Ὁ πολιτισμός ὅπως ὑποδηλώνει καί ἡ ἴδια ἡ λέξη, στοιχειοθετεῖται καί ὁρίζεται ἀπό τίς σχέσεις τῶν προσώπων. Ὅλες οἱ σχέσεις, ὅλων τῶν ἀνθρώπων κατά τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλο τρόπο, κινοῦνται καί προσπαθοῦν νά ἰσορροπήσουν στό δίπολο ἐλευθερία-ἑνότητα. Στό πόσο θά μπορέσει κανείς νά διατηρήσει τήν ἐλευθερία καί τήν ἑτερότητά του μέ ταυτόχρονη συνύπαρξη καί ἑνότητα μέ τόν ἄλλον ἤ τούς ἄλλους. Ἡ μονοσήμαντη ἐπικράτηση τοῦ ἑνός πόλου ὁδηγεῖ στήν πλήρη βαρβαρότητα καί σέ πολλαπλά ἀδιέξοδα.
Ἀφοῦ ἀφετηριακά διαχωρίσομε τόν χῶρο τῆς Καθ′ Ἡμᾶς Ἀνατολῆς ἀπό τόν χῶρο τῆς Δύσης θά λέγαμε ἀδρομερῶς ὅτι ἡ Δύση, ὁ δυτικός ἄνθρωπος χειραφετούμενος καί ἀποτινάσσοντας τήν σκληρή, τυραννική, θεοκρατία, δεσποτισμό, φεουδαλισμό τῶν μέσων χρόνων ὁδηγήθηκε ἀνάλογα μέ τίς κοινωνικές καί ἱστορικές του προϋποθέσεις σέ δύο δρόμους: τόν δρόμο τῆς πλήρους φιλελευθεροποίησης καί ἐπικράτησης τοῦ ἀτόμου ὡς ἀναφορᾶς καί κριτηρίου τῶν πάντων καί ἀπό τήν ἄλλη μεριά τοῦ δρόμου τῆς ἑνότητας τῆς ὁμάδας καί ἐπικράτησης τῆς ὁμάδας ὡς ἀναφορᾶς καί κριτηρίου τῶν πάντων. Φυσικά ὑπῆρξαν πολλαπλοί «συμβιβασμοί» καί «ἐξισορροπήσεις» στίς ἐπιμέρους κοινωνίες ὅμως οἱ κεντρικοί ἄξονες ἀντίληψης, ἑρμηνείας καί πρόσληψης τῶν πραγμάτων παρέμειναν αὐτοί οἱ δύο ἀντιθετικοί πόλοι. Πολιτική ἔκφραση αὐτοῦ τοῦ ἀντιθετικοῦ διπόλου, μέ πολλές φυσικά ἐπιμέρους παραλλαγές, ἦταν καί τό δίπολο δεξιᾶς-ἀριστερᾶς πού ἐν πολλοῖς ὑπάρχει ἀκόμα στόν τρόπο ἀντίληψης πολλῶν.
Τίς τελευταῖες δεκαετίες μέ τήν ἁλματώδη ἕως ἐκρηκτική ἀνάπτυξη τῆς ὑπολογιστικῆς ἰσχύς καί τῶν βιοεπιστημῶν ἀλλά καί συνακόλουθα ὅλων τῶν τομέων δραστηριοποίησης τοῦ ἀνθρώπου εἰσήλθαμε ἀνεπίστρεπτα ὡς ἀνθρωπότητα σέ μία νέα ἀπολύτως διακριτή ἱστορική φάση, σέ ἕναν νέον κόσμο, ὅπου ἀπό τή μιά μέν ὑπάρχει μιά τεράστια βελτίωση τῆς ποιότητας ζωῆς καί ἀπεριόριστες δυνατότητες ἐξέλιξης, ἀπό τήν ἄλλη δέ, ἀναφύονται πολλαπλά προβλήματα καί προκλήσεις. Προκλήσεις σύνθετες καί πολύπλοκες, ὅπου ἡ ἁπλοϊκότητα τῆς πολιτικῆς ἀνάλυσης τῶν προηγούμενων δεκαετιῶν καί αἰώνων εἶναι ἀδύνατον νά ἐκφέρει πειστική πρόταση. Πολιτική ἀνάλυση κάθε ἀπόχρωσης πού παραπαίει μέ συνεχεῖς παλινωδίες καί κυβιστήσεις, ἔλλειψη ἀντιπροσώπευσης καί ἀληθοῦς ἔκφρασης τοῦ προσώπου, ἔλλειψη ἐν-τελοῦς κατευθύνσεως καί ὁράματος, δημιουργικές ἀσάφειες καί πλήρη καθυπόταξη σέ οἰκονομικές καί λοιπές ἀλλότριες ἐξωγενεῖς δυνάμεις ὡς μή ὄφειλε.
