Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης Διεθνολόγος, Γενικός Γραμματέας & Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ
Οι Διεθνείς Σχέσεις (International Relations, IR) αποτελούν ένα ιδιαίτερα περίπλοκο και πολύπλοκο επιστημονικό πεδίο όπου –ειδικά μετά την εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης– όλοι σχεδόν οι τομείς πολιτικής (policy fields) είναι συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Το γεγονός δε ότι το γνωστικό αντικείμενο του επιστημονικού αυτού κλάδου διευρύνθηκε από την αρχική μελέτη των σχέσεων μεταξύ των κρατικών δρώντων στη μετέπειτα αλληλεπίδρασή τους με μη κρατικούς δρώντες –όπως οι περιφερειακοί και διεθνείς οργανισμοί, οι τρομοκρατικές οργανώσεις, κ.ά.– καθώς επίσης και με παγκόσμια φαινόμενα όπως η κλιματική αλλαγή και η μόλυνση του περιβάλλοντος, επεκτείνοντας παράλληλα την ακαδημαϊκή έρευνα σε νέα πεδία όπως ο κυβερνοχώρος (cyberspace), το πληροφοριακό πεδίο (information space) και το διάστημα, κατέστησε την προαναφερθείσα περιπλοκότητα και πολυπλοκότητα ακόμα μεγαλύτερη.
Ως εκ τούτου, η εκτίμηση (στις Διεθνείς Σχέσεις πραγματοποιούνται εκτιμήσεις και όχι προβλέψεις) της εξέλιξης σημαντικών γεγονότων που βιώνουμε έγινε πιο δύσκολη από ποτέ. Αρκετοί δε ακαδημαϊκοί (scholars) και διαμορφωτές πολιτικής (policy makers) έχουν χαρακτηρίσει –και όχι άδικα– το πεδίο των Διεθνών Σχέσεων ως μία «Διεθνή Σκακιέρα», καθώς κάθε «κίνηση» (δράση) που πραγματοποιείται από έναν δρώντα επιφέρει την αντίδραση του αντιπάλου του (και όχι μόνο) και ούτω καθεξής, ενεργοποιώντας με τον τρόπο αυτό μία «αλυσιδωτή αντίδραση» ενεργειών όπως ακριβώς συμβαίνει και στο σκάκι.
Λαμβάνοντας υπόψιν όσα προαναφέρθηκαν, το παρόν άρθρο παραθέτει δέκα (10) σημεία στα οποία –είτε λόγω της ισχύος των εμπλεκόμενων μερών είτε λόγω της επίδρασης των συγκεκριμένων ζητημάτων στη διεθνή και περιφερειακή ασφάλεια– θα πρέπει να εστιάσουν την προσοχή τους το 2025 όσοι ασχολούνται με τις Διεθνείς Σχέσεις και ειδικότερα τα ζητήματα ασφάλειας:
1. Η νέα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ
Ως γνωστόν, ο Ντόναλντ Τραμπ αναμένεται να αναλάβει την Προεδρία των ΗΠΑ στις 20 Ιανουαρίου 2025,[1] γεγονός που έχει προκαλέσει ανησυχία σε μία μεγάλη μερίδα του πληθυσμού όσον αφορά την πολιτική που θα ακολουθήσουν οι ΗΠΑ. Αυτό ωστόσο που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι το γεγονός ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική αντικατοπτρίζεται στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας (National Security Strategy, NSS) την οποία κάθε Πρόεδρος είναι υποχρεωμένος να εκπονήσει εντός 150 ημερών από την ανάληψη των καθηκόντων του.[2] Η δημοσίευση επομένως της νέας NSS των ΗΠΑ εντός του 2025 θα δώσει μία πρώτη εικόνα του «τι μέλλει γενέσθαι» και στον υπόλοιπο κόσμο, καθώς σε αυτήν καθορίζονται τα εθνικά συμφέροντα των ΗΠΑ και προσδιορίζονται τα μέσα και ο τρόπος με τον οποίο θα επιδιωχθεί η εξασφάλισή τους.
