Την πρώτη φορά που επικοινώνησα μαζί του, για μία ενδεχόμενη συνέντευξη, ήταν μέσω κοινωνικών δικτύων. Ήταν διστακτικός. «Ξέρεις», απάντησε στην πρότασή μου, «τα ελληνικά Μέσα δεν έχουν και πολύ καλή φήμη, για το τον τρόπο με τον οποίον έχουν καλύψει το προσφυγικό». Του εξήγησα πως οι απόψεις μας ελάχιστα διαφέρουν, και συμφωνήσαμε να τα πούμε και πάλι από κοντά.
Τον συνάντησα λίγες ημέρες αργότερα, κάπου στα μέσα του περασμένου Μάη, στο Στρασβούργο. Κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Εκδήλωσης Νεολαίας 2016, στα πλαίσια της οποίας είχε κληθεί να συμμετάσχει ως ομιλητής. Σε έναν από τους χώρους που είχαν παραχωρηθεί στους ομιλητές του διημέρου, πραγματοποιούσε τις τελευταίες αλλαγές στην τοποθέτηση που θα έκανε την επομένη, στην αίθουσα της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μπροστά σε μερικές εκατοντάδες άλλους νέους από κάθε γωνιά της Ευρώπης- και όχι μόνο. Τότε, φαντάζομαι, ούτε και ο ίδιος δεν θα περίμενε, το βίντεο με την ομιλία του πάνω στο προσφυγικό να ταξιδεύσει σε τόσο πολλές διαφορετικές χώρες, στις ημέρες που θα ακολουθούσαν.
Φιλικός κι εύθυμος, ευχάριστος από τη χειραψία ακόμη, ο Nour Machlah, ο νεαρός Σύριος που κατάφερε να διαφύγει εγκαίρως από τη δεινοπαθούσα χώρα του και πλέον ζει στην Ευρώπη, δίνοντας ομιλίες σχετικά με το προσφυγικό σε διάφορες χώρες μεταξύ άλλων, συμφώνησε να κάνουμε τη συνέντευξη επί τόπου. Βγήκαμε έξω, σε έναν από τους κεντρικούς διαδρόμους, βρήκαμε ένα σημείο με κάποια ησυχία. Του ζήτησα να ξεκινήσουμε από τη δική του ιστορία.
«Είμαι από το Χαλέπι, μια πόλη που νομίζω ότι οι περισσότεροι γνωρίζετε πλέον. Τα πράγματα εκεί ήταν πολύ άσχημα, γιατί ο πόλεμος ξέσπασε ξαφνικά και εμείς δεν ήμασταν συνηθισμένοι σε τέτοιες συνθήκες. Περιμέναμε πως κάποια στιγμή θα βελτιωθεί η κατάσταση, αλλά τα πράγματα πήγαιναν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αρχίσαμε να χάνουμε ό,τι είχαμε, ένα-ένα. Ξεκινώντας από την ασφάλειά μας και φτάνοντας στις βασικές μας ανάγκες, όπως είναι ο ηλεκτρισμός, το νερό, το ψωμί. Οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες και εκείνοι που πλήρωναν το τίμημα ήταν οι άνθρωποι. Έφτασε η στιγμή που έπρεπε να φύγω. Δεν ήθελα να εμπλακώ στον πόλεμο».
