Ο Τζορτζ Όργουελ έγραψε το βιβλίο «1984», το 1948, ο τίτλος άλλωστε ήταν ένας αναριθμητισμός του έτους συγγραφής και όχι όπως πολλοί νομίζουν μια πρόβλεψη για ένα δυστοπικό κόσμο 36 χρόνια μετά. Σε εκείνο το ολοκληρωτικό καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού φυσικά δεν είχαμε εκλογές και «ο Μεγάλος Αδερφός σε βλέπει», -η χαρακτηριστική ατάκα του έργου- ήταν αρκετή για να διατηρείται η κανονικότητα της απουσίας της σκέψης, μέσα από διαδικασίες πειθούς και ελέγχου.
Το 2024 -40 χρόνια από το θεωρητικό ορόσημο- είναι ένα σημαντικό έτος εκλογών για τον πλανήτη! Πέρα από τις ευρωεκλογές του Ιουνίου που θα απασχολήσουν -πέρα από τα καθ’ ημάς- όλη την Ευρώπη, θα έχουμε εκλογές στη Ρωσία τον Μάρτιο και τις κρίσιμες προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο. Θα έχουμε εξίσου κρίσιμες εκλογές σε ακόμα τέσσερις από τις δέκα πιο πολυπληθείς χώρες του κόσμου (οι άλλες είναι οι Ινδία, Πακιστάν, Ινδονησία και Μεξικό), αλλά και σε δεκάδες άλλες χώρες στην Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική. Βλέποντας τα στοιχεία, υπολογίζω ότι πάνω από 3 δις. άνθρωποι θα ψηφίσουν με κάποιο τρόπο το 2024.
Πάμε σε εκλογές με ένα συνεχώς εξελισσόμενο ψηφιακό περιβάλλον όπου οι δυνατότητες και οι πιθανότητες παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης έχουν αυξηθεί πλέον σημαντικά. Ίσως και κρίσιμα. Ίσως και τρομακτικά. Οι αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες του 1984, είναι πλέον παρούσες και εξελίσσονται. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επισκιάσει σχετικά τον ρόλο των παραδοσιακών μέσων -αυτό φάνηκε και στις δικές μας εκλογές - κι έχει ήδη διαπιστωθεί ότι αποτελούν γόνιμο έδαφος για τη διακίνηση ψευδών ειδήσεων, παραπληροφόρησης και προπαγάνδας.
Στις προ-προηγούμενες εκλογές στις ΗΠΑ με την επικράτηση του Τραμπ, πολλά είχαν ακουστεί για πιθανό “δάκτυλο” της Ρωσίας... Πριν λίγο καιρό μάθαμε για τη δράση μιας Ισραηλινής εταιρείας που φαίνεται ότι είχε (ή τουλάχιστον ισχυριζόταν) χειραγωγήσει εκλογές σε πολλές χώρες, τα προηγούμενα χρόνια. Τα μέσα της ήταν κυρίως ένα τεράστιο δίκτυο ψεύτικων λογαριασμών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η δημοσίευση άρθρων στα διεθνή μέσα ενημέρωσης, υπό τύπο διαρροής τα οποία συνήθως ήταν εις βάρος των αντιπάλων, και τα οποία στη συνέχεια προωθούνταν με ειδικά λογισμικά.
Αντίστοιχα άλλα λογισμικά, φτιάχνανε αυτοματοποιημένα ιστοσελίδες με συνεχή τροφοδότηση περιεχομένου, αυξημένη επισκεψιμότητας μέσω του δικτύου των προφίλ, κάτι που αρχικά δημιουργούσε αξιοπιστία και στη συνέχεια οι ψεύτικες ειδήσεις, είχαν άλλη εμβέλεια.
Εντύπωση μου είχε κάνει η αναφορά για ένα σεξουαλικό παιχνίδι που παραδόθηκε από την Amazon στο σπίτι πολιτικού, που είχαν χακάρει το λογαριασμό του, με σκοπό να δημιουργήσει πρόβλημα στην οικογένεια, ή/και να δώσει πικάντικες πληροφορίες στα ΜΜΕ. Άλλωστε ένα μέρος της δράσης τους ήταν το σαμποτάζ αντίπαλων εκστρατειών.
