Η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 υπήρξε από τη σκοπιά της τακτικής επιτυχημένη κατά 75%, καθώς έπληξε τρεις από τους τέσσερις στόχους της. Από τη σκοπιά της στρατηγικής όμως υπήρξε πλήρης αποτυχία, όπως είναι εμφανές είκοσι χρόνια αργότερα, καθώς δεν προώθησε κανέναν από τους πολιτικούς σκοπούς της.
Τρεις ήταν οι πολιτικοί σκοποί των ριζοσπαστικών ισλαμιστών του σουνιτικού Ισλάμ.
Πρώτον, επιδίωκαν να διώξουν τις στρατιωτικές δυνάμεις των απίστων από τον «οίκο του Ισλάμ». Ιδιαίτερα βλάσφημη τους φαινόταν η συνεχιζόμενη παρουσία αμερικανικών, βρετανικών και γαλλικών δυνάμεων στη Σαουδική Αραβία, την ιερή χώρα του Μωάμεθ, για μία δεκαετία μετά το τέλος του πολέμου του Περσικού Κόλπου το 1991.
Δεύτερον, υποστήριζαν μουσουλμανικές μειονότητες που συγκρούονταν με τα μη μουσουλμανικά καθεστώτα των χωρών τους. Σύμφωνα με τον Bernard Lewis οι ριζοσπαστικοί ισλαμιστές θεωρούν ιδιαίτερα αφύσικο και βλάσφημο, οι πιστοί να κυβερνώνται από τους απίστους. Ως εκ τούτου τα διεθνή δίκτυα των βίαιων ισλαμιστών ενεπλάκησαν στις εμφύλιες συρράξεις και αναταραχές στην Εριτρέα, την Τσετσενία, τη Βοσνία, την Κίνα λόγω των Ουιγούρων, το ινδικό Κασμίρ και τις Φιλιππίνες, καθώς και στο κύμα τρομοκρατίας που έπληξε τη Γαλλία στα μέσα της δεκαετίας του 1990.
Τρίτο και σημαντικότερο, οι ριζοσπαστικοί ισλαμιστές προσέβλεπαν στην ανατροπή των καθεστώτων των «αποστατών» στις μουσουλμανικές χώρες και στην ένωση του μουσουλμανικού κόσμου σε ένα νέο χαλιφάτο αφοσιωμένο στο Ισλάμ.
Η αντίληψη περί καθεστώτων αποστατών προερχόταν από τον Αιγύπτιο θεολόγο Σαγίντ Κουντμπ, που είχε εκτελεσθεί από το καθεστώς Νάσερ το 1966. Ο Κουντμπ θεωρούσε ως πρότυπο αποστάτη τον Κεμάλ Ατατούρκ λόγω τον μεγάλων βημάτων εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας στα οποία προέβη.
Η αλ Κάιντα ενεπλάκη επομένως σε εμφύλιες συρράξεις, αναταραχές και κύματα τρομοκρατίας σε μουσουλμανικά κράτη στο πλευρό των πολιτικών δυνάμεων που προσέβλεπαν στην εγκαθίδρυση θεοκρατικών καθεστώτων. Δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην Αλγερία, το Τατζικιστάν, το Ουζμπεκιστάν και την Αίγυπτο.
Τα επτά βήματα των τζιχαντιστών για την ριζοσπαστική ισλαμιστική ουτοπία
Τις αντιλήψεις της αλ Κάιντα και των συνδεδεμένων οργανώσεων για το μελλοντικό πρόγραμμά τους αποκάλυψε με βιβλίο του το 2005 ένας Ιορδανός δημοσιογράφος, που το 1996 βρέθηκε κρατούμενος σε ιορδανική φυλακή με τον Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαρκάουι, ιδρυτή της ιορδανικής τζιχαντιστικής οργάνωσης Τζαμάατ αλ Ταουίντ βαλ-Τζιχάντ που αργότερα μετεξελίχθηκε στο «Ισλαμικό Κράτος».
Σύμφωνα με τις εκμυστηρεύσεις του Ζαρκάουι, το 1996 οι κύκλοι του ριζοσπαστικού ισλαμισμού με κέντρο την αλ Κάιντα προσέβλεπαν σε ένα πρόγραμμα 7 βημάτων.
Το πρώτο βήμα, που τοποθετείτο στο 2000 με 2003, ήταν η αφύπνιση των μουσουλμάνων που θα επερχόταν όταν η αλ Κάιντα θα προκαλούσε τις ΗΠΑ να κηρύξουν πόλεμο στο Ισλάμ.
Τα επόμενα τρία βήματα της περιόδου 2003-2013 προέβλεπαν τη διεξαγωγή διεθνικών τζιχαντιστικών επαναστάσεων και την ανατροπή των καθεστώτων των αποστατών.