Καί ὄχι μόνο ἡ πολιτική σκέψη ἀδυνατεῖ ἐκ τῶν πραγμάτων νά ἑρμηνεύσει καί νά προτείνει, ἀλλά, σέ ἀκόμα πολύ μεγαλύτερο βαθμό, κλασσικές, συγκροτημένες καί ὀργανωμένες θρησκευτικές ὁμάδες καί «θρησκεῖες» παγκοσμίου ἐμβελείας (παπισμός/καθολικισμός, προτεσταντισμός, ἰσλάμ κλπ) ἀδυνατοῦν ὄχι μόνο νά προσφέρουν προτάσεις, ἀλλά ἀκόμα καί νά κατανοήσουν τό πλαίσιο, τίς παραμέτρους καί τήν δυναμική τῶν πραγμάτων. Θρησκεῖες πού διολισθαίνουν συνεχῶς καί περισσότερο, ἀπαξιωνόμενες στόν ἀντιδραστικό τούς θόρυβο, παραμένοντας ἐγκλωβισμένες σέ a priori ἀστήρικτες νοητικές δομήσεις, σέ στεῖρες ἠθικολογίες, στήν βιαιότητα κατά τήν ἐπικράτηση καί φυσικά σέ μιά μακρινή, ἀνούσια μεταφυσική στοχοθεσία. Θρησκεῖες, οἱ ὁποῖες ὄχι μόνο δέν μποροῦν νά ἀντικρίσουν κατάματα τό πρόσωπο τοῦ σημερινοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά οὔτε κάν μποροῦν νά διανοηθοῦν καί νά ἀντιληφθοῦν τά ζητήματα καί τά οὐσιαστικά τοῦ σύγχρονου προβληματισμοῦ. Ὄχι μόνο δέν μποροῦν νά θεραπεύσουν ἀλλά οὔτε κάν νά προσλάβουν.
Οἱ προκλήσεις τοῦ 21ου αἰώνα εἶναι πολλές, ἄλλες ὁρατές καί ἄλλες ὄχι τόσο ἐμφανεῖς. Ἄν θά θέλαμε νά σταχυολογήσομε μερικές, θά λέγαμε σέ πρῶτο ἐπίπεδο τίς ἑξῆς:
- ἡ ἐπιδείνωση τοῦ οἰκολογικοῦ προβλήματος·
- ὁ παραμένων κίνδυνος πυρηνικῆς ἐμπλοκῆς·
- ὁ ἔλεγχος τῆς πληροφορίας·
- ἡ συγκέντρωση καί ἡ ἐπεξεργασία τῆς πληροφορίας ἀλλά καί ἐν γένει ὅλων τῶν πόρων καί τῶν δυνατοτήτων ἀπό ἐλαχίστους·
- ἡ ἐπικράτηση καί ἐπικυριαρχία τῶν ἀλγορίθμων·
- ἡ ἀνάπτυξη πολλαπλῶν λειτουργικῶν πλαισίων (οἰκονομικῶν, κοινωνικῶν κλπ) γιά τά ὁποῖα ὁ μέσος ἄνθρωπος θά ἔχει πλήρη ἄγνοια καί ἀδυναμία κατανόησης τοῦ τρόπου λειτουργίας καί ἀλληλεπίδρασής των·
- μείζονα βιοηθικά διλήμματα μέ τήν πολλαπλή καί πολύτροπη ἐπέμβαση στό ἀνθρώπινο γενετικό ὑλικό, ἀλλά καί τήν ἐπέμβαση στή βιοχημεία καί στούς μηχανισμούς ἐν γένει τῶν συναισθημάτων καί τῆς λειτουργίας τοῦ ὅλου σώματος καί τοῦ ἐγκεφάλου·
- ἡ δημιουργία ἀνθρώπων μέ «ἀναβαθμισμένες» δυνατότητες·