2. Η αναβάθμιση των BRICS και το νέο νόμισμα
Το δεύτερο σημείο στο οποίο θα πρέπει να δοθεί προσοχή είναι η πολιτική που θα ακολουθήσουν οι BRICS+ (BRICS Plus), καθώς η εν λόγω ομάδα κρατών –εκτός από το γεγονός ότι περιλαμβάνει τη Ρωσία και την Κίνα οι οποίες αποτελούν τους δύο βασικούς ανταγωνιστές των ΗΠΑ– μόλις πρόσφατα διεύρυνε τα μέλη της με την προσθήκη της Αιθιοπίας, της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (ΗΑΕ) και του Ιράν, γεγονός που αυξάνει την ισχύ της σε πάρα πολλούς τομείς. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ρώσος Πρόεδρος επιχείρησε να εγκαινιάσει ένα νέο νόμισμα όσον αφορά τις συναλλαγές των μελών των BRICS+ προκειμένου να τερματίσει την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου και να δημιουργήσει μία νέα διεθνή τάξη.[3] Η συμμετοχή ωστόσο της (ναι μεν ουδέτερης αλλά φιλοδυτικής) Ινδίας και της «ειρηνικής»[4] Κίνας η οποία δεν επιθυμεί (για την ώρα) να διαταράξει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, έχουν καταστήσει τις προσπάθειες της Ρωσίας άκαρπες. Αν και οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι το δολάριο δεν διατρέχει κάποιο κίνδυνο για την ώρα, ο παγκόσμιος «οικονομικός πόλεμος» μαίνεται καθημερινά, αναδεικνύοντας την οικονομική ασφάλεια σε μία από τις πιο σημαντικές συνιστώσες της ασφάλειας.
3. Η ένοπλη σύγκρουση στην Ουκρανία
Με ιδιαίτερη προσμονή παρακολουθεί επίσης η διεθνής κοινότητα την εξέλιξη του πολέμου στην Ουκρανία –η οποία έχει εξελιχθεί σε έναν πόλεμο μεταξύ Ανατολής και Δύσης– καθώς στις 24 Φεβρουαρίου 2025 συμπληρώνονται 3 έτη ένοπλης σύγκρουσης. Η προσοχή ωστόσο που θα πρέπει να δοθεί δεν αφορά τόσο –χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο– τις στρατιωτικές επιχειρήσεις καθεαυτές, αλλά τα υπόλοιπα «παράπλευρα» ζητήματα ασφάλειας, όπως η πιθανότητα ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ η οποία –σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις– έχει ευτυχώς τεθεί εκτός συζήτησης καθώς αποτελεί για τη Ρωσία το «κόκκινο πανί» που θα οδηγήσει στην κλιμάκωση και διεύρυνση της εν λόγω ένοπλης σύγκρουσης, η αύξηση των αμυντικών δαπανών των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ, και η πιθανή απόσυρση των ΗΠΑ από το εν λόγω Θέατρο Επιχειρήσεων.[5] Το πιθανότερο σενάριο για την εν λόγω ένοπλη σύγκρουση είναι να παραμείνει μία ακόμα «παγωμένη σύγκρουση» (frozen conflict).
4. Η ένοπλη σύγκρουση στη Λωρίδα της Γάζας
Μία ακόμα ένοπλη σύγκρουση –η οποία στις 7 Οκτωβρίου 2025 συμπληρώνει το δεύτερο έτος διεξαγωγής– στην οποία θα πρέπει να εστιαστεί η προσοχή μας το 2025 είναι αυτή μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς,[6] η οποία οδήγησε στην εμπλοκή και άλλων δρώντων όπως ο Λίβανος και το Ιράν προκαλώντας ανησυχίες ακόμα και για έναν πιθανό πυρηνικό πόλεμο. Όπως όμως και με την περίπτωση της Ουκρανίας, έτσι και εδώ καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή της αναμένεται να διαδραματίσει αφενός η στάση των ΗΠΑ και αφετέρου των υπόλοιπων Αραβικών κρατών, καθώς η εν λόγω ένοπλη σύγκρουση έχει τις ρίζες της στην Αραβοϊσραηλινή διαμάχη, η οποία αποτελεί ένα από τα πλέον δυσεπίλυτα ζητήματα των Διεθνών Σχέσεων. Παρ’ όλα αυτά, αρκετοί παράγοντες όπως η εξέλιξη των επιχειρήσεων, η στάση του Donald Trump και των Αραβικών κρατών, και η πίεση που ασκείται στο Ισραήλ ποικιλοτρόπως, συνηγορούν στο γεγονός ότι η εν λόγω ένοπλη σύγκρουση δεν αποκλείεται να τερματιστεί εντός του 2025.
