Ανάμεσα στις πρώτες άμεσες εκλογές ανάδειξης των μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 1979 και στις προγραμματισμένες ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024 θα έχουν μεσολαβήσει σαράντα πέντε χρόνια. Ικανό διάστημα για αποτίμηση θεσμών, αξιολόγηση πολιτικών και επανεξέταση της στρατηγικής.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενδυναμώθηκε κι έγινε στην ουσία βασικός πυλώνας της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Δεν έγινε βέβαια το πολιτικό κέντρο της ΕΕ όπως το οραματίστηκε ο Αλτιέρο Σπινέλλι, αλλά καθιερώθηκε στη συνείδηση των πολιτών, παρά τις ατέλειές του και τα λάθη του, ως εκφραστής των κοινωνιών και των ευρωπαίων πολιτών.
Το Συμβούλιο Υπουργών βρήκε τη θέση του υπό το πραγματικό Διευθυντήριο που είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των Αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έγινε η κινητήρια δύναμη της ΕΕ, χωρίς ωστόσο να γίνει η πραγματική κυβέρνηση της Ευρώπης. Για να γίνει αυτό απαιτείται μια ομοσπονδιακή δομή της ΕΕ κι αυτό εξ αρχής δεν υπάρχει.. Το σχήμα είναι κυρίως διακρατικό, παρά τις επώδυνες αλλαγές των Συνθηκών. Όμως οι πολιτικές και κοινωνικές έχουν αλλάξει. Ο χρόνος έχει μεγάλη σημασία, όχι μόνο ως συγκυρία, ως στοιχείο διαχείρισης, αλλά ως εκφραστής των κοινωνικών απαιτήσεων στις νέες συνθήκες.
Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα. Εντός της ΕΕ το πολιτικό κλίμα στράβωσε, εκτός συνόρων οι κρίσεις και τα απρόβλεπτα πολλαπλασιάζονται. Κι είναι κρίσεις σημαντικές, αφού ο πόλεμος διαμορφώνει πάντοτε μια νέα κατάσταση. Όλα από την αρχή λοιπόν, αν θέλουμε η ΕΕ να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της νέας εποχής. Και δεν εννοούμε τα συνήθη γραφειοκρατικά διαχειριστικά θέματα, αλλά τα σοβαρά στοιχεία της λειτουργίας της, αυτά που την καθιστούν υπολογίσιμο παίκτη στα δρώμενα ή παθητικό δέκτη, των εξελίξεων.
Ο νέος κύκλος της ιστορίας επηρεάζει λοιπόν πολλαπλώς και αναπόφευκτα την Ευρώπη. Τόσο οι ατελείωτες τεχνολογικές αλλαγές, κυρίως η ψηφιακή επανάσταση, όσο και οι στρατηγικής σημασίας ανακατατάξεις σε διεθνές επίπεδο διαμόρφωσαν ένα νέο τοπίο. Οικονομία, πολιτική, ασφάλεια, όλα επανακαθορίζονται με γρήγορο ρυθμό. Οι συμμαχίες αλλάζουν, τομείς όπως η ενέργεια γίνονται πρωταγωνιστές των εξελίξεων και νέα πεδία ανταγωνισμών προκύπτουν για χώρους όπως η κυβερνοασφάλεια, η χρήση των τεχνολογικών δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη, οι εφαρμογές της τεχνολογίας στα οπλικά συστήματα, στην ιατρική, στη βιομηχανία, στην ενέργεια, κ.ά.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) στη σημερινή της μορφή καλείται να απαντήσει στις νέες προκλήσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρο, όσο και εκτός συνόρων. Είναι μια ισχυρή οικονομική συμμαχία, με αρκετές δεκαετίες ευημερίας, αλλά με πολλές κι έντονες εξωτερικές εξαρτήσεις. Η πολιτική της στον τομέα της ενέργειας είναι ενδεικτική της έλλειψης στρατηγικής, της κοντόφθαλμης αντιμετώπισης των θεμάτων, ανάλογα με το κράτος-μέλος και τη συγκυρία.
