Ζούμε σε μια εποχή ψηφιακής έκρηξης και συνεχούς ανάπτυξης της τεχνολογίας. Κάθε δευτερόλεπτο συντελείται ένας «βομβαρδισμός» ειδήσεων και πληροφοριών για οποιαδήποτε εξέλιξη σε ολόκληρο τον κόσμο. Αποτελεί λογικό επακόλουθο σε μια τέτοια πληροφοριακή «καταιγίδα» ο πολίτης να έχει πληθώρα επιλογών ενημέρωσης και να καθίσταται όχι μόνο δέκτης αλλά και πομπός ειδήσεων. Άραγε όμως, ποια πληροφορία λαμβάνουμε και ποια μεταδίδουμε; Διαθέτουμε την απαιτούμενη ωριμότητα πληροφοριακής επεξεργασίας; Ή μήπως δεχόμαστε άκριτα την όποια «είδηση» ως αντικειμενική αλήθεια;
Ας αναφέρουμε ορισμένα παραδείγματα: πριν από λίγο καιρό, γράφτηκε σε αρκετά διαδικτυακά μέσα, όπως επίσης μεταδόθηκε και από τηλεοπτικούς σταθμούς η είδηση «συναγερμός στην Κύπρο: συνελήφθησαν 30 τζιχαντιστές». Η ολοκληρωμένη πληροφορία όμως είναι η ακόλουθη: «σύμφωνα με τα στοιχεία της Κυπριακής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΚΥΠ), τους τελευταίους έξι μήνες περίπου, ήρθαν στην Κύπρο πρόσωπα που είτε βρίσκονταν στη λίστα των ύποπτων τρομοκρατών είτε θεωρούνται ότι έχουν διασυνδέσεις με τον ISIS». Ασφαλώς, το νόημα και το περιεχόμενο της είδησης διαφέρει στις δύο περιπτώσεις καθώς η πρώτη μπορεί να προκαλέσει άμεσα πανικό και αναστάτωση, εφόσον δεν αναφέρεται καθόλου το χρονικό διάστημα σύλληψης των ατόμων.
Δεύτερη - φερόμενη- είδηση: «κατάργηση του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών από τον Φίλη» ή «Απίστευτη δήλωση Φίλη: "παρά φύσιν" η διδασκαλία των Αρχαίων». Ωστόσο, ολόκληρη η δήλωση, στην οποία εμπεριέχεται η αλήθεια είναι η ακόλουθη: «προφανώς είναι παρά φύσιν αυτό που συμβαίνει σήμερα, τρεις ώρες Αρχαία και δύο Νέα Ελληνικά στην Α' Γυμνασίου». Πουθενά δεν αναφέρεται ούτε προβλέπεται η κατάργηση των Αρχαίων, παρά μόνο πραγματοποιείται μια σύγκριση ανάμεσα στη διδασκαλία των Αρχαίων και των Νέων Ελληνικών. Κριτική μπορεί να γίνει, όμως το περιεχόμενο των δύο «ειδήσεων» διαφέρει σημαντικά και, αντίστοιχα, διαφοροποιείται και η κριτική.
Τρίτη είδηση: «διαγνώστηκε στην Κω στους πρόσφυγες το πρώτο κρούσμα χολέρας! Έκκληση απευθύνουν οι γιατροί». Ωστόσο, οι ίδιοι οι γιατροί του νοσοκομείου του νησιού διαβεβαίωσαν ότι δεν υπάρχει κανένα κρούσμα χολέρας και διέψευσαν κατηγορηματικά την είδηση.
Τα παραπάνω παραδείγματα αποτελούν χαρακτηριστικές ενδεικτικές περιπτώσεις διαστρέβλωσης της πραγματικότητας.
Η σημασία αυτής της διαπίστωσης αυξάνεται ακόμη περισσότερο αν αναλογιστούμε όχι μόνο τη λήψη μιας διαστρεβλωμένης είδησης, αλλά και τη μετάδοση και διάδοσή της σε απεριόριστο αριθμό ατόμων. Τα αποτελέσματα που προκύπτουν είναι ιδιαίτερα αρνητικά, όχι μόνο για τον λήπτη της είδησης αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας.
