Στη θερινή θεματολογία των μέσων ενημέρωσης - εν μέσω των «καταιγιστικών» πολιτικών εξελίξεων - επέστρεψαν τις προηγούμενες ημέρες οι πυρκαγιές, μετά τις πρώτες μεγάλες φωτιές που εκδηλώθηκαν το φετινό καλοκαίρι, στον Υμηττό Αττικής.
Με αυτήν την αφορμή, θέλησα να διερευνήσω το σύνολο της δασικής έκτασης που έχει καεί στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, αναλύοντας πρωτογενώς τα δεδομένα του Πυροσβεστικού Σώματος για τις δασικές πυρκαγιές (μόλις το 1998 ανέλαβε από τις Δασικές Αρχές την ευθύνη της κατάσβεσής τους), όπως ανακτήθηκαν από την πλατφόρμα data.gov.gr.
Προκύπτει πως σχεδόν 4 εκατομμύρια στρέμματα δασών και δασικών εκτάσεων έχουν καεί στην Ελλάδα σε πάνω από 155.000 αγροτοδασικές πυρκαγιές που έχουν εκδηλωθεί στη χώρα από το 2000 έως και το 2014.
Δείτε τον διαδραστικό πίνακα σε μεγαλύτερο μέγεθος πατώντας εδώ
Οι πυρκαγιές θα μπορούσε να ειπωθεί ότι εξακολουθούν να λειτουργούν ως «πληγή» στην ελληνική κοινωνία και οικονομία, καθώς η επί δεκαετίες καθυστέρηση κατάρτισης και κύρωσης του Εθνικού Κτηματολογίου και των Δασικών Χαρτών (τα πιο πρόσφατα στοιχεία, μάλιστα, δείχνουν ότι μόλις το 0,56% της συνολικής δασικής έκτασης έχει καταρτιστεί και κυρωθεί) δημιουργεί συχνά φαινόμενα εμπρησμών ή καταπατήσεων, ακόμη και υπόνοιες κατασκοπείας και σαμποτάζ, με «θύματα» τα δημόσια δάση αλλά και ανθρώπινες ζωές. Από οικονομικής απόψεως, θεωρείται ότι ο καθορισμός των επιτρεπόμενων χρήσεων γης που συνεπάγεται η κτηματογράφηση και η κατάρτιση δασικών χαρτών λειτουργεί ως ένα εργαλείο ανάπτυξης της οικονομικής δραστηριότητας.
Επιπλέον, η κατάρτιση των Δασικών Χαρτών συνδέεται άμεσα και με την καλύτερη προστασία των δασών από πυρκαγιές και από άλλα φαινόμενα φυσικής ή κακόβουλης καταστροφής τους.
Πιο συγκεκριμένα, λοιπόν, και σύμφωνα με την ανάλυση των στοιχείων του Πυροσβεστικού Σώματος, την περίοδο Ιανουάριος 2000 - Δεκέμβριος 2014 εκδηλώθηκαν συνολικά 155.607 αγροτοδασικές πυρκαγιές*, εκ των οποίων οι 31.354 (το 20,149%) είχαν ως αποτελέσμα να καούν δάση και δασικές εκτάσεις**. Το σύνολο της δασικής έκτασης που κάηκε στην Ελλάδα για την περίοδο αυτή ανέρχεται, με βάση την ανάλυση των στοιχείων, σε 3.755.458,51 στρέμματα. Προκειμένου να τεθεί αυτός ο αριθμός σε μία προοπτική, θα πρέπει να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με την Έκθεση Πεπραγμένων για το 2013 της Εθνικό Κτηματολόγιο & Χαρτογράφηση ΑΕ, οι δασικές εκτάσεις στην Ελλάδα υπολογίζονται σε 79.330.163 στρέμματα (το 60,239% της συνολικής έκτασης της Ελλάδος), κάτι που σημαίνει ότι μέσα σε 15 χρόνια κάηκε το 4,734% της συνολικής δασικής έκτασης της χώρας.
Επιπλέον, με βάση προηγούμενη μελέτη του WWF Ελλάς και του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας, την περίοδο 1983-2006 κάηκαν, σε 30.465 περιστατικά πυρκαγιάς, 10.691.797 στρέμματα δασικής και γεωργικής έκτασης (το 10,3% της πραγματικής έκτασης της χώρας), εκ των οποίων το 78,8% (δηλαδή 8.425.136,036 στρέμματα) αφορά σε δασικές εκτάσεις. Από άλλο (αχρονολόγητο) έγγραφο του (πρώην) Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (νυν Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας) αθροίζεται ότι για την περίοδο 1980-2008, σε 46.179 πυρκαγιές έχουν καταστραφεί συνολικά 5.745.759 στρέμματα δασών.