5. Η κατάσταση στη Συρία
Η εσωτερική κατάσταση στη Συρία μετά την ανατροπή του καθεστώτος Bashar al-Assad είναι ένα ακόμα σημείο στο οποίο πρέπει να δοθεί προσοχή, καθώς επηρεάζει σημαντικά αρκετά ζητήματα περιφερειακής ασφάλειας όπως το Κουρδικό, και η οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) μεταξύ Συρίας και Τουρκίας.[7] Αν και ο νέος de facto ηγέτης της Συρίας έχει προβεί σε δηλώσεις για επικείμενες εκλογές σε βάθος χρόνου, οι εκτιμήσεις των περισσότερων αναλυτών είναι δυστυχώς δυσοίωνες, καθώς η Συρία αποτελεί το «μήλο της έριδος» για πολλούς διεθνείς και περιφερειακούς δρώντες οι οποίοι ασκούν σημαντική επιρροή στην ευρύτερη περιοχή. Δεν αποκλείεται επομένως η κατάσταση να επιδεινωθεί εντός του 2025 και να σημειωθούν νέες εσωτερικές αναταραχές επηρεάζοντας ποικιλοτρόπως την περιφερειακή ασφάλεια.[8]
6. Η κατάσταση στον Ινδο-Ειρηνικό
Ένα ακόμα σημαντικό πεδίο αντιπαράθεσης, στο οποίο ωστόσο δεν δίνεται η απαραίτητη προσοχή στην Ελλάδα, είναι η –όχι και τόσο μακρινή– περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού (Indo-Pacific). Η σημασία της εν λόγω γεωπολιτικής περιοχής έγκειται στο γεγονός ότι μέσα από αυτήν διέρχονται σημαντικοί εμπορικοί διάδρομοι, γεγονός που έχει οδηγήσει αρκετούς παγκόσμιους κρατικούς και μη δρώντες –μεταξύ των οποίων και την Ευρωπαϊκή Ένωση– στην ανάπτυξη σχετικών Στρατηγικών προκειμένου να εξασφαλίσουν έναν «ελεύθερο και ανοιχτό Ινδο-Ειρηνικό» (free and open Indo-Pacific). Η δράση ωστόσο Δυτικών δρώντων στον Ινδο-Ειρηνικό αυξάνει την ένταση στις σχέσεις τους με την Κίνα, η οποία Κίνα εφαρμόζει μία ιδιαίτερα επιθετική εξωτερική πολιτική στην περιοχή, τόσο λόγω του ζητήματος της αποσχισθείσας από αυτήν Ταϊβάν όσο και λόγω της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών προς όφελός της κατά παράβαση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας (UNCLOS).[9] Η μεγάλη αυτή συγκέντρωση δρώντων στον Ινδο-Ειρηνικό, δεν αποκλείεται να οδηγήσει σε κάποιο θερμό επεισόδιο –γεγονός που έχει συμβεί πολλάκις κατά το παρελθόν– το οποίο θα θέσει σε κίνδυνο την εύθραυστη περιφερειακή (και ίσως διεθνή) ασφάλεια.
7. Η ευρωπαϊκή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων
Ερχόμενοι πιο κοντά στη γειτονιά μας, προσοχή θα πρέπει να δοθεί στη διαδικασία ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς οι παθογένειες που διακατέχουν τα κράτη της συγκεκριμένης περιοχής αποτελούν τροχοπέδη στην ολοκλήρωση της διαδικασίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Βόρειας Μακεδονίας, η οποία έχει υποπέσει σε σοβαρά ατοπήματα τόσο ως προς τις «ευρωπαϊκές υποχρεώσεις» της όσο και προς τις διμερείς σχέσεις της με τα υπόλοιπα κράτη των Βαλκανίων όπως η Βουλγαρία και η Ελλάδα.[10] Για το λόγο αυτό είναι ζωτικής σημασίας η τήρηση των προβλεπόμενων διαδικασιών σύμφωνα με των κριτήρια της Κοπεγχάγης και η αποφυγή ένταξης οποιουδήποτε κράτους των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ με σκοπό να μην υποπέσει στη σφαίρα επιρροής άλλων δρώντων.
