Έλλειψη πολιτικής φαντασίας; Ο εύκολος, πεπατημένος δρόμος της άμετρης πολιτικής σύγκρουσης; Ή, μήπως, πρόκειται για το κλασικό μοτίβο της πολιτικής αντιπαράθεσης στην Ελλάδα που θέλει την εκάστοτε αντιπολίτευση να επιζητά τον εξοστρακισμό της εκάστοτε κυβέρνησης λίγους μήνες μετά την εκλογή της; Τι ακριβώς συνιστά το σύνθημα «παραιτηθείτε» και η αντίστοιχη πολιτική συγκέντρωση της 15ης Ιουνίου στο Σύνταγμα; Πώς να ερμηνεύσουμε την κρυπτο-αυταρχική προσταγή «φύγετε, δρόμο, αδειάστε μας τη γωνιά, δεν σας θέλει ο λαός;» (Η. Κανέλλης, «Τα Νέα», 4-5/6/2016).
Φοβούμαι λίγο απ' όλα αυτά και κάτι ακόμα: δείχνει τον πυρήνα της ελλαδικής δυσανεξίας - τη μη αποδοχή κοινώς αποδεκτά κανόνων. Πώς μπορεί ένας δημοκράτης να ζητά την παραίτηση μιας κυβέρνησης που εξελέγη μόλις πριν από 9 μήνες; Τι νομιμοποιεί αυτό το αίτημα; Το γεγονός ότι είναι μια κακή κυβέρνηση; Ναι είναι, αλλά δεν αρκεί: το περιεχόμενο του ισχυρισμού δε νομιμοποιεί την εκφορά του. Για να ζητάς την παραίτηση μιας κυβέρνησης πρέπει να έχει προηγηθεί είτε η έγκυρη διάγνωση της δυσαρμονίας της με το εκλογικό σώμα, είτε η παραβίαση θεμελιωδών κανόνων και αξιών του πολιτεύματος. Το Σύνταγμα κάποτε προέβλεπε ότι ο κριτής μιας πιθανής δυσαρμονίας είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Εδώ και 30 χρόνια (μετά την αναθεώρηση του 1985) αυτή η αρμοδιότητα του Προέδρου εξέλιπε. Άρα, ουδείς με θεσμική εγκυρότητα μπορεί να αποφανθεί για τη δυσαρμονία κυβέρνησης και εκλογικού σώματος. Έχουμε, μήπως, κάποια ασυνήθη, θεμελιώδη θεσμική παρεκτροπή, όπως λ.χ. την εμπλοκή του Πρωθυπουργού ή τη συστηματική εμπλοκή προβεβλημένων υπουργών σε πρωτοφανή σκάνδαλα διαφθοράς όπως το 1989, ή κάποια τερατώδη εθνική απώλεια που να δείχνει την παντελή ανικανότητα μια κυβέρνησης να κυβερνήσει; Ακόμα, τουλάχιστον, όχι (αν και ίσως δεν θ' αργήσει αυτή η μέρα).
Τι έχουμε τότε; Μα ότι είχαμε πάντα: μια αναχρονιστική κυβέρνηση της «βαθιάς Ελλάδας, η οποία αντλεί και αναπαράγει όλες τις βαθιές δομές που καθηλώνουν τη χώρα στην υπανάπτυξη: το κομματικό-πελατειακό κράτος, την οικογενειοκρατία, τη ρουσφετολογία, τη διαπλοκή, την αντιθεσμική νοοτροπία, τον ερασιτεχνισμό. Σε μια τέτοια κυβέρνηση δε νομιμοποιείσαι (ακόμα, τουλάχιστον) να της πεις «παραιτηθείτε». Νομιμοποιείσαι, όμως, να της ασκείς σφοδρή κριτική.
Θα μου πείτε: μα, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, δεν ήταν ο Τσίπρας αυτός που ζητούσε την παραίτηση των άλλων κυβερνήσεων; Το ίδιο δεν έκανε και ο Σαμαράς, ο Καραμανλής Β', ο Παπανδρέου ο Γ', ο Έβερτ, ο Μητσοτάκης Α', ο Παπανδρέου Β', κοκ, για να πάμε πίσω μέχρι το 1974; Ναι, αυτό έκαναν όλοι αυτοί, κι αυτό ακριβώς δείχνει το μέγεθος του προβλήματός μας: δεν έχουμε μάθει να παίζουμε το δημοκρατικό παιχνίδι με τους κανόνες του. Τόσο η φαιδρή, λαϊκιστική, και ασυνάρτητη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ όσο και η αντιπολίτευσή της κινούνται στις ίδιες ράγες που κινείται το πολιτικό σύστημα επί δεκαετίες - την αέναη, άνευ αρχών, πολωτική σύγκρουση. Την κάθε κυβέρνηση που εκλέγεται, η αντιπολίτευση θέλει να την καταργήσει μια ώρα αρχύτερα. Δείχνει αυτή η στάση σεβασμό στη λαϊκή ετυμηγορία; Κρίνετε μόνοι σας. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η νοοτροπία ωθεί στο να μην υπάρχει σταθερός εκλογικός κύκλος (η μέση κυβερνητική θητεία είναι δυόμιση χρόνια!), να μην ασκούνται επαρκώς οι αντίστοιχοι ρόλοι (κυβέρνησης και αντιπολίτευσης), η χώρα να ζει μια διαρκή πολιτική κρίση.