- ἡ κατάργηση πλειάδας ἐπαγγελμάτων καί δραστηριοτήτων πού θά προκαλέσουν μιά κατάσταση πλήρους ἀχρηστίας γιά τεράστιες μάζες ἀνθρώπων ἀκόμα καί ὁλόκληρων χωρῶν. Ἄνθρωποι οἰκονομικά «ἀχρείαστοι» καί ὡς ἐκ τούτου πλήρως ἀπαξιωμένοι καί ἀνίσχυροι κοινωνικά καί πολιτικά·
- ἡ ἀσυλλήπτου μεγέθους ἀνισότητες σέ πολλαπλά ἐπίπεδα·
- τό ζήτημα τῆς ἐπιβράδυνσης καί τό κατά πόσον αὐτό εἶναι σκόπιμο, θεμιτό ἤ ἐπιτεύξιμο·
- ἡ δραματική ἔνταση τοῦ ἀνταγωνισμοῦ, τῆς συνεχοῦς ἐργασιακῆς κίνησης καί ἀσταμάτητης «ἐπανεφεύρεσης» τῶν ἐργασιακῶν δεξιοτήτων·
- ἡ πλήρης ἀπομόνωση καί ἐν πολλοῖς οἰκειοθελής ἀποξένωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τούς ἄλλους, οἱ ὁποῖοι θά ἀποτελοῦν βάρος καί ἐμπόδιο στή σχέση καί κάλυψη τῶν ἀναγκῶν καί ἐπιθυμιῶν του ἀπό τίς ἔξυπνες συσκευές πάσης φύσεως καί τούς ἀλγορίθμους. Ἡ ἀνάλυση καί ἑρμηνεία τῶν καταστάσεων, ἡ κάλυψη τῶν ἀναγκῶν καί ἡ ἐξυπηρέτηση τοῦ ἀνθρώπου θά γίνεται στίς περισσότερες τῶν περιπτώσεων πολύ καλύτερα ἀπό τό τεχνικό πλαίσιο καί τούς ἀλγορίθμους παρά ἀπό τούς ἀνθρώπους ἀκόμα καί τούς ἴδιους μας τούς ἑαυτούς·
- ζητήματα οὐσιαστικῆς δημοκρατίας καί ἐπικράτησης ἀπολυταρχίας ἰδιότυπης ἤ μή.
Ὅμως ὅλα αὐτά εἶναι προκλήσεις καί ζητήματα ἑνός πρώτου ἐπιπέδου. Καθώς τά πράγματα θά προχωροῦν καί ἡ συνθετότητα τῆς ἐξέλιξης καί πολλαπλῆς «ἀναβάθμισης» τοῦ ἀνθρώπου θά γίνεται ἐκρηκτική θά τεθοῦν ἀναπόδραστα, ἐπιτακτικά καί σέ εὐρύτατη κλίμακα μείζονα ὀντολογικά ζητήματα ὅπως ὁ σκοπός ὕπαρξης καί ἡ χρησιμότητα αὐτοῦ καθαυτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, τά στοιχεῖα διαφοροποίησής του ἀπό τίς ἄλλες μορφές καί τρόπους «ζωῆς», ὀργανικῆς, «ὑβριδικῆς» ἤ καί «ἀνόργανης» καί ἐν τέλει καθώς ἡ «ἐξέλιξη» δέν μπορεῖ νά ἔχει ὅρια θά τεθοῦν ἐπιτακτικά καί μέ ἰσχυρή δυναμική τά δύο πάντα ὑφέρποντα μείζονα ζητήματα τῶν ὁρίων καί μεταιχμίου τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης: καταρχάς τό ζήτημα τῆς ἀθανασίας καί ἔπειτα τό τελικό ζήτημα τῆς θεώσεως.
Θά εἰπωθοῦν καί θά βιωθοῦν πολλά. Προτάσεις ὅμως πειστικές καί ἐν τέλει αὐτές πού θά ἐπικρατήσουν δίνοντας λύσεις καί φωτίζοντας τόν κόσμο θά πρέπει ἀναπόδραστα νά σαρκωθούν καί νά βιωθοῦν σέ ἐτοῦτον τόν κόσμο καί στόν παρόντα καιρό.