8. Η εύθραυστη Δημοκρατία
Μεγάλη προσοχή θα πρέπει επίσης να δοθεί σε παγκόσμιο επίπεδο στη μεθοδευμένη απόπειρα απαξίωσης των Δημοκρατικών θεσμών και την επακόλουθη άνοδο ακροδεξιών κομμάτων και απολυταρχικών καθεστώτων, τα οποία –όπως έχει δείξει η ιστορία– ευνοούνται από τις δυστοπικές συνθήκες του περιβάλλοντος ασφάλειας εκμεταλλευόμενα το φόβο των πολιτών. Ιδιαίτερη δε προσοχή θα πρέπει να δοθεί στο νέο φαινόμενο της Χειραγώγησης των Πληροφοριών & της Παρέμβασης από το Εξωτερικό (Foreign Information Manipulation & Interference, FIMI), η οποία έχει ως στόχο να επηρεάσει αρνητικά τις αξίες, τις διαδικασίες και τις πολιτικές διαδικασίες, έχοντας ως αποτέλεσμα την διατάραξη της εσωτερικής ασφάλειας ενός κράτους η οποία μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε ανατροπή κυβερνήσεων.[11] Για το λόγο αυτό η πολιτιστική ασφάλεια αποκτά ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας, καθώς οι δημοκρατικές αρχές και αξίες του Δυτικού πολιτισμού πρέπει να διαφυλαχτούν πάση θυσία.
9. Η Λευκή Βίβλος για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Άμυνας
Σημαντικές εξελίξεις αναμένονται το 2025 επίσης και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς στο πλαίσιο των δράσεων –όπως η δημοσίευση της Διαστημικής Στρατηγικής για την Ασφάλεια και την Άμυνα της ΕΕ (European Union Space Strategy for Security and Defence),[12] της Βιομηχανικής Στρατηγικής για την Ευρωπαϊκή Άμυνα (European Defense Industrial Strategy)[13] και του νέου Στρατηγικού Θεματολογίου 2024-2029 (Strategic Agenda 2024-2029)– που έχουν αναληφθεί για την ενίσχυση του τομέα της Ασφάλειας & Άμυνας (Security & Defence, S&D) διορίστηκε εντός του 2024 για πρώτη φορά Επίτροπος για την Άμυνα και το Διάστημα (Commissioner for Defence and Space). Σε αυτόν, ανατέθηκε μάλιστα η δημοσίευση στις αρχές του 2025 της πρώτης Λευκής Βίβλου για το Μέλλον της Ευρωπαϊκής Άμυνας (White Paper on the Future of European Defence),[14] ενέργεια που αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς ίσως κάνει πιο ξεκάθαρο το «ομιχλώδες» τοπίο της ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψιν και την πρόθεση δημιουργίας μίας Αμυντικής Ένωσης (Defence Union). Σε κάθε περίπτωση, εντός του 2025 αναμένεται να αναληφθούν από την ΕΕ σημαντικές δράσεις όσον αφορά την Ευρωπαϊκή ασφάλεια, οι οποίες θα ενισχύσουν τις αμυντικές της ικανότητες και τη Στρατηγική της Αυτονομία.