Με μία ενδελεχή ανάλυση των διαθέσιμων στοιχείων για το 2000-2014, βλέπουμε ότι κατά μέσο όρο στην Ελλάδα σημειώνονται 10.373 αγροτοδασικές πυρκαγιές κάθε χρόνο, ενώ κατά μέσο όρο 2.090 πυρκαγιές κάθε χρόνο καταστρέφουν δασικές εκτάσεις. Ο μέσος όρος των στρεμμάτων δασικής έκτασης που καίγονται κάθε χρονιά σε πυρκαγιές που καταστρέφουν δάση είναι 250.363,90 στρέμματα. Σε κάθε πυρκαγιά καταστρέφονται κατά μέσο όρο 119,78 στρέμματα, ενώ εάν αποκλεισθούν από τα υπό εξέταση δεδομένα οι τιμές που αποκλίνουν σε ακραίο βαθμό από τη μέση τιμή του πληθυσμού των δεδομένων, τότε ο μέσος όρος δασικής έκτασης που καταστρέφεται είναι 2,59 στρέμματα ανά πυρκαγιά. Είναι χαρακτηριστικό ότι ανά ημέρα εκδηλώνονται 28 αγροτοδασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα, ενώ σχεδόν 6 από αυτές έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή δασών. Κάθε λεπτό στην Ελλάδα, με βάση τα εξεταζόμενα στοιχεία, χάνεται μισό στρέμμα (0,476) δάσους.
Σημαντικές αυξομειώσεις και αποκλίσεις μεταξύ τους παρουσιάζουν ο αριθμός των καταστρεπτικών για τα δάση πυρκαγιών και το σύνολο των καμμένων δασικών εκτάσεων από έτος σε έτος, όπως προκύπτει από την ανάλυση των διαθέσιμων δεδομένων. Έτσι, οι περισσότερες αγροτοδασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα εκδηλώθηκαν το 2001 (15.303 πυρκαγιές) και το 2000 (12.980), ενώ οι περισσότερες πυρκαγιές που είχαν καταστροφικά αποτελέσματα για τα ελληνικά δάση το 2001 (3.072) και το 2012 (2.866). Αντιστοίχως, τα περισσότερα - και με μεγάλη διαφορά - στρέμματα ελληνικού δάσους κάηκαν στις μεγάλες πυρκαγιές του 2007 (1.484.176,6 στρέμματα) και του 2000 (877.437,6 στρέμματα).
Οι δέκα πιο καταστρεπτικές φωτιές της περιόδου έκαψαν συνολικά 1.363.000 στρέμματα (συνολικά είναι υπεύθυνες για το 36,29% των χαμένων δασικών εκτάσεων). Μόνο οι φωτιές σε Παλαιοχώρι Ζαχάρως, Σέκουλα-Αμπάρια και Κλείνδια στον Δήμο Ηλείας (όλες στον «εφιαλτικό» Αύγουστο του 2007) έκαψαν 250.000, 200.000 και 150.000 στρέμματα δασικής έκτασης. Τρεις ακόμη φωτιές από το καλοκαίρι του 2007 (σε Καλλιθέα Λακωνίας, Καμάρι Κουνίνας Αχαΐας και Φαρμάκα Μεσσηνίας) έκαψαν άλλα 140.000, 110.000 και 93.000 στρέμματα δάσους αντιστοίχως.
Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι οι 20 καταστρεπτικότερες φωτιές προκάλεσαν το 49,19% (1.847.417 στρέμματα) των συνολικών απωλειών, οι 50 πιο καταστρεπτικές το 63,52% (2.386.655) και οι 100 πιο καταστρεπτικές το 72,71% (2.730.755).
Σε ό,τι αφορά στις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο στην περίοδο 2000 - 2014, στον συνολικό αριθμό αγροτοδασικών πυρκαγιών στις πρώτες θέσεις βρίσκονται οι νομοί Ηλείας (8.394), Λάρισας (8.325), Αχαΐας (7.491), Αιτωλοακαρναρνίας (7.227) και Μεσσηνίας (6.306). Στο συνολικό αριθμό πυρκαγιών που κατέστρεψαν δασικές εκτάσεις, οι νομοί Αττικής (1.687), Ηλείας (1.589), Εύβοιας (1.552), Αιτωλοακαρνανίας (1.473) και Ιωαννίνων (1.330). Τέλος, στο συνολικό αριθμό της καμμένης δασικής έκτασης, οι νομοί Ηλείας (669.559,78 στρέμματα), Λακωνίας (243.340,24), Αττικής (232.486,49), Φθιώτιδας (198.603,08) και Μεσσηνίας (190.516,31).