Πρόκειται μήπως για μια ακόμα ελλαδική ιδιαιτερότητα; Ας απαντήσουν άλλοι με καλύτερη γνώση της ιστορίας από μένα. Αυτό που ξέρω είναι ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η αντιπολίτευση της κοινωνίας των πολιτών αφενός σέβεται τους κανόνες του δημοκρατικού παιχνιδιού, αφετέρου δε διστάζει να ασκεί οξεία κριτική στην κυβέρνηση. Εμείς, αντιθέτως, ανάγουμε την κριτική στην μόνιμη σταθερά της πολιτικής μας ζωής: μπορεί να εκλεγήκατε, αλλά εμείς (οι αντίπαλοί σας) δεν σας γουστάρουμε, ξεκουμπιστείτε!
Δείτε την περίπτωση της Πολωνίας. Υπάρχουν ομοιότητες με τη δική μας περίπτωση, αλλά και μια τεράστια διαφορά.
Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση του Κόμματος του Νόμου και της Δικαιοσύνης είναι μια κλασικά εθνολαϊκιστική κυβέρνηση δεξιάς κοπής. Δεν είναι μόνο η καχυποψία της (έως και εχθρότητα) προς την ΕΕ, αλλά, ακόμη χειρότερα, η αυταρχική, αντιθεσμική, και ανελεύθερη συμπεριφορά της στο εσωτερικό της χώρας: αναδιοργάνωσε το Συνταγματικό δικαστήριο (για να τον ελέγχει), απέκτησε τον άμεσο έλεγχο της κρατικής ραδιοτηλεόρασης και των μυστικών υπηρεσιών, εκπαραθύρωσε τους επικεφαλής των ΔΕΚΟ για να διορίσει τους δικούς της, κλπ.
Πώς αντιδρά φιλελεύθερη, αντιπολιτευόμενη κοινωνία πολιτών; Με οργάνωση, μαχητικότητα, και θεσμική σοβαρότητα. Η νεότευκτη (μη κομματικά ελεγχόμενη, εννοείται) Επιτροπή για την Υπεράσπιση της Δημοκρατίας (KOD) οργανώνει συλλαλητήρια στα οποία συμμετέχει ένας μεγάλος και διογκούμενος αριθμός πολιτών (1,5 εκ. πολίτες έχουν συμμετάσχει σε εκδηλώσεις της τους τελευταίους μήνες, βλ. The Economist, 11/6/2016). Ποια είναι τα αιτήματά τους; «Δεν αντιμαχόμαστε το αποτέλεσμα των εκλογών», είπε ο επικεφαλής της KOD κ. Κιζόφσκι. «Μαχόμαστε εναντίον μιας κυβέρνησης που παραβιάζει το Σύνταγμα. Θέλουμε να έχουμε μια κυβέρνηση που σέβεται το νόμο» (ο.π.).
Οι ομοιότητες της συντηρητικής Πολωνικής κυβέρνησης με την αριστεροδεξιά Ελληνική είναι αρκετές, και οφείλονται στον εθνολαϊκισμό του τις υποτείνει. Βλέπετε, όμως, τη μεγάλη διαφορά; Η Πολωνική κοινωνία πολιτών δεν εκστομίζει το εύκολο και ανευφάνταστο «παραιτηθείτε», αλλά σπεύδει να διευκρινίσει ότι δεν αμφισβητεί τη νομιμοποίηση της κυβέρνησης. Στην αντιθεσμική νοοτροπία της εθνολαϊκιστικής κυβέρνησης δεν απαντά με την επίσης αντιθεσμική στάση «αδειάστε μας τη γωνιά». Αντ' αυτού, μάχεται συγκεκριμένα για το κράτος δικαίου, τη φιλελεύθερη δημοκρατία, και την Ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας.
Αν διαβλέπετε κάτι το ώριμο και συνετό σε αυτή τη στάση είναι γιατί οι Πολωνοί δημοκράτες έμαθαν, με σκληρό τρόπο, όχι μόνο πώς γκρεμίζονται οι κομμουνιστικές δικτατορίες αλλά και με τι κόπο χτίζονται οι φιλελεύθερες δημοκρατίες. Αυτό το μάθημα εμείς ακόμη δεν το μάθαμε. Δεν προβλέπω να το μάθουμε σύντομα.