10. Ο επόμενος κυρίαρχος του κόσμου
Τελευταίο και σημαντικότερο σημείο προσοχής αποτελεί ο επόμενος κυρίαρχος του κόσμου, το κράτος δηλαδή εκείνο που θα αποκτήσει τέτοια τεχνολογική υπεροχή –ειδικά στο χώρο της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ)– που θα του επιτρέψει να κυριαρχήσει στον κυβερνοχώρο, το διάστημα και το πληροφοριακό πεδίο, γεγονός που είχε ήδη επισημανθεί από το 2017 από τον Πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, ο οποίος είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ότι:
«Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον όχι μόνο της Ρωσίας αλλά ολόκληρης της ανθρωπότητας […] Υπάρχουν τεράστιες ευκαιρίες, αλλά και απειλές που είναι δύσκολο να προβλεφθούν σήμερα […] Όποιος γίνει ο ηγέτης σε αυτόν τον τομέα θα γίνει ο κυρίαρχος όλου του κόσμου». [15]
11. Ο ρόλος της Ελλάδας
Λαμβάνοντας υπόψιν όλα όσα έχουν αναφερθεί στο παρόν άρθρο, αναδύεται εύλογα η ακόλουθη απορία:
Ποιο ρόλο καλείται (και δύναται) να διαδραματίσει η Ελλάδα στο σύγχρονο περιβάλλον ασφάλειας;
Για να είναι αποτελεσματική οποιαδήποτε εξωτερική πολιτική, θα πρέπει πρώτα από όλα να είναι ρεαλιστική δηλαδή ο δρώντας που σχεδιάζει να έχει επίγνωση των συνθηκών και των τάσεων που επικρατούν, των δικών του δυνατοτήτων –οι οποίες δεν εξαρτώνται μόνο από τα δικά του μέσα αλλά και από τις συνεργασίες που έχει συνάψει– και φυσικά από την σπουδαιότητά του, η οποία πηγάζει από μία πληθώρα παραγόντων. Αυτό για την Ελλάδα σημαίνει ότι αν και συγκαταλέγεται στα μικρά κράτη (small states), εν τούτοις συγκεντρώνει μία πληθώρα πολλαπλασιαστών ισχύος καθώς μεταξύ άλλων:
α. Είναι μέλος μίας πληθώρας διεθνών και περιφερειακών οργανισμών οι οποίοι της παρέχουν ένα σημαντικό «δίχτυ ασφάλειας»,
β. Αποτελεί έναν «πολιτιστικό γίγαντα» που –όσο περίεργο και αν φαίνεται σε κάποιους– χαίρει ακόμα και σήμερα του παγκόσμιου σεβασμού λόγω της τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς της, η οποία συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση του Δυτικού πολιτισμού, και
γ. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, γεγονός που της προσδίδει τεράστια γεωπολιτική και γεωστρατηγική αξία.
δ. Αποτελεί το προπύργιο και θεματοφύλακα του Δύσης, καθώς τα σύνορά της αποτελούν ταυτόχρονα και Ευρωπαϊκά σύνορα.
Οι προαναφερθέντες παράγοντες ωστόσο, δεν σημαίνουν ότι η Ελλάδα πρέπει να «επαναπαυθεί στις δάφνες των προγόνων της» –αντίληψη που δυστυχώς διακατέχει ένα σημαντικό αριθμό Ελλήνων πολιτών– αλλά να τους αξιοποιήσει αναλόγως ασκώντας μία ενεργή εξωτερική πολιτική με την οποία θα δηλώνει «παρούσα» στις εξελίξεις, ώστε να μπορεί εν συνεχεία να εγείρει αξιώσεις ως ομότιμο μέλος των εταίρων της. Ευτυχώς προς την κατεύθυνση αυτή έχουν αναληφθεί σημαντικές πρωτοβουλίες, με χαρακτηριστικότερη τον πρωταγωνιστικό ρόλο που διαδραματίζει στην ευρύτερη περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας με επιχείρηση θαλάσσιας ασφάλειας «EUNAVFOR ASPIDES» της ΕΕ.[16]
Τι μπορεί και πρέπει να πράξει η Ελλάδα;
Θα πρέπει όμως και να χαραχθούν «κόκκινες γραμμές» προς πάσα κατεύθυνση μέσω των οποίων η Ελλάδα θα προασπίζεται τα εθνικά της συμφέροντα, ενέργεια που πρέπει να αποτελεί το πρωταρχικό μέλημα κάθε κυβέρνησης. Προς αυτή την κατεύθυνση, βασικοί παράγοντες επιτυχίας είναι οι ακόλουθοι:
α. Ο σαφής προσδιορισμός των εθνικών συμφερόντων και ο καθορισμός των μέσων και τρόπος προάσπισής τους στη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας ή κάποιο άλλο αντίστοιχο θεσμικό στρατηγικό έγγραφο, το οποίο θα δημοσιευτεί ώστε όλοι να γνωρίζουν το περιεχόμενό του.