Από το Χαλέπι έφυγε το 2012. Φτάνοντας στο Λίβανο, προσπάθησε να πάει στην Αγγλία, όπου ο πατέρας του ζει εδώ και πολλά χρόνια. Λόγω των ειδικών κανόνων που ισχύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο ωστόσο, αυτό δεν ήταν δυνατό, και ο ίδιος βρήκε τον εαυτό του σε μια κατάσταση, όπου ήξερε πως έπρεπε να κάνει κάποιο βήμα- άμεσα. «Πήγα στην Τουρκία. Είχα αποφασίσει να ξεκινήσω μια νέα ζωή και ήταν το μόνο μέρος όπου αυτό ήταν εφικτό, εφόσον οι άλλες χώρες δεν με δέχονταν. Οπότε, έφτασα στην Τουρκία, ξεκίνησα να μαθαίνω τη γλώσσα, σκέφτηκα να ολοκληρώσω τις σπουδές μου στην Αρχιτεκτονική εκεί. Δούλεψα, επίσης- ήταν σημαντικό να μπορώ να βγάζω κάποια χρήματα. Μετά από μερικούς μήνες, έκανα αίτηση για μια υποτροφία της πορτογαλικής κυβέρνησης. Έγινα δεκτός και μετακόμισα στην Πορτογαλία, όπου ζω και σήμερα».
Είναι εξαιρετικά δύσκολο να δώσεις σε κάποιον να καταλάβει, λέει, πως είναι πραγματικά να ζεις σε μια εμπόλεμη ζώνη. «Θα μπορούσα να μιλάω γι' αυτό για μια εβδομάδα. Αλλά και πάλι, δε θα μπορούσα να σας μεταδώσω το συναίσθημα. Επειδή και εμείς, για παράδειγμα, ακούγαμε για το πως είναι να ζει κανείς σε συνθήκες πολέμου, όταν βοηθούσαμε πρόσφυγες από το Ιράκ, τη Παλαιστίνη, το Λίβανο, την Αρμενία. Και μας έλεγαν τί είναι ο πόλεμος. Αλλά είναι δύσκολο. Ακούς τις ιστορίες και λες αυτό είναι στενάχωρο, και μετά η ζωή σου απλά συνεχίζεται. Ώσπου, φτάνεις κάποτε να ζεις αυτές τις συνθήκες, όταν χάνεις την ελευθερία σου να βγεις έξω, να μιλήσεις με κάποιον, να δεις τα άτομα που αγαπάς. Να κάνεις όσα έκανες στην καθημερινότητά σου, έως τότε. Είναι δύσκολο όταν χάνεις τέτοια πράγματα».
«Εκτός αυτού», συνεχίζει, «χάνεις ανθρώπους: οι άνθρωποι πεθαίνουν. Και μαζί τους χάνεται η κουλτούρα σου. Ξέρετε, η Συρία είναι μία από τις παλαιότερες χώρες στον πλανήτη. Ο συνδυασμός του να χάνεις όσα είπα είναι δύσκολος και είναι δύσκολο, επίσης, να μιλήσεις για το τί είναι ο πόλεμος, αλλά το πιο άσχημο για εμένα είναι πως χάνονται οι άνθρωποι. Γιατί, πιστεύω πως μια ημέρα θα μπορέσουμε να φτιάξουμε τη χώρα μας ξανά. Αλλά κάποιοι άνθρωποι δεν θα είναι εκεί. Και, την ημέρα εκείνη, θα έπρεπε όλοι μας να μπορούμε να είμαστε εκεί».
«Οι πρόσφυγες έρχονται γιατί είναι το τελευταίο που τους μένει να κάνουν»
Όταν τον ρωτώ πως είναι, ζώντας στην Ευρώπη πλέον, να έρχεσαι καθημερινά αντιμέτωπος με την αντίληψη πως εσύ, οι ομοεθνείς ή ομόθρησκοί σου, αποτελείτε δυνάμει τρομοκράτες, αφήνει ένα ελαφρύ χαμόγελο. «Αυτή είναι μια ερώτηση που μου κάνουν συνέχεια. Και για αυτό κάνω όσα κάνω στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια. Βρείτε ένα άτομο που ισχυρίζεται κάτι τέτοιο και ρωτήστε τον τί ήξερε για τη Συρία πριν από έξι χρόνια. Τίποτα. Δεν ξέρει τίποτα για τη χώρα μας. Εγώ νομίζω πως έχουμε μεγάλη Ιστορία, έχουμε σπουδαίους ανθρώπους και μια πραγματικά πλούσια κουλτούρα. Δεν το λέω επειδή είμαι από τη Συρία, αλλά πιστεύω πως είναι αλήθεια, κοιτάξτε την Ιστορία».