Ερώτημα: μπορεί η ΕΕ να προχωρήσει σε μια ενιαία πολιτική ενέργειας που θα είναι σε πλήρη αρμονία με τις φιλόδοξες διεθνείς δεσμεύσεις της στον τομέα της κλιματικής αλλαγής και της αντίστοιχης μετεξέλιξης της οικονομίας της;
Η ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση, την οποία ενίσχυσε και στην οποία συμμετέχει ποικιλοτρόπως , υποχωρεί με κραδασμούς και καταστροφές. Περιβάλλον, ασφάλεια, επισιτιστική επάρκεια, διεθνής τρομοκρατία, ανάδειξη νέων περιφερειακών δυνάμεων, πανδημίες, γήρανση του πληθυσμού, μεταναστευτικό, πολεμικές συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές, κοκ, είναι θέματα που δεν αντιμετωπίζονται με ευχολόγια και αόριστες υποσχέσεις. Ούτε αρκούν οι δεσμεύσεις παροχής χρηματικών ποσών προς πάσα κατεύθυνση στις διεθνείς διασκέψεις. Χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση, μηχανισμοί δράσης και οικονομικά μέσα πέραν των συνηθισμένων για την αντιμετώπισή τους. Κυρίως όμως χρειάζεται σαφής στόχευση.
Ερώτημα: αφού όλα τα κράτη δεν είναι έτοιμα τώρα για περαιτέρω ενοποίηση, ποιά κράτη-μέλη και πόσα είναι σε θέση να κάνουν τα μεγάλο βήμα της πολιτικής ένωσης, δηλ. μιας ένωσης κρατών με ενιαία διακυβέρνηση και βεβαίως κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική;
Σε επίπεδο λειτουργικό αναφαίνονται νέες ιεραρχήσεις. Δεν είναι πάντα το οικονομικό στοιχείο που κυριαρχεί, όπως γίνονταν στην προηγούμενη φάση, αφού οι στρατηγικές επιλογές των παικτών, θετικές ή αρνητικές, τείνουν να διαμορφώσουν ένα νέο τοπίο με νέους ρόλους. Είτε πρόκειται για ματαιοδοξία, είτε για λανθασμένη ενέργεια, ή για εσκεμμένη επιλογή, οι πόλεμοι διαμορφώνουν εκ των πραγμάτων ένα νέο τοπίο.
Ερώτημα: Θα απαντήσουμε ακολουθώντας συνεχώς τα γεγονότα ή θα δράσουμε προληπτικά, δηλ. να προτρέξουμε με προτάσεις για να επηρεάσουμε τις εξελίξεις στο νέο διεθνές περιβάλλον; Ποιός, πώς και με ποια εργαλεία θα δράσει;
Το θέμα της ταυτότητας της Ευρώπης δεν είναι φιλολογικό, αφού συνδέεται με αξίες και αρχές, με πολιτισμό, με κράτος δικαίου και δημοκρατικά πρότυπα. Οι ισχυρές πολιτικές ανακατατάξεις στο εσωτερικό όλων των κρατών-μελών της ΕΕ δεν λύνονται με ξόρκια και ανούσιες τελετουργίες. Υπάρχουν σαφώς πολλοί δυσαρεστημένοι και παραγκωνισμένοι πολίτες, οι ανισότητες συνεχώς διογκώνονται, οι υπάρχουσες πολιτικές δεν αρκούν για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Βία, εξεγέρσεις, αποστροφή προς το επίσημο σύστημα, μεγάλη αποχή από τις εκλογές, κοκ, είναι εκφράσεις μιας έντονης κοινωνικής δυσαρέσκειας.