Όλα αυτά ακούγονται μάλλον εφιαλτικά και δεν ξέρω κατά πόσο έχουμε αναλογιστεί τις πιθανές επιπτώσεις αυτής της ψηφιακής εποχής στις εκλογικές διαδικασίες, καθώς το «πάντρεμα» των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της τεχνητής νοημοσύνης συνιστά μια απειλητική προοπτική για τη δημοκρατία, σε όλο τον κόσμο, όπως κι αν ακούγεται αυτό. Ας πούμε ότι στην εποχή που το story telling και το word of mouth έχουν αναγνωριστεί για τη διεισδυτικότητα τους, η αξιοποίηση της AI έχει την ικανότητα να δημιουργεί μια αφήγηση ταιριαστή στον καθένα μας και να μας την προωθεί μέσα σε δευτερόλεπτα. Και οι εξελίξεις στο μέτωπο της τεχνολογίας, δημιουργούν προβληματισμούς, όταν πέρα από το CHATGPT, έχουμε και το DALL-E, για τη δημιουργία εικόνων και οσονούπω το SORA, το οποίο με την απλή εισαγωγή ενός κειμένου, θα μπορεί να δημιουργεί πολύ ρεαλιστικά βίντεο. Ποιοι θα το αξιοποιήσουν αυτό πιο εύκολα; Μα οι εκφραστές του ακραίου πολιτικού λόγου, που ήδη διαπρέπουν τα τελευταία χρόνια στην αξιοποίηση τους με επιτυχία.
Κι αυτό γιατί αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι τα εκλογικά σώματα έλκονται όλο και περισσότερο προς τις ακραίες πλευρές του πολιτικού φάσματος και κυρίως προς την ακροδεξιά… Βλέπουμε τι γίνεται στην Ευρώπη, ενώ και στη Γερμανία πια το εθνικιστικό AfD - Alternative für Deutschland, (Εναλλακτική για τη Γερμανία) – ένα όνομα που ακούγεται απειλητικό. Τουλάχιστον εκεί κατεβαίνουν στους δρόμους διαδηλώνοντας ενάντια στην ακροδεξιά, αλλά αυτό είναι εκτός θέματος.
Εντάξει, ο λόγος των πολιτικών με ακραίες απόψεις μπορεί να μην γίνεται ακριβώς ελκυστικός για όσους βρίσκονται περίπου στη μέση του ιδεολογικοπολιτικού φάσματος, που είναι και αυτοί που κρίνουν τις εκλογές, αλλά μπορεί να δημιουργεί ένα είδος μιθριδατισμού και να εξουδετερώνει επικίνδυνα τις όποιες αντιστάσεις. Κυρίως αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει κούραση και απογοήτευση από τις παραδοσιακές δυνάμεις που κινούνται αριστεροδέξια του κέντρου, μια απογοήτευση στην οποία έχουν επενδύσει τα τελευταία 10-15 χρόνια οι ακραίοι, (κυρίως η ακροδεξιά) αθροίζοντας τον φόβο για τα κεκτημένα που θίγουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής της δύσης τα τελευταία 70 χρόνια. Και η δημοκρατία στη δύση αποτελεί παράδειγμα για πολύ κόσμο και στην άλλη πλευρά του πλανήτη.
Τι θα γίνει λοιπόν αν σε αυτό το γόνιμο υπόστρωμα της απογοήτευσης και της αδιαφορίας, κινήσεις και κόμματα με ακραίο ιδεολογικό πρόσημο και λιγότερες αναστολές από ότι τα παραδοσιακά, αρχίσουν και αξιοποιούν ψηφιακά μέσα που δεν υπήρχαν πριν καν δύο χρόνια; Έχοντας πλέον διαθέσιμες νέες τρομακτικές δυνατότητες, αναφορικά με την απήχηση, την στόχευση και την πειστικότητα, θα μπορούσαν όχι μόνο να ενισχύσουν και να μαζικοποιήσουν ελάσσονα θέματα αστοχιών των κυβερνόντων -κάνοντας δηλ. την τρίχα, τριχιά- αλλά και να δημιουργήσουν ακόμα πιο πειστικές ψευδείς πληροφορίες και θέματα εκ του μη όντος στη λογική της μαύρης προπαγάνδας, των fakenews κ.α.