«Δεν είναι σωστό», προσθετει, «εν έτει 2016, να βάφεις όλους τους ανθρώπους με το ίδιο χρώμα. Είναι όπως με το ζήτημα της ισλαμοφοβίας. Λένε πως όλοι οι μουσουλμάνοι είναι κακοί, λόγω κάποιων μεμονομένων ενεργειών. Και το σκεπτικό εφαρμόζεται και για άλλα προβλήματα που έχουμε στην Ευρώπη, ενώ το χειρότερο είναι πως χρησιμοποιείται και στην πολιτική. Υπάρχουν Κόμματα και μέλη κυβερνήσεων που το αξιοποιούν για να προσεγγίσουν περισσότερο κόσμο. Ελάτε τώρα! Δεν μπορείς να χρησιμοποιείς τέτοια πράγματα για τους δικους σου σκοπούς, παίζοντας με τις ψυχές των ανθρώπων, παίζοντας με ανθρώπους που υποφέρουν και αντιμετωπίζουν καθημερινά το θάνατο».
Καταλαβαίνει πως οι πολίτες της Ευρώπης φοβούνται για την Ένωσή τους, λέει: «Κι εγώ φοβάμαι. Κι αυτό είναι φυσιολογικό. Αλλά, συνέχεια λέω πως δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως δικαιολογία ο φόβος αυτός, ώστε να αρνηθούμε τη βοήθεια σε τόσο πολλούς ανθρώπους που την έχουν ανάγκη. Μπορούμε να κάνουμε αυτό που πρέπει και ταυτόχρονα να διατηρήσουμε την ασφάλειά μας. Για αυτό το σκοπό δουλεύω κι εγώ. Οι άνθρωποι, γενικά, ψάχνουν για μια καλύτερη ζωή. Ακόμη και εντός της Ευρώπης, υπάρχουν εκατομμύρια εσωτερικών μεταναστών. Διάβασα σε μια έκθεση πως η Γερμανία φιλοξενεί περισσότερους από 2 εκατομμύρια μη-Γερμανούς πολίτες. Αυτό συμβαίνει παντού στον κόσμο, δεν είναι απλά ένα ζήτημα μουσουλμανικό, αραβικό, ή λόγω της κρίσης. Οι άνθρωποι πάντα αναζητούν κάτι καλύτερο για τη ζωή τους».
Κάποιοι φωνάζουν, ωστόσο, λες και η φωνή τους δε βραχνιάζει ποτέ: στείλτε τους πρόσφυγες πίσω στα σπίτια τους. «Πού πίσω; Σε ποιά σπίτια; Δεν υπάρχει επιλογή. Και δεν είναι πως οι πρόσφυγες επέλεξαν την Ευρώπη- η Ευρώπη είναι το μόνο μέρος που μπορούν να έρθουν, δεν υπάρχουν άλλες επιλογές».
Η διαχείριση των προσφυγικών ροών, υποστηρίζει, θα μπορούσε να επιτευχθεί πολύ πιο αποτελεσματικά, εάν δινόταν η δυνατότητα σε όσους το επιθυμούν να υποβάλλουν αίτηση για άσυλο στις πρεσβείες που βρίσκονται στη χώρα τους. «Με αυτό τον τρόπο, οι άνθρωποι θα σταματήσουν να διασχίζουν τη θάλασσα και, επίσης, θα μπορεί να ελεγχθεί καλύτερα ποιοί είναι όσοι έρχονται. Γιατί, ο καθένας θα έχει το φάκελό του, ατομικό ή οικογενειακό, και θα είναι πιο εύκολο να αποφασίσεις που πρέπει να πάνε, σε ποιές χώρες και τα σχετικά».
