Οι άνθρωποι αρέσκονται να πιστεύουν ότι η φύση και η ιστορία κινούνται βάσει νόμων, οπότε το μέλλον είναι προβλέψιμο. Και όλα αυτά, παρότι σήμερα γνωρίζουμε ότι ακόμα και οι φυσικοί νόμοι δεν είναι νόμοι με την πλήρη έννοια, αφού δεν ισχύουν καθολικά. Επιπλέον, έχουμε συνειδητοποιήσει την αρχή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας: η πρόβλεψη πτώχευσης μιας τράπεζας επιφέρει τελικά την πτώχευσή της, ως αποτέλεσμα της δημοσιοποίησης αυτής της πρόβλεψης.
Εκείνο όμως που μας ωθεί να συνεχίσουμε να ασχολούμαστε με προβλέψεις είναι η αρχή της αυτοδιαψευδόμενης προφητείας: η πρόβλεψη πτώχευσης μιας τράπεζας οδηγεί τους αρμόδιους στη λήψη αποτελεσματικών μέτρων και η πτώχευση αποτρέπεται. Συνεπώς, η διατύπωση μιας πρόβλεψης οδηγεί είτε στην εκπλήρωση της, είτε στη διάψευση της. Εμείς, ως άνθρωποι, δεν είμαστε απλοί παρατηρητές του κόσμου, αλλά συμμετέχουμε ουσιαστικά στη διαμόρφωση του. Το μέλλον είναι κατά κύριο λόγο δική μας κατασκευή.
Στο πλαίσιο αυτό επιχειρείται η παράθεση κάποιων σκέψεων για το 2019.
Ευρώπη
Στις ευρωεκλογές φαίνεται πως τα ποσοστά των αντιευρωπαϊκών κομμάτων θα πολλαπλασιαστούν. Και αναμένεται στον αγώνα αντιευρωπαϊσμού να κυριαρχήσει η ακροδεξιά, με όλα τα δεινά που κάτι τέτοιο συνεπάγεται για τον πολιτισμό, τη δημοκρατία και τον ανθρωπισμό. Από τη στιγμή μάλιστα που το 2019 η παγκόσμια οικονομία εισέρχεται σε νέα κρίση, η παρούσα ηγεσία της Ένωσης –που τόσο επένδυσε στην οικονομία- δεν μπορεί να βρει αντίβαρα στον ευρωσκεπτικισμό. Ταυτόχρονα, η διαφαινόμενη αύξηση της αποχής από τις ευρωεκλογές θα εντείνει την αμφισβήτηση νομιμοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία δημιουργήθηκε, μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, για να αποτρέψει την ακρότητα και να προστατεύσει τον άνθρωπο· όχι για να γίνει εργαλείο προώθησης της ακρότητας. Τα αρνητικά ενδεχόμενα μοιάζουν αναπότρεπτα, επειδή είναι προφανές το έλλειμμα ηγεσίας στη Γηραιά ήπειρο. Φάνηκε ολοκάθαρα και στους χειρισμούς γύρω από το Brexit, οι εξελίξεις γύρω από το οποίο είναι πιθανότατο να προκαλέσουν πρωτόφαντους κλυδωνισμούς την άνοιξη. Είναι, λοιπόν, εμφανές ότι σε επίπεδο πολιτικό, κοινωνικό, πνευματικό και επιστημονικό η Ευρώπη ηττάται. Υπάρχει έλλειμμα δυναμικής, όρεξης, οράματος και αντιστάσεων. Το κέντρο βάρους του πλανήτη έχει ήδη μετακινηθεί. Η Ευρώπη καλείται μέσα στο 2019 να διαχειριστεί την παρακμή της με όρους ειλικρίνειας, αφήνοντας στην άκρη τις ψευδαισθήσεις μεγαλείου.