Καταρχάς, μια αλλοιωμένη είδηση ποτέ δε μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστη πληροφορία ούτε, κατά συνέπεια, προϊόν κριτικής επεξεργασίας και εξαγωγής συμπερασμάτων. Δεύτερον, το ίδιο το άτομο λειτουργεί με αποτυχία, ταυτόχρονα, τόσο ως δέκτης όσο και ως πομπός ειδήσεων. Το κυριότερο όμως αρνητικό αποτέλεσμα είναι ότι εμποδίζεται η παραγωγή γόνιμης κριτικής και επεξεργασίας της είδησης. Το άτομο όχι μόνο δεν λαμβάνει αντικειμενική πληροφόρηση αλλά δέχεται, υιοθετεί και, σε πολλές περιπτώσεις, διαδίδει ψευδείς ειδήσεις. Έτσι όμως ανακόπτεται η σκέψη και εξαφανίζεται η κρίση. Η κατάσταση δραματοποιείται περισσότερο αν σκεφτούμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, ο πολίτης υποστηρίζει δογματικά εσφαλμένες εκ προοιμίου απόψεις, απορρίπτοντας τον διάλογο και την εποικοδομητική συζήτηση.
Η ελληνική κοινωνία διέρχεται αναμφισβήτητα μεγάλη κρίση σε όλους τους τομείς. Απέναντι στα προβλήματα που υπάρχουν, απαιτείται εγρήγορση, ευαισθητοποίηση και ενεργητική στάση από κάθε πολίτη. Επιπλέον, σε διεθνές επίπεδο, οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και μεταβάλλουν καθημερινά ριζικά το παγκόσμιο γίγνεσθαι, επηρεάζοντας αναπόφευκτα τις ζωές όλων μας. Ο πολίτης του σήμερα καλείται να αξιολογήσει και να κρίνει τις εξελίξεις με αίσθημα ευθύνης τόσο απέναντι στον εαυτό του όσο και έναντι των συνανθρώπων του. Η εποικοδομητική κριτική προϋποθέτει την γνώση, η οποία προέρχεται από μια πραγματική είδηση. Δυστυχώς, η παραπληροφόρηση οργιάζει και συχνά προκαλείται σύγχυση. Το άτομο έχει χρέος να ερευνά την πηγή πληροφοριών και να μην ενστερνίζεται άκριτα ό,τι γράφεται, λέγεται και μεταδίδεται.
Οι καιροί που ζούμε είναι δύσκολοι και καθένας από εμάς έχει ξεχωριστό χρέος να ανταποκριθεί με σοβαρότητα και ωριμότητα. Τα προβλήματα είναι αρκετά, μεγάλα και απαιτούν αποτελεσματικές λύσεις, οι οποίες όμως μπορούν να προκύψουν μόνο κατόπιν έρευνάς τους σε βάθος. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσει ο σημερινός πολίτης όχι μόνο τα δικαιώματά του αλλά και τις υποχρεώσεις του απέναντι στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η συμμετοχική δημοκρατία λαμβάνει ουσιαστικό νόημα και περιεχόμενο όταν αποτελείται από πολίτες ενεργούς και δημιουργικούς με υψηλό δείκτη πολιτικής σκέψης. Η «κοινή γνώμη» δεν είναι μια αφηρημένη έννοια αλλά μια σύνθεση ατομικών ιδεών που συγκλίνουν σε μια κοινή συνισταμένη.
Γι' αυτό τον λόγο, στην κοινωνία του πληροφοριακού βομβαρδισμού, καθένας από μας έχει ξεχωριστή ατομική ευθύνη στον τομέα της έγκυρης πληροφόρησης και ενημέρωσης. Τα οφέλη θα είναι πολύτιμα για όλους, για την κοινωνία μας, για τον πολιτισμό μας. Το αύριο μπορεί να γίνει καλύτερο αρκεί να υπάρξει ουσιώδης ατομική δράση. Εξάλλου, όπως είπε και ο μεγάλος φιλόσοφος Φραγκίσκος Βάκων, «οι δυνάμεις μας είναι ίσες με τις γνώσεις μας»...