Μαγική λύση όμως δεν υπάρχει. Η μετανάστευση μπορεί να ελεγχθεί, μόνο λύνοντας τα προβλήματα που οδηγούν τους απεγνωσμένους σε αυτήν, παράτυπη ή νόμιμη. Ενώ θεωρείται φυσικό πως, όταν δεν προσφέρεται νόμιμος τρόπος, οι άνθρωποι θα καταφύγουν σε όποια άλλη προοπτική προσφέρεται. «Επειδή κάθε άλλη λύση είναι προσωρινή, η μόνη πραγματική λύση είναι να σταματήσει ο πόλεμος. Γιατί, τότε οι άνθρωποι θα σταματήσουν να έρχονται στην Ευρώπη. Ξέρω το λαό μου. Είχα την ευκαιρία να ζήσω στην Αγγλία όταν τελείωσα το σχολείο, αλλά αρνήθηκα γιατί ήθελα να μείνω στη Συρία, τη χώρα μου. Οι πρόσφυγες έρχονται γιατί είναι το τελευταίο που τους μένει να κάνουν».
Κι όταν οι στερεοτυπικές, ισλαμοφοβικές και ξενοφοβικές αντιλήψεις, μετουσιώνονται σε πράξεις βίας; Κατά τους τελευταίους μήνες, σε περισσότερες γωνιές της Ευρώπης από ότι θα θέλαμε, γίναμε μάρτυρες πληθώρας περιστατικών κατά προσφύγων και μεταναστών- από φραστικές επιθέσεις και ξυλοδαρμούς, μέχρι εμπρησμούς κτιρίων όπου διαμένουν. Ο Nour Machlah είναι κατηγορηματικός. «Έλλειψη γνώσης», αποκρίνεται και το επαναλαμβάνει. «Υπάρχει ήδη ένα μεγάλο ποσοστό μουσουλμάνων στην Ευρώπη. Νομίζω πως είναι παντού γύρω μας. Μπορούν να είναι γιατροί, ή μηχανικοί, ή καθηγητές και πιστεύω πως αποτελούν ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πως μπορούμε να ζήσουμε όλοι μαζι. Δεν ξέρω, πραγματικά: φτάσαμε στο φεγγάρι, αλλά δεν είμαστε σε θέση να φτάσουμε, να αγγίξουμε τον άνθρωπο που βρίσκεται μπροστά μας. Αυτό είναι ντροπιαστικό».
Μία λύση είναι το διάβασμα: «Νομίζω πως οι άνθρωποι θα πρέπει να προσπαθήσουν να διαβάζουν περισσότερο. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή, οι πηγές μας περιορίζονται στο τί βλέπουμε στην τηλεόραση. Αυτά μπορούν να είναι σωστά ή λάθος, οι άνθρωποι όμως έχουν πάψει να αναζητούν ενημέρωση. Συνάντησα πολλούς, ειδικά φοιτητές Διεθνών Σχέσεων, που διαβάζουν. Αυτοί γνωρίζουν πολύ καλύτερα τι πραγματικά συμβαίνει. Άρα, για τις πράξεις αυτών των ανθρώπων, να το πω και πάλι: τους καταλαβαίνω, καταλαβαίνω τους φόβους τους. Αλλά δεν καταλαβαίνω τους τρόπους με τους οποίους επιλέγουν να τους εκφράσουν. Γιατί, με αυτό το τρόπο δεν λύνεις κάποιο πρόβλημα- δημιουργείς νέα προβλήματα. Και δεν είναι δίκαιο. Γιατί εγώ, όπως εκατομμύρια μουσουλμάνοι, προσπαθούμε να δείξουμε πως είμαστε ειρηνικοί, προσπαθώντας να ζήσουμε μαζί σας. Δώστε μας τουλάχιστον μια ευκαιρία να το αποδείξουμε».
