Η ιστορία δείχνει ότι οι μετακινήσεις πληθυσμών δεν είναι σύγχρονο γεγονός αλλά διαχρονικό. Συγκεκριμένα, η ταχύτητα, ο ρυθμός και ο χρόνος των μετακινήσεων προσφύγων-μεταναστών οφείλονται σε διάφορους παράγοντες, όπως είναι οι άθλιες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, οι πόλεμοι, οι εισβολές, οι δικτατορίες, η έλλειψη της ασφάλειας και της ειρήνης, η επιστημονική και ακαδημαϊκή μετανάστευση κλπ.
Εξαιτίας της διεθνούς πολιτικής, το προσφυγικό έχει μετατραπεί σε ένα από τα μεγαλύτερα δράματα της ανθρώπινης ιστορίας. Από το 2001 το εύφλεκτο ζήτημα πήρε δραματικές διαστάσεις, καθώς οι δυτικές εισβολές στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ εκτόπισαν εκατομμύρια ανθρώπων και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στις δύο χώρες κατευθύνει το ρεύμα των προσφύγων προς την Ευρώπη. Έτσι, κράτη με οικονομική κρίση, όπως η Ελλάδα, βρέθηκαν αντιμέτωπα με χιλιάδες πρόσφυγες, ενώ οι κυβερνήσεις που προκάλεσαν τις ανθρώπινες τραγωδίες δε στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων.
Η διάκριση της έννοιας του πρόσφυγα, που κινδυνεύει η ζωή του (π. χ. η περίπτωση των Σύριων) από την έννοια του μετανάστη, που επιδιώκει την καλυτέρευση της οικονομικής του κατάστασης, μετοικώντας σε άλλη πλούσια χώρα με προοπτικές, έχει ιδιαίτερη σημασία για την αντικειμενική μελέτη των λόγων και διαστάσεων του προσφυγικού ζητήματος. Για αυτό η ανάλυση της περίπτωσης της Συρίας θεωρείται ιδανική, για να διευκρινιστούν οι διαστάσεις του προσφυγικού ζητήματος.
Η Συρία, ιστορικά, ίσως είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο που δέχτηκε τόσους πολλούς πρόσφυγες και μετανάστες. Για παράδειγμα, καλωσόρισε Τσερκέζους του Καύκασου από τον 19ο αιώνα, Τουρκεμένους, Αρμένιους εξαιτίας των σφαγών κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, Έλληνες της Μικράς Ασίας 1922, παλαιστίνιους του 1948 και του 1967, Κούρδους πρόσφυγες σε διάφορες περιόδους εξαιτίας των διωγμών από γειτονικές χώρες, Κουβεϊτιανούς λόγω εισβολής του Σαντάμ Χουσεΐν στη χώρα τους το 1990, Ιρακινούς πρόσφυγες το 2003, Λιβανέζους το 2006 εξαιτίας του πολέμου με το Ισραήλ.
Τα βίαια κυβερνητικά στρατιωτικά μέτρα του καθεστώτος Άσαντ προκάλεσαν τη φυγή περίπου 5 εκ. ανθρώπων εκτός χώρας και 6 εντός, λόγω των καθημερινών βομβαρδισμών των αστικών κέντρων που ξεφεύγουν από τον έλεγχο του καθεστώτος, με ισχυρούς πυραύλους και βαρέλια γεμάτα από εκρηκτικές επικίνδυνες ύλες. Οι πιθανότητες να μείνει ένας άνθρωπος ζωντανός στις βομβαρδισμένες περιοχές ανέρχονται στο μηδέν. Έτσι, η διάσχιση της θάλασσας προς την Ευρώπη τους εκθέτει σε κίνδυνο με μισές πιθανότητες να πνιγούν και μισές να επιβιώσουν. Οι πρόσφατες στατιστικές γερμανικές υπηρεσίες έδειξαν ότι το 70% των Σύριων προσφύγων εγκαταλείπει τη χώρα του εξαιτίας του καθεστώτος. Επιπλέον, η εμπλοκή περιφερειακών και διεθνών δυνάμεων στη Συρία και η αδιαφορία τους για την ασύμμετρη απειλή που διατρέχει τους απλούς ανθρώπους επιδείνωσαν την κατάσταση.
Εξαιτίας της αδιαφορίας της Ε.Ε για τα επί πέντε χρόνια δεινά του συριακού λαού, η Τουρκία, που επωμιζόταν το μεγαλύτερο οικονομικό βάρος των Σύριων προσφύγων, συνέδεσε το προσφυγικό με άλλα θέματα που αφορούν την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας, όπως την κατάργηση της θεώρησης εισόδου στα κράτη της ΕΕ και την επίσπευση των διαδικασιών ένταξής της στη ΕΕ .
Η συνέχιση της συριακής κρίσης επέφερε και άλλες επιπτώσεις, όπως την εμφάνιση των διεθνών δικτύων διακινητών από πολλές και διαφορετικές εθνότητες. Ορισμένα μέλη των συμμοριών- διακινητών, επιδιώκοντας περισσότερα οικονομικά κέρδη, δεν αρκέστηκαν στη μετακίνηση προσφύγων, αλλά επεκτάθηκαν και στο εμπόριο οργάνων, εκμεταλλευόμενοι την άγνοια και την αφέλεια κάποιων προσφύγων.