Το πέμπτο βήμα, που προβλεπόταν εντός του 2013-2016, ήταν η κήρυξη του χαλιφάτου.
Το έκτο βήμα ήταν ο ολοκληρωτικός πόλεμος μεταξύ πιστών και απίστων, που θα κατέληγε στο έβδομο βήμα, την ριζοσπαστική ισλαμιστική ουτοπία.
Η αρχή των επιθέσων
Για να προκαλέσει τον πόλεμο μεταξύ των ΗΠΑ και του Ισλάμ που προέβλεπε το πρώτο βήμα, η αλ Κάιντα υλοποίησε το 1998 με 2001 μια εντυπωσιακή κλιμάκωση τρομοκρατικών επιχειρήσεων.
Στις 7 Αυγούστου 1998 δέχθηκαν βομβιστικές επιθέσεις οι πρεσβείες τον ΗΠΑ στην Κένυα και την Τανζανία. Οι επιθέσεις έγιναν σχεδόν ταυτόχρονα, ώστε να μην προλάβουν οι αμερικανικές αρχές να λάβουν έκτακτα μέτρα ασφάλειας. Οι νεκροί από τις δύο επιθέσεις έφτασαν τους 224, από τους οποίους 12 ήταν Αμερικανοί.
Στις 12 Οκτωβρίου 2000 δέχθηκε βομβιστική επίθεση το αμερικανικό πολεμικό σκάφος Cole από ταχύπλοο στο Άντεν. Σκοτώθηκαν 13 ναύτες και τραυματίστηκαν άλλοι 37. Η ικανότητα της αλ Κάιντα να πλήξει ένα υπερσύγχρονο οπλικό σύστημα οδήγησε το αμερικανικό ναυτικό να υιοθετήσει νέους κανόνες εμπλοκής.
Η στρατολόγηση
Την άνοιξη του 1999 ο Χαλίντ Σεΐχης Μοχάμεντ έπεισε τον Οσάμα μπιν Λάντεν να υλοποιήσει το «σχέδιο των αεροπλάνων». Το σχέδιο του Χαλίντ Σεϊχη Μοχάμεντ εκτέλεσε ομάδα Αράβων, οι περισσότεροι από τους οποίους βρίσκονταν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 στη Γερμανία ως φοιτητές.
Ο πυρήνας τους στρατολογήθηκε από την αλ Κάιντα τυχαία, όταν ένα στέλεχος της αλ Κάιντα στη Γερμανία κάθισε σε ένα τρένο απέναντι από δύο από αυτούς, διέγνωσε από την όψη τους ότι βρίσκονταν υπό την επιρροή του ριζοσπαστικού Ισλάμ και τους έπιασε κουβέντα περί τζιχάντ. Οι ίδιοι σκόπευαν να μεταβούν στην Τσετσενία για να αγωνισθούν ενάντια στις ρωσικές δυνάμεις.
Η αλ Κάιντα τους έπεισε να μεταβούν στα τέλη του 1999 στο Αφγανιστάν, ώστε να προετοιμασθούν για μια σημαντικότερη αποστολή. Όντας φανατικοί ισλαμιστές που γνώριζαν πως να κινούνται άνετα σε μια αναπτυγμένη χώρα, ήταν κατάλληλοι για την αμερικανική επιχείρηση.
Φτάνοντας στις ΗΠΑ
Ο πυρήνας της γερμανικής ομάδας επέστρεψε στη Γερμανία στις αρχές του 2000 και ολοκλήρωσε τη στρατολόγηση των 20 συνολικά ισλαμιστών που συμμετείχαν στην επιχείρηση.
Έχοντας αλλάξει την εμφάνισή τους ώστε να μην προκαλούν υποψίες, τα 20 μέλη της ομάδας εισήλθαν στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του 2000 και στη συνέχεια εγγράφθηκαν σε σχολές πτήσεων.
Μια τέλεια οργανωμένη επιχείρηση
Η επιχείρησή τους ήταν άρτια προετοιμασμένη. Η επιλογή του Σεπτεμβρίου ελαχιστοποιούσε τον κίνδυνο να ακυρωθούν πτήσεις λόγω κακοκαιρίας. Η επιλογή πτήσεων μακρινών αποστάσεων που ξεκινούσαν κοντά στους στόχους σήμαινε, ότι τα αεροπλάνα είχαν μεγάλη ποσότητα καυσίμων τη στιγμή των επιθέσεων.
Η επιλογή πρωινών πτήσεων ελαχιστοποιούσε τον κίνδυνο καθυστερήσεων, που τείνουν να συσσωρεύονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Είχε σημασία οι τέσσερις επιθέσεις να λάβουν χώρα κοντά η μία μετά την άλλη, για να μην προλάβουν οι αρχές των ΗΠΑ να πάρουν στρατιωτικά αντίμετρα.
