Τα χρόνια της κρίσης και των μνημονίων δημιούργησαν μια ασφυκτική πίεση στην ελληνική κοινωνία. Θυμίζουν σκηνή από τον Ιντιάνα Τζόουνς, στην οποία ο Χάρισον Φόρντ, κλεισμένος σε ένα πέτρινο διαμέρισμα βλέπει έναν τοίχο να κινείται με στόχο να τον συνθλίψει, μειώνοντας συνεχώς τον διαθέσιμο χώρο. Ο Ιντιάνα ψάχνει απεγνωσμένα τρόπο να σταματήσει την κίνηση που τον οδηγεί σε βέβαιο θάνατο.
Γεννιέται, λοιπόν, το ερώτημα: Είμαστε ελεύθεροι να ακολουθήσουμε τη δημοσιονομική πολιτική που θέλουμε; Είμαστε υπόδουλοι στους δανειστές; Μήπως- ακόμη χειρότερα- εθελόδουλοι; Τι σημαίνει εντέλει ελευθερία;
Οι φιλόσοφοι μιλούν για 6 είδη ελευθερίας: Αρνητική, θετική, μοναδικότητα, απουσία χειραγώγησης, ελευθερία δημιουργίας του κόσμου, εσωτερική γαλήνη. Αυτό που πραγματικά έχει σημασία να καταλάβουμε είναι πως η συλλογική εικόνα μας για την έννοια της ελευθερίας είναι ένας από τους λόγους που δε μας επιτρέπουν να βγούμε από την κρίση.
Οι αγανακτισμένοι, οι εθνικιστές, οι φασίστες ζητούν την ελευθερία ως έλλειψη περιορισμών. Όμως αυτό είναι η ελευθερία του ανήλικου. Η ελευθερία του μικρού που μπορεί στο μικρό του χώρο να ακολουθεί άλλους - δικούς του - κανόνες που δεν επηρεάζουν τη γενική εικόνα, ακριβώς γιατί είναι μικρός.
Αυτό ζητάει και ο ανήλικος όταν δεν αφήνει τους γονείς του να μπουν στο δωμάτιό του να τακτοποιήσουν: το δικαίωμα του να είναι όλα άνω κάτω και τα ρούχα στο πάτωμα.
Η πραγματική ελευθερία όμως-η ελευθερία των ενηλίκων- είναι η ελευθερία ως αυτοπεριορισμός. Είναι η αναγνώριση της πραγματικότητας και η επιλογή της δράσης εντός του πλαισίου της πραγματικότητας, αυτό δηλαδή που ονομάζουμε ρεαλιστικές εναλλακτικές. Είναι η τακτοποίηση του δωματίου για να διατηρήσουμε το δικαίωμα να διαλέγουμε σε ποιο ράφι θα βάλουμε το κάθε ρούχο.
Αυτή την ελευθερία δεν την αποζητούμε στην πραγματικότητα. Θέλουμε να μοιράσουμε λεφτά που δεν υπάρχουν, μιλάμε μόνο για όσους θα χάσουν αν κοπεί μια παροχή αλλά όχι ποιος την πληρώνει, μιλάμε για δυνάστες-τοκογλύφους κτλ. κτλ.
Αν αναγνωρίζαμε τους περιορισμούς της πραγματικότητας, αν βλέπαμε πως η μη αναγνώρισή τους τόσα χρόνια μας χρεοκόπησε, τότε θα καταλαβαίναμε πως το μόνο πράγμα που έχει σημασία είναι η δικαιοσύνη. Στην κοινωνικοοικονομική ζωή έχουμε βάρη και οφέλη. Στις καλές εποχές υπερτερούν τα δεύτερα· στις άσχημες τα πρώτα. Δε μοιράσαμε με δικαιοσύνη τα οφέλη· δεν το κάνουμε και στα βάρη. Αυτό καθιστά αδύνατη την έξοδο από την κρίση.
Δε φταίει μόνο ο λαϊκισμός και οι θιασώτες του. Οι μεταρρυθμιστές και η αέναη ρητορική τους περί καλών αλλά ασαφών μεταρρυθμίσεων έχουν κουράσει. Πρέπει να δούμε τι κάνουμε λάθος. Προτείνω τα εξής:
Πρώτον, να έχουμε μια ρητή περιγραφή των προβλημάτων που προσπαθούμε να λύσουμε και των δεικτών που προσπαθούμε να βελτιώσουμε. Διαφορετικά βαδίζουμε στο κενό. Παραφράζοντας τον Λούις Κάρολ θα λέγαμε πως «αν δεν ξέρεις που πας, όλοι οι δρόμοι είναι λανθασμένοι».