Ελλάδα
Στο εσωτερικό της Ελλάδας φαίνεται να αναπτύσσονται περίεργες δυναμικές εντός του 2019, οι οποίες θα επιδεινωθούν από το νέο γύρο οικονομικής κρίσης που επικρέμαται. Αρχικά, η άνοδος της ακροδεξιάς δεν θα αφήσει ανέγγιχτη και τη χώρα μας. Η ακροδεξιά ατζέντα έχει πια μεγάλη απήχηση και δημόσια αποδοχή. Η διεύρυνση της ακροδεξιάς θα αποτυπωθεί με τη διαφαινόμενη είσοδο του κόμματος Βελόπουλου στη Βουλή. Είναι απορίας άξιον το γιατί τα πολιτικά κόμματα και ο τύπος δεν ασχολούνται σοβαρά με το φαινόμενο Βελόπουλος, ο οποίος επί ώρες κάθε μέρα -με το πρόσχημα των τηλεπωλήσεων- προπαγανδίζει τις ακραίες θέσεις του σε όλη την Ελλάδα. Τον τηλεοπτικό χρόνο που διαθέτει ο Βελόπουλος δεν τον έχει κανένα άλλο κόμμα, γεγονός που αποτελεί πολιτικό πρόβλημα. Και είναι πραγματικά λυπηρό ότι το μόνο καινούργιο που εμφανίζεται δυναμικά το 2019 είναι το κόμμα Βελόπουλου. Έτσι εξαντλείται η πολιτική παραγωγή της ελληνικής κοινωνίας;
Πέρα από την άνοδο της ακροδεξιάς, στα νεανικά στρώματα ψηφοφόρων διαφαίνεται η ραγδαία απαξίωση της πολιτικής, η οποία προοιωνίζεται αυξημένη αποχή στις εκλογές. Η αποχή θα επιδεινωθεί και από το brain drain. Το πολιτικό προσωπικό δείχνει να απολαμβάνει –αν όχι να επιδιώκει- την αυξημένη αποχή, επειδή δεν έχει τρόπο να εκφράσει πολιτικά τη νέα γενιά και τις ανησυχίες της. Δεν κατανοεί όμως ότι μεσοπρόθεσμα η μειωμένη συμμετοχή στις εκλογές δημιουργεί συνθήκες απονομιμοποίησης των μελλουσών κυβερνήσεων.
Στην κατεύθυνση απορρύθμισης της πολιτικής τάξης θα προσθέσει μια πιθανή νέα κρίση δανεισμού εντός του 2019. Η διεθνής οικονομική πραγματικότητα και η κατάσταση των ελληνικών τραπεζών αναμένεται να μην επιτρέψουν τον εύκολο δανεισμό από τις αγορές, αναδεύοντας μνήμες 2010 και εντείνοντας την αποδοκιμασία στο πολιτικό σύστημα. Οι πολίτες δεν ενδιαφέρονται πια για το ποιος κυβερνά, όσο για το πώς. Και δυστυχώς η απόσταση πολιτών και πολιτικών μεγάλωσε, αφού οι δεύτεροι δεν διδάχθηκαν τίποτα από τις οδύνες των τελευταίων ετών. Αναπροσάρμοσαν μόνο την επικοινωνιακή τους τακτική.
Τέλος, είναι προφανές ότι επίκειται αύξηση της τουρκικής επιθετικότητας, η οποία τρέφεται τόσο από την αδυναμία της Ελλάδας, όσο και από την απροθυμία ουσιαστικής παρέμβασης των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από την Συρία δίνει στην Τουρκία το πράσινο φως να αναβαθμίσει επιθετικά το ρόλο της στην ευρύτερη περιοχή. Η πληθυσμιακή, διπλωματική και στρατιωτική ισχύ της Τουρκίας δεν προδιαθέτει για την αποδοχή των όσων επιχειρεί η Ελλάδα στην οικονομική εκμετάλλευση του θαλάσσιου χώρου της και την Κύπρο. Η ελληνική κοινωνία δείχνει να μην ασχολείται σοβαρά με το μέγεθος της απειλής και δεν είμαι πεπεισμένος τόσο για την ετοιμότητα της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, όσο και για την αποφασιστικότητα των Ελλήνων να διαχειριστούμε μια σοβαρή εθνική κρίση. Δεν είμαι βέβαιος ούτε καν για το βαθμό συνειδητοποίησης της εθνικής μας μοναξιάς, εάν υπάρξει πολεμικό επεισόδιο.