Επίσης, η ευνοϊκή αντιμετώπιση των Σύριων προσφύγων από ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, που προέκυψε μετά από 4 χρόνια εξέγερσης, ώθησε πρόσφυγες από διαφορετικά έθνη να προμηθευτούν πλαστά συριακά έγγραφα, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι Σύριοι πρόσφυγες. Επίσης, μέχρι το τέλος του 2014 η ταρίφα μετακίνησης ενός Σύριου πρόσφυγα από το τουρκικό έδαφος μέχρι τον τελικό προορισμό κυμαινόταν μεταξύ 8000-10000 €. Αυτό τεκμηριώνει ότι τα έσοδα από το προσφυγικό είναι τεράστια και ξεπέρασαν τα έσοδα από τα ναρκωτικά και την πορνεία. Εδώ προκύπτουν τα ερωτήματα σχετικά με το πού πάνε τα λεφτά και ποιος τα εισπράττει, όπως επίσης γιατί οι αρμόδιες υπηρεσιών των ευρωπαϊκών κρατών δεν κατάφεραν να εντοπίσουν τους εγκέφαλους των διακινητών τόσα χρόνια. Τέλος, η ταρίφα για έναν πρόσφυγα μελαχρινό είναι πιο ακριβή σε σύγκριση με έναν άλλον πρόσφυγα με ξανθιά μαλλιά ή γαλανά μάτια, έστω αν και οι δυο προέρχονται από την ίδια χώρα.
Σαφώς, ο τρόπος αντιμετώπισης των προσφύγων από τους λαούς, σε σύγκριση με την αρνητική στάση των κυβερνήσεων, είναι διαφορετικός και χαρακτηρίζεται ως θετικός. Για παράδειγμα η Αλβανική κυβέρνηση έκλεισε τα σύνορά της στους περαστικούς Σύριους πρόσφυγες, ενώ η συριακή κυβέρνηση, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, καλωσόρισε τους Αλβανούς πρόσφυγες κυρίως του Κοσσόβου.
Σήμερα, το προσφυγικό, σε αντίθεση με το παρελθόν, επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως της θρησκείας, του χρώματος, της καταγωγής, του χρήματος, της προπαγάνδας και των εθνικιστικών τάσεων. Για παράδειγμα, τα ευρωπαϊκά εθνικιστικά κινήματα προσπαθούν να εκμεταλλευθούν το προσφυγικό για την αύξηση της επιρροής τους και των εδρών τους στα εθνικά κοινοβούλια, ενώ ταυτόχρονα ορισμένες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν χάσει σημαντικά ποσοστά των ψηφοφόρων εξαιτίας των προσφύγων.
Επιπρόσθετα, τρομοκράτες και εγκληματίες πολέμου επιχειρούν να εισβάλουν στην Ευρώπη εκμεταλλευόμενοι το άσυλο σαν απλοί πρόσφυγες. Για αυτό η συνεργασία των κυβερνήσεων με τους πραγματικούς πρόσφυγες θα συντελούσε, εξαιρετικά, στην αποκάλυψη τέτοιων επικίνδυνων φαινομένων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η βοήθεια Μαροκινών πολιτών και αρχών συνέβαλε σημαντικά στην εξιχνίαση των τρομοκρατών που χτύπησαν το Παρίσι.
Ο αριθμός των προσφύγων εντάσσεται και αυτός στο «προσφυγικό παζάρι» με αποτέλεσμα, ορισμένες κυβερνήσεις να μεγεθύνουν τον αριθμό των προσφύγων στη χώρα τους επιδιώκοντας περισσότερα οικονομικά οφέλη. Επίσης ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες εκφράζουν την αγανάκτησή τους για το μεγάλο αριθμό προσφύγων που δέχθηκε η χώρα τους και ξεχνάνε ότι αρκετοί από αυτούς είχαν ζήσει σε αδύναμες, οικονομικά, ευρωπαϊκές χώρες, όπως οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Η πρόταση για την επαναπροώθηση Σύριων προσφύγων στην Τουρκία και η ανταλλαγή τους με άλλους που είναι ήδη εκεί έχει αρνητικές επιπτώσεις από ανθρωπιστικής πλευράς. Παράλληλα όμως έχει και θετικά, καθώς οι τουρκικές αρχές μπορούν να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για τους Σύριους που ζουν στους καταυλισμούς. Έτσι η Ε.Ε. παίρνοντας πρόσφυγες από αυτούς τους καταυλισμούς απαλλάσσεται από τα επικίνδυνα στοιχεία, ένας τρομοκράτης ή εγκληματίας πολέμου δε μένει σε καταυλισμό!
Η νέα συμφωνία ανάμεσα στην ΕΕ και στην Τουρκία δε λύνει το προσφυγικό ζήτημα. Αντιθέτως, δείχνει ότι τα κράτη μέλη της ΕΕ υπέκυψαν στις πιέσεις των ακραίων ευρωπαϊκών εθνικιστικών κινημάτων και προσφέρουν στους δουλεμπόρους «πλεονεκτήματα» για να εκμεταλλευτούν τους πρόσφυγες.
H ανάληψη των ευθυνών εκ μέρους των Ευρωπαίων ηγετών είναι ένα σημαντικό βήμα για τη λύση του προβλήματος. Μία συλλογική θετική στάση της ΕΕ θα άλλαζε σημαντικά τις εξελίξεις και θα βοηθούσε, με τις πολιτικές πρωτοβουλίες, στην αντιμετώπιση του συριακού. Επίσης, οι Ευρωπαίοι μπορούν να έρθουν δυναμικά αντιμέτωποι με τον ίδιο τον Άσαντ και να αφήσουν τα πέντε εκατομμύρια Σύριους στη χώρα τους. Η συμμετοχή των Ευρωπαίων στην ίδρυση ζωνών ασφαλείας εντός συριακού εδάφους θα μείωνε σημαντικά τη ροή των προσφύγων προς το ευρωπαϊκό έδαφος. Έτσι οι Σύριοι δεν θα εγκαταλείπουν τη χώρα τους και θα σταματήσει η αλλοίωση του δημογραφικού στοιχείου της Συρίας.