Ἡ ἀνθρωπότητα μόνη της θά στραφεῖ καί θά προστρέξει στήν Ὀρθοδοξία ζητώντας ἀπαντήσεις. Καί ἡ Ὀρθοδοξία θά πεῖ λίγα καί οὐσιαστικά κυρίως ὅμως θά προτείνει τό βίωμα. Ὄχι λόγια καί ἰδεολογήματα, ὄχι μεταφυσικές, ἀλλά ἐμπειρία καί βίωμα. Ἐδῶ σ′ αὐτόν τόν κόσμο, τώρα, στό ἱστορικό παρόν, στό νῦν. Ἐνσάρκως στόν τόπο καί στόν χρόνο. Τόπος καί χρόνος πού ἀποκτοῦν νέες διαστάσεις, νέες παραμέτρους, πλατυσμό καί διεύρυνση ἐνσωματώνοντας καί ἐνέχοντας ἐν ταυτῶ ὅλο τό παρελθόν καί μέλλον. Ἡ Ὀρθοδοξία ἦταν πάντα ἐμπειρία. Ἐμπειρία τοῦ νῦν πού γίνεται αἰώνιο, ἐμπειρία τοῦ τοπικοῦ πού γίνεται οἰκουμενικό, ἐμπειρία τῆς ἐνσάρκου ἀναστάσεως, ἐμπειρία τῆς πρόσληψης τοῦ ὅλου ἱστορικοῦ χρόνου, ἐμπειρία τῆς πρόσληψης τοῦ ὅλου ἀνθρώπου ἐν ἑνί σώματι, ἐμπειρία τοῦ «ἀσυγχύτως καί ἀδιαιρέτως» τῆς σχέσης, ἐμπειρία τῆς ἀνιδιοτελοῦς ἀγάπης, ἐμπειρία τῆς ἀτελεύτητης, ἀνέσπερης καί συνεχοῦς χαρᾶς καί κίνησης ἀπό δόξης εἰς δόξαν, ἐμπειρία τῆς διφυίας, ἐμπειρία τῆς ὀντολογίας τῆς Θεανθρωπίας, ἐμπειρία τῆς Θεώσεως. Ἐμπειρία. Ἒρχου καί ἴδε.
Οἱ Ὀρθόδοξοι, ὁ Λαός τοῦ ζῶντος Θεοῦ, ὁ Ἰσραήλ, ὁ Νέος Ἰσραήλ ὑπάρχει ὡς μνήμη πρό πάντων τῶν αἰώνων καί πορεύεται ὡς διακριτό, ἱστορικό σῶμα στόν κόσμο τοῦτο ἀπό τόν Ἅγιο Ἀδάμ καί τήν Ἁγία Εὔα ἕως τά ἔσχατα καί ἐπέκεινα. Διαφυλάσσει ἐντός του τήν ἐμπειρία τοῦ Φωτός καί τήν μαρτυρεῖ ἀγαπητικά ὡς ἀποκάλυψη, σχέση καί ἐμπειρία σέ ὅποιον ἐλευθέρως προστρέχει καί τήν ἀναζητεῖ. Ὅστις θέλει. Ὁ διψασμένος γιά ἀπαντήσεις ἄνθρωπος τοῦ 21ου αἰώνα θά ἀναζητήσει καί θά προστρέξει στήν Ὀρθοδοξία, στόν Λαό τοῦ Θεοῦ, στήν υπερπερισσεύουσα Χάρη, στή χορεία τῶν νεοφανῶν Ἁγίων καί θά ἀναπαυθεῖ γευόμενος τό «ὕδωρ τό ζῶν, τό ἀλλόμενον εἰς ζωήν αἰώνιον». Θά γευτεῖ καί θά βιώσει στόν κόσμο τοῦτο καί στό ἱστορικό παρόν τήν ἐμπειρία καί τά δῶρα τῆς Ὀρθοδοξίας, τήν ἀγάπη, τήν ἀθανασία καί αὐτό πού κυρίως ἀναζητᾶ, τήν ὀντολογία τῆς Θεανθρωπίας.