β. Η εξασφάλιση επαρκούς αποτροπής (deterrence), ώστε όσοι δρώντες επιδιώκουν την καταπάτηση των ελληνικών συμφερόντων προς όφελος των δικών τους να μην προβούν στην εν λόγω ενέργεια αναλογιζόμενοι την αναλογία κόστους-οφέλους.
γ. Η εξασφάλιση επιχειρησιακά ικανών Ενόπλων Δυνάμεων, ώστε το κράτος να είναι σε θέση –εκτός από την αποτροπή– να ασκήσει το νόμιμο δικαίωμα άμυνας που του δίνεται από το άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ,[17] σε περίπτωση που η αποτροπή αποτύχει.
Σε τι κατάσταση βρισκόμαστε;
Όσον αφορά τους προαναφερθέντες παράγοντες διαμόρφωσης μίας αποτελεσματικής εξωτερικής πολιτικής, η Ελλάδα δεν βρίσκεται δυστυχώς στο επιθυμητό επίπεδο, καθώς:
α. Αν και έχει εξαγγελθεί προ πολλού, η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας δεν έχει δημοσιευτεί ακόμα με αποτέλεσμα τα εθνικά συμφέροντα να ερμηνεύονται κατά το δοκούν, οδηγώντας τα πολιτικά κόμματα σε ατέρμονες διαμάχες για ένα ζήτημα στο οποίο θα έπρεπε να επικρατεί συσπείρωση και ομοφωνία. Ακόμα χειρότερα, ο μη καθορισμός των εθνικών συμφερόντων τυγχάνει εκμετάλλευσης από ορισμένους δημαγωγούς, οι οποίοι παραπλανούν τους πολίτες προβάλλοντας ανάλογες θέσεις με σκοπό να αναρριχηθούν στην εξουσία.
β. Η Τουρκία –η οποία αποτελεί την κύρια απειλή εθνικής ασφάλειας της Ελλάδας λόγω του casus belli με το οποίο την απειλεί από το 1995– έχει καταφέρει να κάνει την Ελλάδα να μην ασκεί τα νόμιμα κυριαρχικά δικαιώματά της όπως αυτά πηγάζουν από το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), όπως η επέκταση των Χωρικών Υδάτων στα 12 ν.μ. και η κήρυξη Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Ακόμα χειρότερα, η χώρα μας δεν έχει προβεί μέχρι και σήμερα στη θέσπιση θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού σύμφωνα με την «Οδηγία 2014/89/ΕΕ» της ΕΕ που έθετε ως προθεσμία το 2021, γεγονός που θα της προσέδιδε πλεονέκτημα έναντι της Τουρκίας όσον αφορά τα εν λόγω ζητήματα, καθώς αφορά ζητήματα παρεμφερή με τις προβλέψεις της UNCLOS εμπλέκοντας μάλιστα και την ΕΕ ως ένας είδος «εγγυητή».
γ. Όσον αφορά τον παράγοντα της αποτροπής, θα πρέπει επιτέλους να συνειδητοποιήσουμε στην Ελλάδα ότι η αποτροπή δεν συνίσταται μόνο στην προβολή της ισχύος ενός κράτους αλλά και (πολύ περισσότερο) στη δεδηλωμένη πρόθεση χρήσης (αποφασιστικότητα) των Ενόπλων Δυνάμεων σε περίπτωση που αυτό απαιτηθεί. Η συνεχής επομένως συγκαταβατικότητα που επιδεικνύεται από την Ελλάδα στις σχέσεις της με την Τουρκία –στο πλαίσιο της γενικότερης πολιτικής του κατευνασμού που εφαρμόζεται– τη στιγμή μάλιστα που η Τουρκία έχει δείξει ότι δεν επιδεικνύει τον απαραίτητο σεβασμό στα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα και το Διεθνές Δίκαιο σεβόμενη μόνο τη «γλώσσα της ισχύος», υποβαθμίζει σημαντικά την ελληνική ικανότητα αποτροπής
δ. Όσον αφορά τέλος την επιχειρησιακή ικανότητα των Ενόπλων Δυνάμεων, δεν θα πρέπει να λησμονάται ότι το ηθικό (morale) αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την μαχητική ισχύ (combat power) των Ενόπλων Δυνάμεων,[19] καθώς αποτελεί έναν βασικό πολλαπλασιαστή ισχύος.
