Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι εκλογές είναι η ύψιστη διαδικασία σε μια δημοκρατία - είναι ο τρόπος που έχουμε εφεύρει για τη νομιμοποίηση της εξουσίας. Παρ' όλα αυτά, καμιά δημοκρατία δεν είναι ίδια με μία άλλη, όλες έχουν ιδιαιτερότητες οι οποίες ως επί το πλείστον απορρέουν από τη λειτουργία των θεσμών. Από την ανεξαρτησία, δηλαδή, των θεσμών της πολιτείας να γνωμοδοτούν και να αποφασίζουν. Στην πράξη, βέβαια, τα πράγματα είναι διαφορετικά, διότι η πολιτική εξουσία συχνά ελέγχει πρόσωπα και πράγματα σε όλο τον κρατικό μηχανισμό. Και, ενώ, όλα αυτά συμβαίνουν ακόμη και στις καλύτερες των περιπτώσεων, δε παύουν οι λεπτομέρειες να κάνουν τη διαφορά στην ποιότητα της δημοκρατίας και στην άσκηση της εξουσίας.
Πολλοί ευαγγελίζονται την «Αλλαγή» ως κεντρικό πολιτικό σύνθημα, ακόμη και στη δική μας εποχή που χαρακτηρίζεται από απαξίωση στα κοινά, αλλά ελάχιστοι ήταν εκείνοι που πέτυχαν ριζοσπαστικές αλλαγές οι οποίες, εν μέρει, άλλαξαν και το ρου της ιστορίας. Ο Ερντογάν, για παράδειγμα, ήταν ο πολιτικός που θα εκδημοκράτιζε την Τουρκία και θα την έφερνε στους κόλπους της ΕΕ. Ωστόσο, εκ του αποτελέσματος, αυτό είναι πλέον αδύνατο - αν και θα μπορούσε να είχε δρομολογηθεί μια δεκαετία πριν. Τότε, η ΕΕ δίστασε να προχωρήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις διότι η Τουρκία δεν πληρούσε όλες τις προϋποθέσεις.
Η τουρκική δημοκρατία δεν ήταν Ευρώπη, δεν ήταν δημοκρατία δυτικού τύπου, διότι δεν αρκούν μονάχα οι εκλογές για την δημιουργία μιας σύγχρονης, λειτουργικής δημοκρατίας.
Έχω την αίσθηση ότι όσοι ισχυρίζονται ότι μία Ευρωπαϊκή Τουρκία δε θα γεννούσε πραξικοπήματα, έχουν δίκιο. Η Τουρκία, πράγματι, δεν ήταν μία ομαλή δημοκρατία ευρωπαϊκού τύπου, διότι αγνοούσε επιδεικτικά το διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Γεννά πραξικοπήματα, όμως, γιατί όταν τους μιλούν για το νόμο, τις ισορροπίες μεταξύ των εθνών και το Ευρωπαϊκό πλαίσιο, εκείνοι μιλούν για το θέλημα του Θεού και τη Μεγάλη Τουρκία του Κεμάλ. Η τουρκική δημοκρατία δεν ήταν Ευρώπη, δεν ήταν δημοκρατία δυτικού τύπου, διότι δεν αρκούν μονάχα οι εκλογές για την δημιουργία μιας σύγχρονης, λειτουργικής δημοκρατίας.
Παρόλα αυτά, αν και οι Ευρωπαίοι είχαν και έχουν τα δίκια τους για την εικόνα της Τουρκίας και, κυρίως, για το βαθύ κράτος, δεν αποκλείεται η Τουρκία - και κατά συνέπεια η ευρύτερη περιοχή - να είχε διαφορετική εξέλιξη, αν υπήρχε ένα στενό Ευρωπαϊκό πλαίσιο για μία χώρα ειδικού τύπου - η οποία μακροπρόθεσμα θα γινόταν πλήρες μέλος της ΕΕ. Εξάλλου, η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι κάτι που λειτουργεί, είτε πίστευαν ότι ο Ευρωπαϊκός δρόμος για την Τουρκία ήταν εφικτός, είτε όχι - θα είχαν δίκιο. Το ερώτημα είναι ποιο θα ήταν προς το συμφέρον της ΕΕ και των λαών της; Και την απάντηση, βέβαια, τη γνωρίζουμε όλοι - η Τουρκία στην Ευρώπη θα είχε αναγκαστικά στην αρχή, και συνειδητά στη συνέχεια, μεγαλύτερο σεβασμό προς την έννομη τάξη. Θα είχε λιγότερες απαιτήσεις, σαφώς πιο εκλογικευμένες, για την περιοχή της Μεσογείου - ενώ, όπως συνήθως συμβαίνει, η οικονομική δραστηριότητα θα γεφύρωνε πολλές από τις πολιτιστικές διαφορές και τα οράματα τύπου Μεγάλης Τουρκίας θα περνούσαν, μια για πάντα, στο περιθώριο.
Η εξέλιξη, βέβαια, δεν ήταν αυτή. Και η «Αλλαγή» έμεινε για μια ακόμη φορά ως πολιτικό σύνθημα, το οποίο, όμως, για να είμαστε δίκαιοι - κερδίζει εκλογές! Πολλοί ευαγγελίζονται την «Αλλαγή» - και όσο οι δημοκρατικές ελίτ ανά τον κόσμο αρνούνται να δουν τη σύνθετη πραγματικότητα που κρατά στάσιμα τα εισοδήματα και αντιμετωπίζει φοβικά τις πολιτισμικές αλλαγές, τόσο οι κάθε λογής Τραμπ θα βρίσκουν χώρο και οπαδούς στις πολιτικές προστατευτισμού και ξενοφοβίας.
Βλέπεις, δεν ήταν και δε θα 'ναι ποτέ εύκολη η «Αλλαγή» σε οποιοδήποτε επίπεδο - ακόμη και όταν αναγνωρίζεις ότι η δική μας ευημερία, πολλές φορές εξαρτάται και από τους άλλους.