Οι New York Times συγκεντρώνουν σε ένα άρθρο σχεδόν όλα τα επιχειρήματα κατά του δημοψηφίσματος που εμφανίστηκαν στα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης:
«Το αποτέλεσμα ήταν οριακό»
«Η ψηφοφορία ανέδειξε μία δυνητικά επικίνδυνη διάσπαση σε μία πολυπολιτισμική κοινωνία, η οποία από καιρό προτιμούσε τη συνεννόηση από την αντιπαράθεση.»
«Επιπλέον, η ψηφοφορία έδειξε ένα διαφορετικό είδος κοινωνικής διαίρεσης. Στρέφοντας την πλάτη τους στην Ευρώπη, πολλοί ψηφοφόροι, ιδιαίτερα στις μικρές αγροτικές κοινότητες, αγνόησαν τις συστάσεις του κόσμου της βιομηχανίας, των τραπεζών, της εργατικής και πνευματικής ηγεσίας, καθώς και της κυβέρνησης.»
«Η χώρα παραιτήθηκε από τις πολλές πολιτικές και οικονομικές ευκαιρίες που διανοίγονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση.»
«Μέλος της κυβέρνησης προειδοποιεί ότι η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα συνεχιστεί, και η «αποστασία» της χώρας θα οδηγήσει σε διακρίσεις, ενδεχομένως εις βάρος της οικονομίας της.»
«Η χώρα θα χάσει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα αν δε συμμετέχει στους οικονομικούς συνασπισμούς της περιφέρειάς της. Κάποια ηγετικά στελέχη επιχειρήσεων και τραπεζίτες προειδοποίησαν μάλιστα ότι οι επενδύσεις θα μειωθούν και η ανεργία θα αυξηθεί.»
Παραδόξως, όλα αυτά τα γνώριμα δεν γράφηκαν στις 24 Ιουνίου του 2016. Το άρθρο έχει ημερομηνία 7 Δεκεμβρίου του 1992 , και αναφέρεται στο δημοψήφισμα με το οποίο ο Ελβετικός λαός απέρριψε τη συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι ομοιότητες είναι εκπληκτικές, και δε σταματούν εδώ. Όπως και στην περίπτωση του brexit, η ανάλυση εξέφραζε φόβους για την διάσπαση της χώρας. Και ενώ την απόφαση είχε επηρεάσει κυρίως η άρνηση των Ελβετών να μεταφερθεί το κέντρο λήψης αποφάσεων από τις κοινότητές τους στις Βρυξέλλες, καταργώντας μια δημοκρατική παράδοση πολλών αιώνων, η ανάλυση θεωρούσε ότι η βασική αιτία για το «όχι» ήταν ο φόβος των ενδεχόμενων μεταναστευτικών ροών.
Είκοσι-τόσα χρόνια μετά, η πιο πάνω ανάλυση μοιάζει αστεία. Αν μάλιστα δούμε την πορεία των οικονομιών της Ελβετίας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ιδίως μετά την παγκόσμια κρίση του 2008 , η ελβετική ελίτ μάλλον θα πρέπει να ευγνωμονεί για αυτή την απόφαση του 1992.
Μου έρχεται στο μυαλό μια παρατήρηση καλών φίλων, που μπορεί να ακούγεται ως ένσταση απέναντι στη δημοκρατία, αλλά είναι σωστή: «Ο λαός δεν παίρνει πάντα σωστές αποφάσεις». Τι ισχύει λοιπόν; Οι Βρετανοί πήραν την σωστή ή την λάθος απόφαση; Ποιος ξέρει. Μπορεί η Μεγάλη Βρετανία να ωφεληθεί, μπορεί και να χάσει. Σε ένα ασταθές και ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, το «σωστό» και το «λάθος» δε μπορεί να φανεί σε διάστημα λίγων ημερών ή μηνών, και τα κριτήρια δεν είναι ποτέ ούτε καθολικά, ούτε αντικειμενικά, ούτε διαχρονικά. Αλλά αυτό ισχύει με όλες τις αποφάσεις, είτε αυτές τις παίρνει η «πεφωτισμένη» ηγεσία, είτε ο λαός. Το μόνο σίγουρο είναι ότι όταν αποφασίζει ο λαός, οι αποφάσεις του μπορεί να μη συμφωνούν με τα σχέδια της ηγεσίας. Και αυτό η ηγεσία θα το βαφτίζει πάντα ως «λάθος».