Το μυαλό πολλές φορές για να σωθεί από τον ίλιγγο που προκαλεί η ασυνέχεια της πραγματικότητας λειτουργεί με γενικεύσεις. Προσπαθεί να βρει έναν ενιαίο κώδικα ερμηνείας που ως δια μαγείας θα του δώσει τις κατευθύνσεις που χρειάζεται για να λάβει αποφάσεις. Αλλά όταν το μυαλό εκπαιδεύεται στις γενικεύσεις, τότε υπάρχει ο κίνδυνος, η σκέψη να πνιγεί στην απερίσκεπτη συνθηματολογία και τις αξιολογικές κρίσεις που αστόχαστα χωρίζουν τον κόσμο σε «καλούς» και «κακούς». Μια τέτοια περίπτωση υπάρχει και στην Ελλάδα σε σχέση με τους Ευρωπαίους.
Ακούμε δεξιά και αριστερά να μιλούνε για εκείνους τους Ευρωπαίους, με τους οποίους διαπραγματευόμαστε και τους οποίους είτε πρέπει να αναθεματίσουμε είτε να μιμηθούμε. Οι Ευρωπαίοι... Κάτι απόμακρο, κάτι ξένο και ανοίκειο, το οποίο δεν μπορεί να μας συμπεριλάβει˙ μονάχα να ιδωθεί σε αντίστιξη με την «ελληνική ιδιαιτερότητα». Και η ελληνική κοινωνία ως επί το πλείστον χωρίζεται σε αυτούς που είναι με τους Ευρωπαίους που τα κάνουν όλα σωστά ή εναντίον των Ευρωπαίων που τα κάνουν όλα λάθος. Συμπιεσμένοι μέσα στο αυταναφορικό ελληνικό περιβάλλον κρίνουμε αυτούς τους Ευρωπαίους ως προς την μοίρα που μας επιφυλάσσουν οι αποφάσεις τους και όχι ως σώμα, του οποίου είμαστε μια εκδοχή.
Μια προσεκτικότερη ματιά θα μας έδειχνε πόσο σύνθετο είναι αυτό το καλειδοσκόπιο που ονομάστηκε Ευρώπη, πόσες τάσεις και λογικές το διατρέχουν και σε πόσα στοιχεία μπορούμε να βρούμε να καθρεφτίζονται τα δικά μας προβλήματα. Τέτοιοι καθρεφτισμοί γίνονται όλο και συχνότερα ορατοί. Μονάχα τον προηγούμενο μήνα είχαμε κοινωνικές εκρήξεις στην Ισλανδία και εξεγέρσεις στην Γαλλία.
Στην Γαλλία ο νέος εργασιακός νόμος της Ελ Κομρί, βγάζει στους δρόμους φοιτητές, μαθητές και εργάτες, οι οποίοι εκφράζουν την δυσαρέσκειά τους για την περιφρονημένη δημοκρατία των «θεσμικών» που συνθηκολογούν με τις απρόσωπες αγορές. Οι Γάλλοι νιώθουν ότι οι παραδοσιακοί πολιτικοί διαχωρισμοί ανάμεσα στην Δεξιά και την Αριστερά δεν έχουν καμία ουσία. Και τώρα με τον νέο νόμο αλλάζει και το εργασιακό τοπίο κάνοντας τους να αναρωτιούνται: Υπάρχει τίποτα από το οποίο να μπορούν να μας προστατεύσουν αυτοί οι πολιτικοί;
Στην Ισλανδία η εμπλοκή του Sigmundur Gunnlaugsson στις αποκαλύψεις των Panama Papers, υπήρξε για τους Ισλανδούς επιβεβαίωση της χρόνιας δυσπιστίας απέναντι στους πολιτικούς. Ας δούμε όμως την μεγάλη εικόνα. Πριν από λίγα χρόνια όταν οι τράπεζες της Ισλανδίας κατέρρευσαν, αναδύθηκε ένα μοναδικό κοινωνικό κίνημα από τα κάτω που σχεδίασε με μεθόδους crowdsourcing ένα νέο σύνταγμα για την χώρα. Και μετά τί; Το κοινοβούλιο το έβαλε σε ένα ωραίο, σκοτεινό συρτάρι. Και τώρα η κεφαλή των «θεσμικών» που απέρριψαν αυτό το κοινωνικό πείραμα, αποδείχνεται μπλεγμένη σε ενδεχόμενο σκάνδαλο φοροδιαφυγής. Οι Ισλανδοί θέλουν δικαιοσύνη και η διαμαρτυρία τους είναι η απάντησή τους: για την κατάρρευση των τραπεζών τους˙ για την απόρριψη του συντάγματός τους˙ για την ανεπάρκεια των πολιτικών τους.
Στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε φάση εξόδου από τις αυταπάτες. Σε μια ατμόσφαιρα κόπωσης, κυνισμού και έλλειψης προσδοκίας κυβερνούν ο θόρυβος και η απέραντη σιωπή της ματαίωσης. Κανείς δεν ξέρει τι νέα θα μας έρθουν όταν ο αθόρυβος στοχασμός της σιωπής αποφασίσει να μιλήσει ως πολιτική πράξη.
Υπάρχει πάντως μια κοινή τάση που διατρέχει τις ευρωπαϊκές μας κοινωνίες. Η περιφρόνηση της πολιτικής. Η περιφρόνηση της δημοκρατίας. Και η απαίτηση για αλλαγή. Αλλά η αλλαγή παρότι μπορεί ως σύνθημα να ενώνει, όταν πρόκειται να λάβει οστά και σάρκα διαιρεί - το δράμα της σχέσης μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου. Διότι μέσα στην ατμόσφαιρα της κρίσης, το πλήθος που κινείται υπό τους ορισμούς ενός συνθήματος, συντίθεται από ανθρώπους με διαφορετικές ιδέες και διαφορετικές εικόνες.
Για παράδειγμα υπάρχουν αυτοί που επιθυμούν την τιμωρία και την καταστροφή του συστήματος που τους πρόδωσε. Ψάχνουν ταυτότητα, ψάχνουν έναν ερμηνευτικό κωδικό για να καταλάβουν τί συμβαίνει στην κοινωνία τους. Και εμφανίζεται η Marine Le Pen που με τις εύκολες γενικεύσεις της δημιουργεί σαφείς ταυτότητες τραβώντας μια γραμμή ανάμεσα στο δικό της «καθαρό και νέο κόμμα» και στα «παλιά, διεφθαρμένα, συστημικά κόμματα». Η άνοδος της ακροδεξιάς, η ανεκδιήγητη επικράτηση πολιτικών με τα χαρακτηριστικά του Jarosław Kaczyński, του Victor Orban, της Le Pen, του Hoffer, του Geert Wilders, είναι οι όψεις μιας δημοκρατίας σε κρίση. Σε συνθήκες σύγχυσης, ο οπορτουνισμός γίνεται πολύ πειστικός.
Αλλά δεν υπάρχει μόνο φόβος. Υπάρχει και ελπίδα και νέες δυνατότητες. Το Ισλανδικό παράδειγμα είναι το παράδειγμα μιας προσδοκίας που προσπαθεί να ανανεώσει την δημοκρατία. Οι Ισλανδοί κατάφεραν στην μικρή τους χώρας κάτι μοναδικό. Δημιούργησαν ένα νέο σύνταγμα με την χρήση των social media και μεθόδων crowdsourcing. Και ζητούν να εμπλακούν βαθύτερα στην δημοκρατική διαδικασία.
Εν μέσω αυτού του κοινωνικού βρασμού, διοργανώνεται διεθνής συνάντηση ερευνητών και ακτιβιστών για το μέλλον της Δημοκρατίας στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας, που θα πραγματοποιηθεί στις 20-22/5. Από την Ελλάδα θα συμμετάσχει η ομάδα Πολιτεία 2.0, που επιχειρεί μια πρότυπη διαδικασία σχεδιασμού και νομιμοποίησης ενός νέου Συντάγματος για την Ελλάδα από τους πολίτες για τους πολίτες.
Αυτά τα μηνύματα προσπαθούν να αρθρώσουν έναν νέο λόγο, που μπορεί να περιορίσει τις απερίσκεπτες γενικεύσεις και να δώσει στην πολιτική σκέψη που προς το παρόν σιωπά, μια κατεύθυνση ελπιδοφόρα, που αντί να απαρνηθεί την δημοκρατία θα την εμπλουτίσει.
ΥΓ: Η διοργάνωση καλεί κάθε πολίτη να στείλει το δικό του μήνυμα στην Ισλανδία αναρτώντας «κόκκινη κάρτα» με το σχόλιο του στα κοινωνικά δίκτυα με τα hashtag #messagetoiceland και να πάρει μέρος στη διακρατική συζήτηση πολιτών για το μέλλον της Δημοκρατίας.
Πληροφορίες: Future of Democracy