Εν κατακλείδι
Συνοψίζοντας, θα πρέπει να τονιστεί ότι η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας –αν και έχει αναβαθμιστεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια– θα πρέπει να οχυρωθεί θεσμικά με τη δημοσίευση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, μέσω της οποίας θα προσδιοριστούν ξεκάθαρα οι «κόκκινες γραμμές» της Ελλάδας εξαλείφοντας με τον τρόπο αυτό κάθε πιθανότητα εκμετάλλευσης του Ελληνοτουρκικού διαλόγου από την Τουρκία προς όφελος των συμφερόντων της και καταπάτησης των αντίστοιχων ελληνικών.
Επίσης, λαμβάνοντας υπόψιν ότι:
(α) η Ελλάδα έχει την υποστήριξη της ΕΕ,
(β) από την 1 Ιανουαρίου 2025 η Ελλάδα είναι μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ,[20]
(γ) η Τουρκία έχει στρέψει την προσοχή της στη Μέση Ανατολή λόγω της ένοπλης σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς και της κατάστασης στη Συρία, και
(δ) η Ελλάδα αποτελεί πυλώνα σταθερότητας και ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, η ελληνική πολιτική ηγεσία θα μπορούσε κάλλιστα εντός του 2025 να προχωρήσει στη νόμιμη άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στο Αιγαίο λόγω των ευνοϊκών γεωπολιτικών συνθηκών που επικρατούν, έχοντας κατά νου τα λόγια του μεγάλου Έλληνα ποιητή Ανδρέα Κάλβου, σύμφωνα με τα οποία:
«Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας, ας έχωσι· θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία».[21]
[1] Clarke, J. (2024, December 25). When will Donald Trump take office as US president?. BBC News. https://www.bbc.com/news/articles/cde7ng85jwgo
[2] Πικραμένος, Κ. & Κουκάκης, Γ. (2023). Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα. Εκδόσεις Ινφογνώμων, 49-50.
[3] Koukakis, G. (2024). Another BRIC in the Wall (Street): The Expansion of BRICS, the New ‘Anti-Western’ Currency and the Economic Battle for Power [Short Comments]. HERMES Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy. https://nebula.wsimg.com/e7ab8d687e903853ee571940519fbf32?AccessKeyId=401F75AAF8C61A96E174&disposition=0&alloworigin=1
[4] Κουκάκης, Γ. (0222, Οκτώβριος 31). Κίνα: Η επανεκλογή του Σι, το δόγμα της ειρηνικής ανόδου και το νέο διεθνές περιβάλλον. Huffpost Greece. https://www.huffingtonpost.gr/entry/kina-e-epanekloye-toe-si-to-doyma-tes-eirenikes-anodoe-kai-to-neo-diethnes-perivallon_gr_635a31efe4b04dfacf7c5279
[5] Κουκάκης, Γ. (2024, Νοέμβριος 19). 1000 ημέρες Ρωσο-Ουκρανικού Πολέμου: Αίτια, «άγνωστες» πτυχές & πιθανά μελλοντικά σενάρια. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων. https://kedisa.gr/1000-imeres-roso-oukranikou-polemou-aitia-agnostes-ptyches-pithana-mellontika-senaria/
[6] Κουκάκης Γ. (2024, Οκτώβριος 12). Χαμάς εναντίον Ισραήλ: Τρομοκρατία ή Απελευθερωτικός Αγώνας;. Huffpost Greece. https://www.huffingtonpost.gr/entry/chamas-enantion-israel-tromokratia-e-apeleetherotikos-ayonas_gr_65244bc7e4b0102e69630574
[7] Κουκάκης, Γ. (2022, Φεβρουάριος 07). Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ): Οι προσπάθειες οριοθέτησής της από τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου [Ερευνητική Εργασία Νο.77]. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). https://kedisa.gr/apokleistiki-oikonomiki-zoni-aoz-oi-prospatheies-oriothetisis-tis-apo-ta-krati-tis-anatolikis-mesogeiou/