Τέλος, αν θα θέλαμε να εντοπίσουμε ποιες μονάδες του Πυροσβεστικού Σώματος έμειναν περισσότερο «απασχολημένες» κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, με βάση των αριθμό των συνολικών αγροτοδασικών πυρκαγιών, τις περισσότερες πυρκαγιές διαχειρίστηκε ο 1ος Πυροσβεστικός Σταθμός Λάρισας (5.059 πυρκαγιές), η Πυροσβεστική Υπηρεσία Καλαμάτας (3.442), η Πυροσβεστική Υπηρεσία Κιλκίς (3.064), η Πυροσβεστική Υπηρεσία Καρδίτσας (3.001) και η Πυροσβεστική Υπηρεσία Αγρινίου (2.999). Με βάση των αριθμό των πυρκαγιών που είχαν ως αποτέλσμα την καταστροφή δασικών εκτάσεων, οι Πυροσβεστική Υπηρεσία Κορίνθου (748 πυρκαγιές), Πυροσβεστική Υπηρεσία Αργοστολίου (572), Πυροσβεστική Υπηρεσία Γρεβενών (496), Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Κρεσταίνων (442) και Πυροσβεστική Υπηρεσία Χαλκίδας (432). Τέλος, τα περισσότερα στρέμματα δάσους «θρήνησαν» οι πυροσβέστες των Πυροσβεστικού Κλιμακίου Κρεσταίνων (452.562,72), Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Σάμου (160.019,63), Πυροσβεστικού Κλιμακίου Ολυμπίας (152.083,82), Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Σπάρτης (148.899,58) και Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Αιγίου (114.873,03).
Δυστυχώς, τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα από το Πυροσβεστικό Σώμα για τις πυρκαγιές που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα την περίοδο 2000 - 2014 δεν καταγράφουν τα αίτια που προκάλεσαν τις καταγεγραμμένες πυρκαγιές, ώστε να διαπιστωθεί σε ποιο ποσοστό αυτές προέρχονται από φυσικά αίτια, από ανθρώπινη αμέλεια και από ανθρώπινο δόλο. Επίσης, στα στοιχεία δεν καταγράφεται εάν και σε ποιο βαθμό οι περιοχές που επλήχθησαν από πυρκαγιές και δη με αποτέλεσμα την καταστροφή δασικών εκτάσεων έχουν αναδασωθεί ή προστατευθεί.
Διαβάστε περισσότερα για τη μεθοδολογία που ακολούθησα για την ανάλυση «Δασικές Πυρκαγιές στην Ελλάδα 2000 - 2014» στο προσωπικό μου ιστολόγιο, πατώντας εδώ.
*Ως αγροτοδασικές πυρκαγιές εννοούνται όλα τα συμβάντα εκτός αστικού ιστού που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή δασών-δασικής έκτασης ή/και αλσών, χορτολιβαδικών εκτάσεων, καλλιεργιών και σκουπιδότοπων, ενώ ως δασικές πυρκαγιές μόνο τα συμβάντα που είχαν ως αποτέλεσμα την καταστροφή δασών-δασικής έκτασης.
**Με βάση τον νόμο 998 του 1979, η πρόβλεψη του οποίου ενσωματώθηκε και στο Σύνταγμα του 2001 (άρθρο 24), "ως δάσος δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπαρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλοεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά". Στον τελευταίο ισχύοντα νόμο (4280 του 2014) αντικαθίστανται διατάξεις του ν.998/1979 και καθορίζεται πως "ως δάση και δασικές εκτάσεις νοούνται και οι οποιασδήποτε φύσεως ασκεπείς εκτάσεις (φρυγανώδεις ή χορτολιβαδικές εκτάσεις, βραχώδεις εξάρσεις και γενικά ακάλυπτοι χώροι) που περικλείονται, αντιστοίχως, από δάση και δασικές εκτάσεις, καθώς και οι υπεράνω των δασών ή δασικών εκτάσεων ασκεπείς κορυφές ή αλπικές ζώνες των ορέων και οι άβατοι κλιτύες αυτών".