Μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος για το Brexit δημοσιεύτηκε πληθώρα αναλύσεων σχετικά με τις επιπτώσεις του λαϊκισμού στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι αναλύσεις αυτές πολλαπλασιάστηκαν μετά τη νίκη του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές.
Όντως, οι λαϊκιστικές φωνές δείχνουν πιο δυνατές από ποτέ, ή τουλάχιστον από το τέλος του β' παγκοσμίου πολέμου και μετά. Ο Ν. Φάρατζ είδε το όνειρό του για αποχώρηση της Βρετανίας από την ΕΕ να γίνεται πραγματικότητα. Ο Ντ. Τραμπ θα είναι ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ. Η Ζ.Μ. Λεπέν, θα διεκδικήσει με αξιώσεις το αξίωμα του προέδρου στις γαλλικές εκλογές. Στην Ιταλία ο Π. Γκρίλλο βλέπει την επιρροή του να αυξάνεται κάθε μήνα. Και η λίστα των λαϊκιστών μπορεί να συνεχιστεί με αναφορές από την Ολλανδία, την Ουγγαρία, την Τσεχία, την Ελλάδα, ακόμη και τη Δανία. Τελικά τι είναι αυτό που κάνει όλους αυτούς του «αντισυστημικούς» γραφικούς τύπους να κερδίζουν εκλογές, επιρροή και δύναμη; Σίγουρα δεν είναι η αξιοπιστία των εναλλακτικών τους προτάσεων, ούτε η συνέπεια των προεκλογικών τους διακηρύξεων με όσα κάνουν μετά, ούτε η διοικητική εμπειρία και ικανότητα που προφανώς δεν διαθέτουν (με την αξιοσημείωτη εξαίρεση του Ντ. Τραμπ). Όλοι μοιάζουν περισσότερο, με μαθητευόμενους μάγους, παρά με ηγέτες. Ταυτόχρονα, η ύπαρξή τους δεν αποτελεί καινοτομία των καιρών μας. Λαϊκιστές και δημαγωγοί υπήρχαν από την αρχή της ύπαρξης του δημοκρατικού πολιτεύματος.
Η επιτυχία τους οφείλεται στην αποτυχία των σύγχρονων δημοκρατιών και τη μορφή που έχει πάρει τα τελευταία 25 περίπου χρόνια το καπιταλιστικό σύστημα. Η εικονική οικονομία (πχ. χρηματιστήρια παραγώγων) έχει αποκτήσει πολλαπλάσιο μέγεθος από αυτό που αντιπροσωπεύει η πραγματική. Τα οφέλη της δε διανέμονται σε όλους τους πολίτες, αλλά συγκεντρώνονται σε ελάχιστα χέρια και πορτοφόλια. Η μεσαία τάξη που αποτελούσε τη ραχοκοκκαλιά των δυτικών κοινωνιών συρρικνώνεται. Οι κοινωνικές ανισότητες αντί να αμβλύνονται, οξύνονται. Υπηρεσίες όπως η παιδεία, η υγεία και η κοινωνική ασφάλιση διαφοροποιούνται ποιοτικά. Η πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου τέτοιες υπηρεσίες, γίνεται υπόθεση μόνο των κατεχόντων, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν όλο και μικρότερο ποσοστό του πληθυσμού. Αντίστοιχα, οι δυτικές κοινωνίες βλέπουν όλο και μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού τους να κινούνται κάτω από, ή κοντά στα όρια της φτώχειας.
Τελικά τι είναι αυτό που κάνει όλους αυτούς του «αντισυστημικούς» γραφικούς τύπους να κερδίζουν εκλογές, επιρροή και δύναμη;
Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη η στροφή αυτών των κοινωνικών στρωμάτων σε φωνές που απευθύνονται στο θυμικό τους και εκφράζουν την απόγνωσή τους. Οι ΗΠΑ δεν μπόρεσαν να εμπνεύσουν αυτοπεποίθηση στους λευκούς Αμερικανούς που ένιωσαν την απειλή να γίνουν μειοψηφία στη χώρα τους. Έτσι, οι λαϊκιστικές κενές υποσχέσεις αποκτούν εκλογικό αντίκρισμα. Τίποτα δεν εμπόδισε τον Ντ. Τραμπ να υποσχεθεί το άνοιγμα των λιγνιτωρυχείων στους (λευκούς) κατοίκους των μεσοδυτικών πολιτειών. Η Βρετανία δεν εξήγησε ποτέ στους πολίτες της τα οφέλη από τη συμμετοχή στην ΕΕ. Αντίθετα, άφησε τον Ν. Φάρατζ να τάξει περισσότερα χρήματα για τα νοσοκομεία εάν επικρατήσει το Brexit.
Από το τέλος του εμφυλίου και μετά, η Ελλάδα έχει πληθώρα στελεχών του πολιτικού της προσωπικού, προερχόμενα από το σύνολο του πολιτικού της φάσματος, που κοσμούν του καταλόγους των απανταχού λαϊκιστών. Κατά το πολύ πρόσφατο παρελθόν μας, η Ελλάδα αποδείχθηκε ανίκανη να χειριστεί τα δημοσιονομικά της. Άφησε τον Α. Τσίπρα να «δεσμευτεί» για κατάργηση των μνημονίων με ένα νόμο, κατάργηση του ΕΝΦΙΑ κλπ. Η κατηφόρα δεν έχει τέλος. Όσο πιο ακραία ή γελοία η υπόσχεση, τόσο πιο πολύ ακούγεται, τόσο πιο πολλοί την ακολουθούν. Στην Ελλάδα, με μια υπογραφή, μπορείς να απαλλαγείς από τα χρέη σου! Ή τουλάχιστον έτσι διατείνεται ο κύριος Σώρρας... Όλα τα παραπάνω σίγουρα δεν αποτελούν ηθική συμπεριφορά, αφού αποτέλεσαν εξόφθαλμα ψέματα, ακόμη και κατά τις στιγμές που ειπώθηκαν. Όμως κανείς δεν είπε ότι η ηθική ως έννοια έχει κάποια συνάφεια με την πολιτική.
Η άνοδος του λαϊκισμού λοιπόν είναι το σύμπτωμα και όχι η ασθένεια. Η αποτυχία των δυτικών κοινωνιών να κατανείμουν τον παραγόμενο πλούτο, η αδυναμία τους να συμπεριλάβουν όλους τους πολίτες στα οφέλη που γεννά η οικονομική, η τεχνολογική και η κοινωνική πρόοδος, βρίσκεται στον πυρήνα του προβλήματος. Ο μόνος παράγοντας που μπορεί να διορθώσει αυτή την αποτυχία είναι η πολιτική ηγεσία του δυτικού κόσμου. Δύο είναι τα απαραίτητα χαρακτηριστικά που πρέπει να διέπουν αυτή την ηγεσία. Όραμα για το που πρέπει να κατευθυνθεί η οικονομία και η κοινωνία και πολιτική ικανότητα για να «στρίψει το καράβι» προς τη σωστή ρότα. Το έργο αυτό είναι τιτάνιο και η διόρθωση του καπιταλισμού ίσως να αποδειχτεί πιο δύσκολη ακόμη και από τη μάχη εναντίον του κομμουνισμού.