Ερώτημα: Μέχρι πού πρέπει να φτάσει η κοινωνική αποστροφή για να ξυπνήσουν οι επίσημοι θεσμοί;
Η αδράνεια φυσικά δεν είναι λύση, τα απρόβλεπτα γεγονότα όταν γενικεύονται οδηγούν σε πλήρη ανατροπή από την οποία επωφελούνται πολλοί επιτήδειοι. Η υποτίμηση τους προβλήματος της ταυτότητας επί σειρά ετών οδήγησε γενικά στην αύξηση των ακραίων στοιχείων, στην άνοδο του λαϊκισμού, αλλά η πολιτική πρέπει να δώσει απαντήσεις. Η μη απάντηση πάντως δεν είναι λύση, ειδικά για τις νέες γενιές που μεγάλωσαν σε περίοδο ευημερίας αλλά δεν βλέπουν διέξοδο..
Η επικείμενη εκλογική αναμέτρηση του Ιουνίου 2024 σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει, μέσα στη συγκυρία που ζούμε γενικότερο ενδιαφέρον. Όχι μόνο για τον θεσμό που αφορά, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Είπαμε, αυτό έχει εδώ και καιρό έναν πολύ σημαντικό ρόλο με βάση τις Συνθήκες, ασκεί τη νομοθετική πολιτική μαζί με το Συμβούλιο, ορίζει και ελέγχει την Επιτροπή και διαμορφώνει τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Οι ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024 θα διεξαχθούν σε ένα πολιτικό πλαίσιο εκρηκτικό, τόσο για εσωτερικούς όσο και για εξωτερικούς λόγους. Ολες οι ευρωπαϊκές χώρες γνωρίζουν πρωτοφανείς πολιτικές και κοινωνικές κρίσεις. Οι πολιτικές δυνάμεις που θα συμμετάσχουν στις εκλογές πρέπει σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο να παρουσιάσουν τις θέσεις τους, τις προτάσεις τους για την υπέρβαση του σημερινού αδιεξόδου. Για αδιέξοδο πρόκειται αφού η ΕΕ φαίνεται να τρέχει πίσω από τα μεγάλα γεγονότα (κρίσεις, πόλεμοι, φυσικές καταστροφές, κλπ) και αδυνατεί να παρέμβει έγκαιρα. Σε αυτό πρέπει να συνυπολογιστεί η τρικυμία και η υπαρξιακή αβεβαιότητα που προκαλούν οι εξελίξεις στις ΗΠΑ, αφού η άμυνα και η ασφάλεια της Ευρώπης εξαρτώνται από αυτές.
Καιρός να σκεφτούμε λοιπόν κατά τη λαϊκή σοφία και «τα λάχανα και τα παραπούλια». Ηγγικεν γαρ η ώρα…
Χρειάζεται λοιπόν μια νέα σύνθεση με λαϊκή εντολή και πρωτίστως με σαφή εξήγηση των συνεπειών της κάθε επιλογής. Χωρίς ταμπού, χωρίς λαϊκισμό, χωρίς φόβο και με παρρησία οι ευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει να παρουσιάσουν τις προτάσεις τους. Οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν αυτό που διακυβεύεται για να κάνουν τις επιλογές τους. Να γνωρίζουν τι χρειάζεται και να αποφασίσουν με ευθύνη πού πρέπει να πάει το καράβι. Η ακινησία δεν είναι επιλογή, είναι καταστροφή.
Το δίλημμα είναι συνεπώς σαφές: νοσταλγία για ένα παρελθόν που ζήσαμε και που έφερε μέχρι τώρα τα γνωστά αποτελέσματα, πολλά βεβαίως τα θετικά και πρώτο την ειρηνική συμβίωση των λαών, και οι φρικτοί πόλεμοι στην Ουκρανία και στην Παλαιστίνη δείχνουν την αξία της ειρήνης, ή πολιτικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις υπέρ μιας νέας Ευρώπης με υπολογίσιμο ρόλο στον κόσμο;
Προτάσεις ήδη υπάρχουν και η συζήτηση σε λίγους μήνες θα ενταθεί. Οφείλουμε όλοι μαζί να ετοιμάσουμε το μέλλον. Τα ευρήματα του τελευταίου ευρωβαρόμετρου δείχνουν τις τάσεις των πολιτών, η πολιτική πρέπει να ενσκύψει και να τα αξιοποιήσει έγκαιρα και υπεύθυνα. Τίποτε δεν είναι όπως πριν.