Για τη ριζοσπαστικοποίηση κάποιων νέων, εντός της Ευρώπης, υπογραμμίζει πως «αυτού του είδους τα σκεπτικά υπάρχουν παντού ανά τον κόσμο. Κάποιες φορές, η κάλυψη είναι η θρησκεία. Κάποιες φορές υπάρχει άλλη κάλυψη. Ο Ρέζα Ασλάν, ένας αμερικανός καθηγητής, έχει πει πως Η θρησκεία- και το Ισλάμ είναι θρησκεία- δεν υποστηρίζει τη βία, ούτε υποστηρίζει την ειρήνη. Είναι θρησκεία, τρόπος ζωής. Το άτομο είναι αυτό που αποφασίζει πως θα είναι, σε σχέση με το πού ζει, την κοινότητά του, την κουλτούρα του. Αυτό που νομίζω πως μπορούμε να κάνουμε είναι να βοηθήσουμε τις περιοχές αυτές που ζουν δύσκολα, να βελτιωθούν οι συνθήκες που αντιμετωπίζουν. Και παιδεία- η παιδεία είναι πολύ σημαντική. Εννοώ: είσαι ό,τι διαβάζεις. Είμαι μουσουλμάνος από όταν γεννήθηκα, αλλά εξακολουθώ να ανακαλύπτω τη θρησκεία μου, να διαβάζω βιβλία, να διαβάζω το Κοράνι. Είναι Ιερά Βιβλία, δεν είναι κανονικά, οπότε χρειάζεται να είσαι πολύ προσεκτικός όταν τα διαβάζεις, χρειάζεται να το καταλαβαίνεις πολύ καλά».
Η επίσκεψη στην Ελλάδα και η συμφωνία Ε.Ε-Τουρκίας
Τις ημέρες των Χριστουγέννων βρέθηκε στην Ελλάδα. Επισκέφθηκε την Ειδομένη και το λιμάνι του Πειραιά. Του ήταν δύσκολο να αντιμετωπίσει όσα αντίκρισε, θυμάται. «Πριν φτάσουμε, προετοίμαζα τους πορτογάλους εθελοντές που είχαν έρθει μαζί μου, τους έλεγα ότι θα δουν πολλά άσχημα πράγματα και, ως εκ τούτου, θα πρέπει να παραμείνουν δυνατοί. Αλλά, όταν φτάσαμε, ήμουν ο πρώτος που έκλαψε. Είναι πολύ δύσκολο να βλέπεις κάποιον να υποφέρει- όχι μόνο Σύριους αλλά και ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων- και να μην μπορείς να κάνεις τίποτα».
«Όμως, επέστρεψα στην Πορτογαλία με χαμόγελο. Γιατί συνάντησα πολλούς ανθρώπους που είχαν έρθει από τον Καναδά, από την Αμερική, από χώρες της Ευρώπης, αφήνοντας όσα είχαν στη ζωή τους πίσω και φτάνοντας εκεί για να βοηθήσουν. Εθελοντικά. Γνώρισα μια γυναίκα που είχε ταξιδέψει από τον Καναδά, άφησε την οικογένειά της εκεί, για να έρθει να βοηθήσει τους πρόσφυγες. Ένιωσα πολύ όμορφα. Είπα εντάξει, υπάρχει ελπίδα. Η κατάσταση γενικότερα είναι πολύ δύσκολη. Δεν κατηγορώ την Ελλάδα, η χώρα σας είχε ήδη τα δικά της προβλήματα».
Όσον αφορά τη προηγούμενη εμπειρία του από τα ελληνικά Μέσα, λόγω της οποίας είχε αμφιβολίες για την πραγματοποίηση της δικής μας συνέντευξης, ο Nour Machlah θυμάται πως κατά τη παραμονή του στη χώρα, είχε δώσει μια συνέντευξη- ως εκεί, και για τον ίδιο, κανένα πρόβλημα. «Σε μία φίλη, όμως, που επίσης μίλησε σε κάποιο ελληνικό Μέσο, άλλαξαν ορισμένα πράγματα από όσα είχε πει. Και όταν διάβασε την τελική συνέντευξη ένιωσε πολύ άσχημα. Έχω αυτή την άποψη, γενικά, όχι μόνο για τα ελληνικά Μέσα, για όλα.: αν δεν τους εμπιστεύεσαι, μην τους μιλήσεις. Γιατί ποτέ δεν ξέρεις τί μπορεί να συμβεί. Δεν ξέρω εσάς, αλλά ελπίζω πως έιστε εντάξει» (γέλια).