Όταν οι αμερικανικές αρχές αντιλήφθηκαν το μέγεθος της απειλής, διέταξαν την προσγείωση όλων των πολιτικών αεροπλάνων, ώστε η αμερικανική πολεμική αεροπορία να ρίξει όποιο δεν συμμορφωθεί. Ήταν όμως αργά.
Στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 ο πρώτος από τους Δίδυμους Πύργους επλήγη στις 8.46 π.μ., ο δεύτερος στις 9.03 και το Πεντάγωνο στις 9.37. Η αμερικανική πολεμική αεροπορία πήρε την έγκριση από τον αντιπρόεδρο Τσέινι (ο πρόεδρος Μπους ήταν εκτός της Ουάσιγκτον) γύρω στις 10.15 να ρίξει το τέταρτο αεροπλάνο, που κατευθυνόταν είτε προς τον Λευκό Οίκο είτε προς το Κογκρέσο. Δεν είναι σίγουρο ότι θα το είχε αναχαιτίσει αν δεν το είχαν ήδη ρίξει οι επιβάτες του γύρω στις 10.02, σε απόσταση 20 περίπου λεπτών από την Ουάσιγκτον, καθώς είχαν πληροφορηθεί από συγγενείς τους μέσω κινητών για το που θα κατέληγε η αεροπειρατεία του.
Πύρρειος Νίκη
Από τη σκοπιά της τακτικής η 11η Σεπτεμβρίου ήταν εντυπωσιακή. Οι τρομοκράτες πέτυχαν τρεις από τους τέσσερις τακτικούς στόχους τους. Προκάλεσαν τον θάνατο περίπου 2900 ανθρώπων και υλικές ζημιές $90 δισεκατομμυρίων. Ήταν η πιο μεγάλη επίθεση που διεξήγαγε μη κρατικός δρων τους τελευταίους αιώνες.
Από τη σκοπιά της στρατηγικής ωστόσο η 11η Σεπτεμβρίου ήταν ολέθρια για την κεντρική αλ Κάιντα.
Το σύνολο σχεδόν των κρατών υπέστη τέτοιο σοκ, ώστε να εξαπολύσει ένα σαρωτικό ανθρωποκυνηγητό ενάντια στην αλ Κάιντα, καθώς και ενάντια στα δίκτυα χρηματοδότησης και επικοινωνιών της.
Με την αμερικανική εισβολή στο Αφγανιστάν στα τέλη του 2001 η αλ Κάιντα έχασε τη βάση της. Οι ηγέτες της είτε συλλήφθηκαν, όπως ο Χαλίντ Σεΐχης Μοχάμεντ στο Πακιστάν το 2003, είτε σκοτώθηκαν όπως ο Οσάμα μπιν Λάντεν επίσης στο Πακιστάν το 2011, είτε επιβίωσαν κρυμμένοι και απομονωμένοι.
Η κεντρική αλ Κάιντα έπαψε να λειτουργεί ως ουσιαστικό επιχειρησιακό κέντρο και δεν ήταν πια σε θέση να εκπαιδεύει και να χρηματοδοτεί συναφείς οργανώσεις. Κατέληξε να είναι μόνο σύμβολο και πηγή έμπνευσης για κατά τόπους οργανώσεις του ριζοσπαστικού ισλαμισμού περιορισμένης γεωγραφικής εμβέλειας.
Η σημαντικότερη αποτυχία της αλ Κάιντα ήταν ότι, παρότι προκάλεσε τις αμερικανικές εισβολές στο Αφγανιστάν το 2001 και στο Ιράκ το 2003, δεν οδήγησε τις αραβικές μάζες σε επαναστάσεις στην κατεύθυνσή της.
Όταν έλαβαν χώρα μαζικές διαδηλώσεις κατά των καθεστώτων των αποστατών κατά την «αραβική άνοιξη» το 2010-2011, ήταν υπέρ αλλαγών στην αντίθετη κατεύθυνση από τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό.
Αξίζει να τονιστεί, ότι η Μουσουλμανική Αδελφότητα, που κέρδισε τις εκλογές του 2012 στην Αίγυπτο, ανήκει σε μια πιο μετριοπαθή εκδοχή του σουνιτικού Ισλάμ από ότι οι ακραίοι σαλαφιστές της αλ Κάιντα και του «Ισλαμικού Κράτους». Αυτό φαίνεται από τις ενδυμασίες τους. Τα στελέχη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας φορούν δυτικού τύπου κοστούμια και γραβάτες, ενώ οι ακραίοι σαλαφιστές ντύνονται σύμφωνα με τη μόδα του 7ου αιώνα μ.Χ., της εποχής του Προφήτη Μωάμεθ και των άμεσων διαδόχων του.