Και πλέον θα γίνεται πολύ δύσκολο για τους ψηφοφόρους να κάνουν τη διάκριση μεταξύ γεγονότος και ψεύδους και οι πολιτικοί - «θύματα», θα πρέπει να διαχειριστούν θέματα και ερωτήματα, ξοδεύοντας χρόνο και χάνοντας τον έλεγχο της ατζέντας. Η διάψευση των fake news μπορεί να εξελιχθεί σε full time job και πάλι ο σπόρος της αμφιβολίας θα παραμένει και οι «καλοθελητές» θα κάνουν τη δουλειά τους!
Όποιος παρατηρεί τα κοινωνικά δίκτυα τα τελευταία 15 χρόνια, το βλέπει ότι ήδη αυτό γίνεται. Παράλληλα αυτοενισχύονται οι όποιες απόψεις, καθώς δημιουργούνται μικρές δεξαμενές όπου συνοδοιπορούντες ιδεολογικά και κοινωνικοπολιτικά ανταλλάσσουν like και απόψεις ενισχύοντας ο ένας το άλλον, θεωρώντας ότι κατέχουν την αλήθεια, αφού η αντίθετη άποψη, σπάνια θα περάσει και κανείς πια δεν θέλει να μπει στη διαδικασία αντιπαράθεσης. Ίσως θα μείνει κι αυτός με τους δικούς του συνοδοιπόρους. Αυτό βεβαίως είναι ένα άλλο φαινόμενο, αλλά δημιουργεί στεγανά που μπορεί μια «κακόβουλη» και κατευθυνόμενη προφανώς τεχνητή νοημοσύνη, να μπορεί να συλλέξει και να επεξεργαστεί έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών ταχύτατα και να προσφέρει επιλεγμένα βολικά επιχειρήματα και πληροφορίες που θα «χαϊδεύουν» τα μυαλά των αποδεκτών.
Κι όταν μιλάμε για δισεκατομμύρια ψηφοφόρους ίσως η πιθανότητα χειραγώγησης αποκτά μια μοναδική στα χρονικά προοπτική για ένα Μεγάλο Αδερφό! Ποιος θα αντισταθεί σε αυτήν; Πόσο να μπορέσουν οι επιφυλακτικοί, έστω και καχύποπτοι καταναλωτές πληροφορίας, όταν αυτό που τους «σερβίρεται» θα έχει λάβει υπόψη του όλα τα χαρακτηριστικά τους, ώστε να μη θίξει ή προσβάλει τη γνώση, τη λογική και την ηθική τους.
Μπορεί να υπάρξει ένας τρόπος από κυβερνήσεις, πολιτικούς και θεσμούς για την καταπολέμηση αυτών των φαινομένων; Για φίλτρα που θα ανιχνεύουν την αφετηρία της παραπληροφόρησης και τον τρόπο προσέγγισης; Αστειευόμαστε! Γιατί αφενός αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει αν δεν υπάρχει μια ενιαία παγκόσμια βάση, αφού τα περισσότερα δίκτυα είναι ανοικτά, και αφετέρου δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα ίδια τα κράτη αποτελούν από μόνα τους μηχανισμούς προπαγάνδας.
Το 1984 μοιάζει να είναι πολύ κοντά και ανατριχιαστικά προφητικό, αλλά ο Μεγάλος Αδερφός δεν θα έχει πια ανάγκη να μας παρακολουθεί για να μας ελέγχει…. Μπορεί απλώς να μας πείθει και να μας κατευθύνει για να κάνουμε ελεύθερα αυτό που θέλει.