[8] Tsukerman, I. (2024, December). The Future of Syria After the Fall of Assad is Murky [Briefing Note No 4/2024]. “HERMES” Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy. https://nebula.wsimg.com/584091fe373e13957b13dfe134a7f423?AccessKeyId=401F75AAF8C61A96E174&disposition=0&alloworigin=1
[9] Γκινολάρι, Ι. (2019, Σεπτέμβριος 06). Η Γεωπολιτική κατάσταση στη Νότια Σινική Θάλασσα. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων. https://kedisa.gr/%CE%B7-%CE%B3%CE%B5%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BD%CF%8C%CF%84%CE%B9%CE%B1-%CF%83%CE%B9%CE%BD/
[10] Κουκάκης, Γ. (2022, Ιούλιος 21). Δυτικά Βαλκάνια: Ένα βήμα πιο κοντά στην Ευρώπη. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων. https://kedisa.gr/dytika-valkania-ena-vima-pio-konta-stin-evropi/
[11] Κουκάκης, Γ. (2024, Δεκέμβριος 30). FIMI: Η νέα παγκόσμια απειλή για την εθνική ασφάλεια και τη δημοκρατία. Geopolitics & Daily News. https://geopolitics.iisca.eu/2024/12/30/fimi-%ce%b7-%ce%bd%ce%ad%ce%b1-%cf%80%ce%b1%ce%b3%ce%ba%cf%8c%cf%83%ce%bc%ce%b9%ce%b1-%ce%b1%cf%80%ce%b5%ce%b9%ce%bb%ce%ae-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b5%ce%b8%ce%bd%ce%b9%ce%ba%ce%ae/
[12] European External Action Service. (2023, April 14). EU Space Strategy for Security and Defence. https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-space-strategy-security-and-defence-0_en
[13] Koukakis, G. (2024). The First Ever 2024 European Defense Industrial Strategy:Background, Challenges and Future Considerations Regarding the European Security and Defense [Occasional Paper 2/2024]. HERMES Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy. https://nebula.wsimg.com/75a40ec85f9db8d6cd028d43bb068c96?AccessKeyId=401F75AAF8C61A96E174&disposition=0&alloworigin=1
[14] European Commission. (2024e, September 17). Andrius Kubilius - Mission letter [Official Document]. https://commission.europa.eu/document/1f8ec030-d018-41a2-9759-c694d4d56d6c_en
[15] Gigova, R. (2017, September 02). Who Vladimir Putin thinks will rule the world. CNN World. https://edition.cnn.com/2017/09/01/world/putin-artificial-intelligence-will-rule-world/index.html
[16] Koukakis, G. (2024). The European Union Maritime Security Operation ‘EUNAVFOR ASPIDES’ in the North-Western Indian Ocean, the Enhanced Role of the Hellenic Republic (Greece), and the Future of Regional Security in the Indo-Pacific. South and South East Asia Security Research Centre Research Note, 3. https://www.buckingham.ac.uk/wp-content/uploads/2024/04/SSEASRC-Eunavfor-Aspides.pdf
[17] Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ. (χ.η.). Χάρτης ΟΗΕ [Επίσημο Έγγραφο]. https://unric.org/el/%CF%87%CE%B1%CF%81%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%BF%CE%B7%CE%B5/
[18] CFR Education. (2023, May 24). What Is Deterrence?. Council on Foreign Relations. https://education.cfr.org/learn/reading/what-deterrence
[19] Șerban, M. (2024). The role of military morale as an essential dimension of combat power. Security and Defence Quarterly, 47(3), 1-18. https://doi.org/10.35467/sdq/174832
[20] CNN Greece. (2024, Ιούνιος 06). Η σημασία της εκλογής στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ - Τα οφέλη για την Ελλάδα. https://www.cnn.gr/politiki/story/423119/i-simasia-tis-eklogis-sto-symvoylio-asfaleias-tou-oie-ta-ofeli-gia-tin-ellada
[21] Κάλβος, Α. (χ.η.). Ωδή Τετάρτη [XIV] Εις Σάμον. Νεοελληνική Λογοτεχνία. https://www.greek-language.gr/digitalResources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=5&text_id=958