Ένα ακόμη πρόβλημα που επισημαίνει είναι πως οι περισσότερες χώρες στις οποίες περνάνε οι πρόσφυγες, φτάνοντας στην Ευρώπη, αντιμετωπίζουν και οι ίδιες οικονομικές δυσκολίες. «Και επίσης, υπάρχει το όλο θέμα με το Δουβλίνο, που ζητάει από τους ανθρώπους να επιστρέψουν στην πρώτη χώρα στην οποία έφτασαν. Αυτό δε βγάζει κανένα νόημα, γιατί οι χώρες αυτές βρίσκονται ήδη σε άσχημες συνθήκες. Οπότε, νομίζω πως ίσως δεν είναι ένα λάθος σύστημα, αλλά μάλλον δεν μπορεί να αποδώσει πια»
Επίσης, υπάρχει η συμφωνία μετεγκατάστασης προσφύγων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία. «Νομίζω πως κάτι πάει λάθος εκεί, γιατί ισχύει μόνο για τους ανθρώπους που υπέβαλαν αίτηση πριν την 29η Νοεμβρίου 2015. Αλλά υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων που έφτασαν από την Συρία στην Τουρκία, έκτοτε. Τί θα γίνει με αυτούς; Νομίζω πως θα πρέπει να αφαιρεθεί ο περιορισμός της ημερομηνίας, να περιλαμβάνονται όλοι. Γιατί πρόκειται για ανθρώπους που χρειάζονται εξίσου βοήθεια. Όταν μιλάς για ανθρώπινα δικαιώματα, δεν μπορείς να επιλέγεις κάποιους ανθρώπους και να αφήνεις στην τύχη τους άλλους. Όλοι ζουν σε δύσκολες συνθήκες».
Αποτελεί, ωστόσο, η Τουρκία έναν τόπο ασφαλή για τους πρόσφυγες; «Η Τουρκία θα μπορούσε να είναι ασφαλής, εγώ έζησα στην Τουρκία. Είναι δεδομένο πως υπάρχει μεγάλος αριθμός Συρίων που μένει στην Τουρκία, όχι μόνο στις δομές για τους πρόσφυγες, αλλά εντεταγμένοι στην κοινότητα. Δουλεύουν, παράγουν πλέον, και αυτό είναι και πάλι ένα παράδειγμα για το πως μπορεί να γίνει κάτι. Δεν πρόκειται να μιλήσω υπέρ της Τουρκίας ή κατά της Τουρκίας, αλλά νομίζω πως δεν είναι δίκαιο να ζητάς από μία χώρα να κάνει, όσα 27 χώρες στην Ευρώπη αρνιούνται να κάνουν. Δεν βγάζει νόημα».
«Κοιτάχτε τη Γερμανία, για παράδειγμα. Νομίζετε πως είναι χαζοί που δέχονται έναν τόσο μεγάλο αριθμό προσφύγων; Εντάξει, η χώρα έχει μια δυνατή οικονομία. Αλλά ξέρουν πως οι περισσότεροι θα μπορούσαν να αποτελέσουν κάτι θετικό για την ευρύτερη κοινότητα. Οι περισσότεροι είναι νεαροί, μορφωμένοι. Και πάλι δεν είμαι κατά ή υπέρ της Μέρκελ, δεν είμαι πολιτικός, αλλά νομίζω πως θα πρέπει να εξετάσουμε το θέμα από όλες τις πλευρές του, και όχι να λέμε α, είναι μουσουλμάνος, α, είναι κακός».