Δεύτερον, να σχεδιάσουμε μια μεταρρύθμιση που απαντάει στους σκοπούς και στόχους της αλλαγής. Να εξηγήσουμε δηλαδή πως αλλάζοντας τους κανόνες του παιχνιδιού προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση, θα πλησιάσουμε στους διακηρυγμένους στόχους.
Τρίτον, να αναλύσουμε και να εκτιμήσουμε πόσοι και ποιοι επηρεάζονται, θετικά και αρνητικά, από τη μεταρρύθμιση. Αυτό το στάδιο έχει μεγάλη σημασία και συνήθως στη χώρα μας μονοπωλεί τα πρωτοσέλιδα και το δημόσιο διάλογο. Με βάση αυτό κρίνουμε την καλή ή την κακή μεταρρύθμιση. Για παράδειγμα, ο κ. Κατρούγκαλος περηφανεύεται που έριξε τα βάρη στο 10% των ασφαλισμένων!
Τέλος, να σχεδιάσουμε «αντίμετρα» προσωρινού ή μόνιμου χαρακτήρα χωρίς να βάλουμε νερό στο κρασί της μεταρρύθμισης. Επιδόματα που αντισταθμίζουν αυξήσεις, μεταβατικές περίοδοι κτλ. επιτρέπουν τη μείωση της βιαιότητας των αλλαγών και εμπεδώνουν αίσθημα δικαιοσύνης. Στη συζήτηση για την, ορθή κατ' εμέ, κατάργηση των μειωμένων συντελεστών ΦΠΑ για τα νησιά, επέμενα να υπάρχει απαλλαγή από τον φόρο για τις επιχειρήσεις μέχρι €30.000 τζίρο. Αυτό αντισταθμίζει και λύνει το πρόβλημα των μικρών νησιών που μας ενδιαφέρουν, αλλά και των ορεινών περιοχών που δεν είχαν την ίδια μεταχείριση ως τώρα.
Οι κυβερνήσεις της κρίσης δεν επέλεξαν τίποτε από όλα αυτά. Διακήρυξαν την πρόθεσή τους να υπερασπιστούν το δικαίωμα στη μη αλλαγή, ότι οι περιορισμοί ήταν ξένη επιβολή και πως αυτοί είναι οι μόνοι θεματοφύλακες της χαμένης ευημερίας του πληθυσμού. Στην πράξη, υπέκυψαν στην οδυνηρή πραγματικότητα πως χωρίς χρήματα χάνεις την εξουσία και έσκυψαν το κεφάλι στις αξιώσεις των δανειστών.
Αυτό επιτρέπει στους δανειστές να επιβάλλουν τη θέλησή τους και να διαγκωνίζονται για κανόνες που θα ευνοήσουν τις χώρες τους (σε ιδιωτικοποιήσεις, απελευθερώσεις αγορών κτλ.).
Για αυτό τον λόγο δεν ψήφισα στο τελευταίο πολυνομοσχέδιο το άρθρο για τους ξένους επιτρόπους στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων. Ενώ ψήφισα τα περισσότερα άρθρα και σίγουρα συμφωνώ με τη δημιουργία της, δε μπορώ να δεχτώ πως είμαστε ανίκανοι να κατανοήσουμε πως οι πολιτικές παρεμβάσεις σε αυτήν, θα μας οδηγήσουν στην καταστροφή και συνεπώς χρειαζόμαστε κάποιον αλλοδαπό για να μας το θυμίζει.
Η έλλειψη εθνικής αξιοπρέπειας, που οδήγησε και την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ να καταφέρεται κατά του ΔΝΤ και να υποκύπτει στις προσταγές των ισχυρών κρατών της Ευρώπης, ενάντια στα συμφέροντα του λαού, πρέπει να σταματήσει. Ο σκοπός της υποταγής τους έγινε πια φανερός: η παραμονή στην γλυκιά καρέκλα της εξουσίας. Σε λίγο όμως δεν θα υπάρχει ούτε καρέκλα ούτε εξουσία για να την κρατήσουν. Ο καιρός των ανεύθυνων πολιτικών πρέπει να περάσει στο παρελθόν. Είναι καιρός κάποιοι να αναλάβουν την ευθύνη.