Κίνα
Η Κίνα δίνει πια τον τόνο παγκοσμίως και μέσα στο 2019 θα αυξήσει την παγκόσμια επιρροή της, εκμεταλλευόμενη την εθελούσια υποχώρηση των ΗΠΑ από το ρόλο του παγκόσμιου τοποτηρητή ως συνέπεια των πολιτικών του Τραμπ. Η Κίνα έχει πάψει να είναι μια χώρα παραγωγής και εμπορίας φτηνών προϊόντων. Γίνεται πια μια υπερδύναμη της τεχνολογίας. Ο πρόεδρος Ομπάμα είχε δηλώσει παλαιότερα, για να καθησυχάσει τους Αμερικανούς, ότι δεν πρέπει να φοβούνται την πληθυσμιακή και οικονομική δύναμη της Κίνας. Οι ΗΠΑ θα εξακολουθούσαν, κατά τον Ομπάμα, να διατηρούν την παγκόσμια κυριαρχία όσο κατείχαν το τεχνολογικό πρωτείο, γιατί στο τελευταίο βασίζεται η στρατιωτική τους υπεροχή. Λίγα χρόνια αργότερα η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος της Κίνας είναι τέτοια που αναγκάζει τις ΗΠΑ και φιλικές της χώρες να λαμβάνουν μέτρα για να παρεμποδίσουν την εξάπλωση των κινέζικων τεχνολογικών κολοσσών. Μάλιστα, οι ΗΠΑ αναμένεται να χάσουν την πρωτοπορία και στο πεδίο της βιοτεχνολογίας, από τη Μεγάλη Βρετανία, τα αμέσως επόμενα χρόνια.
Επίσης, η Κίνα επεκτείνει την επιρροή της στην Αφρική, μετατρέποντας την Μαύρη ήπειρο σε δορυφόρο της. Ό,τι σχετίζεται με αυτό που ξέραμε ως «Made in China» έχει μεταφερθεί στην Αφρική, ενώ η παραγωγή στην ενδοχώρα της Κίνας στρέφεται σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας. Σε αντίθεση με την Ευρώπη, η Κίνα εμφανίζει μια πρωτοφανή κοινωνική δυναμική. Οι άνθρωποι εργάζονται σκληρά, είναι πειθαρχημένοι και έχουν προσωπικό και κοινωνικό όραμα. Πρόκειται για μια ανερχόμενη κοινωνία, έναντι μιας κατερχόμενης Δύσης.
Πέραν αυτών, η δύναμη της Κίνας προωθεί ένα είδος προϊούσας κινεζοποίησης του πλανήτη. Οι Κινέζοι επιβάλλουν στους συναλλασσόμενους μαζί τους τις δικές τους αρχές, αξίες και πρακτικές, οι οποίες αρχίζουν προοδευτικά να ισχύουν και εκτός Κίνας, σε ζώνες κινέζικων επενδύσεων. Αυτή η εξέλιξη σηματοδοτεί την οπισθοχώρηση του δυτικού κόσμου σε θέματα δικαιωμάτων και ποιότητας ζωής. Πρόκειται για στρατηγική οριστικής ήττας, αφού η μόνη ελπίδα της Δύσης, για να ανακόψει την ορμή της Κίνας, είναι η εξαγωγή στην Ασία της δικαιωματικής κουλτούρας.
Η ανάπτυξη της Κίνας δημιουργεί συνθήκες αυξανόμενης ασφυξίας στον υπόλοιπο πλανήτη. Ο καταναλωτισμός αναγκάζει την Κίνα να αναζητεί όλο και μεγαλύτερο μερίδιο στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, πρώτων υλών και ενέργειας, στερώντας πολύτιμους πόρους όχι μόνο από τις υπανάπτυκτες, αλλά και από τις αναπτυγμένες χώρες.
Περιβάλλον και δημογραφικό
Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής θα γίνουν αισθητότερες το 2019, εξαιτίας της αδράνειας και της αδυναμίας υιοθέτησης αποτελεσματικών πολιτικών προστασίας του περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, η πληθυσμιακή αύξηση είναι ανεξέλεγκτη. Κλιματική αλλαγή, αύξηση του πληθυσμού και ένταση του καταναλωτισμού στην Κίνα εντείνουν το επισιτιστικό πρόβλημα, δημιουργώντας δισεκατομμύρια πεινασμένων και υποσιτισμένων. Αυτοί, με τη σειρά τους, αναμένεται να πυκνώσουν τα προσφυγικά ρεύματα προς την Ευρώπη, επιτείνοντας τα κοινωνικοπολιτικά αδιέξοδα της Γηραιάς ηπείρου. Οι ηγέτιδες χώρες του πλανήτη δεν πρόκειται να λάβουν κανένα επαρκές μέτρο αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής καταστροφής και του υπερπληθυσμού, αν δεν συμβεί πρώτα μια τεράστια τραγωδία εξαιτίας τους.