«Η Ευρώπη είναι το σπίτι μου πλέον»
Χρειάζεται λίγες στιγμές για να απαντήσει, αλλά όταν το κάνει εκπέμπει σιγουριά. «Ναι. Η Ευρώπη, η Πορτογαλία ειδικά, είναι το σπίτι μου πλέον. Νιώθω πραγματικά ευγνώμων για την Πορτογαλία γιατί αυτή η χώρα, που αντιμετωπίζει τόσα οικονομικά προβλήματα, απέδειξε στην Ευρώπη και όλο τον κόσμο ότι μπορεί να γίνει κάτι για να βοηθήσουμε όσους το χρειάζονται. Δέχονται περίπου 100 άτομα με την υποτροφία που έχω λάβει κι εγώ και τους προετοιμάζουν για να μπορέσουν μια μέρα να ξαναχτίσουν τη πατρίδα μας ξανά. Οπότε, αυτό είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Όχι μόνο για τα λεφτά, αλλά για ανθρώπους που θέλουν να βοηθήσουν. Η Ευρώπη είναι ένα καλό μέρος. Πριν φτάσω εδώ νόμιζα πως είναι παντού το ίδιο, αλλά ανακάλυψα πως είναι γεμάτη διαφορές. Και αυτό είναι ωραίο, γιατί μαθαίνεις πολλά εδώ. Μεγάλωσα πολύ στην Ευρώπη, νιώθω πως είμαι μεγαλύτερος από την ηλικία μου. Οπότε, ναι, η Ευρώπη είναι το σπίτι μου».
Πριν τον αφήσω να επιστρέψει στις ετοιμασίες για την εισήγησή του, τον ρωτάω αν έχει να πει κάτι σχετικά με τα χιλιάδες ανήλικα προσφυγόπουλα, η μοίρα των οποίων από όταν πέρασαν στην Ευρώπη αγνοείται. «Δεν ξέρω τι μπορείς να πεις για ένα τέτοιο θέμα», απαντά. «Είναι λυπηρό, γιατί δεν είναι ένα ή δύο ή δέκα, είναι πολλά. Αυτό είναι που λέω: αν έχεις καταφέρει να ξεφύγεις από μια εμπόλεμη ζώνη, δεν πάει να πει πως πια είσαι ασφαλής. Άνθρωποι που έφυγαν από τη Συρία μπορεί αυτή τη στιγμή να χρησιμοποιούνται στην Τουρκία, στην Ελλάδα, ακόμη και από τους διακινητές τους. Γίνονται πολλά πράγματα- ακόμη και περιπτώσεις όπου χρησιμοποιούν όργανα του σώματος τους. Αυτό είναι ντροπιαστικό. Το σημαντικό είναι πως αυτά είναι όσα γνωρίζουμε και δεν ξέρω τι συμβαίνει με όσα δεν ξέρουμε. Νομίζω πως εκεί συμβαίνει κάτι μεγαλύτερο. Και η Ευρώπη θα μπορούσε να κάνει περισσότερα πράγματα».
Έχοντας ολοκληρώσει την συνέντευξη, ζητάω να μάθω: ποιά είναι τα σχέδια του για το μέλλον; Χαμογελάει. «Δεν ξέρω ούτε ποια είναι τα σχέδια μου για αύριο, αλλά για να δούμε για το μέλλον. Θα παρακολουθήσω κάποια μαθήματα επικοινωνίας και φιλοσοφίας, είναι κάτι που μου αρέσει πολύ. Θα συνεχίσω να συμμετέχω σε μια οργάνωση, όπου βοηθάμε τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, με τη γλώσσα και άλλα πράγματα που χρειάζονται για να ενσωματωθούν στην κοινωνία στην οποία φτάνουν. Και, σχεδόν, τελείωσα τι σπουδές μου στην Αρχιτεκτονική πια. Δεν ξέρω αν θα έχω την ευκαιρία να ανοίξω το δικό μου αρχιτεκτονικό γραφείο, αλλά για να δούμε».
Για να δούμε...