Ένα γνωστό αστείο, μιλά για κάποιον που έψαχνε τα κλειδιά του κάτω από έναν φανοστάτη, όχι γιατί κάπου εκεί τα είχε χάσει, αλλά γιατί μόνον εκεί είχε φως. Είναι ένα αστείο που επαναλαμβάνουν συχνά οι οικονομολόγοι για να περιγράψουν μια κλασσική πολιτική αντίδραση: να αντιμετωπίζεις μια νέα κρίση με τις ιδέες και τα μέσα που κληρονόμησες από την προηγούμενη. Είναι η κατασταση από την οποία θα προσπαθήσει να αποδράσει η ευρωζώνη μέσα στις επόμενες 48 ώρες. Θα κρατάμε την ανάσα μας.
Απόψε στο Euroworking group και αύριο στο Eurogroup θα αναζητηθεί ένας συμβιβασμός ανάμεσα στους Νότιους και τους Βόρειους. Ένας κοινά αποδεκτά τρόπος αντιμετώπισης της κρίσης που φέρνει η πανδημία. Αν τα καταφέρουν, τότε μέχρι την Παρασκευή θα συνεδριάσουν ξανά, με τηλεδιάσκεψη φυσικά, οι ηγέτες για να επικυρώσουν τον συμβιβασμό. Αν δεν τα καταφέρουν, ας κάνουμε το σταυρό μας.
Ποιός είναι ο κόμπος πού πρέπει να λυθεί;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Για την αντιμετώπιση της απειλής του κορωνοϊού όλες οι χώρες έβαλαν μεγάλο μέρος της οικονομικής τους δραστηριότητας σε τεχνητό κώμα. Οι συνέπειες αυτής της χειμερίας νάρκης είναι αδύνατον να μετρηθούν αυτή τη στιγμή, αφού αγνοούμε το βασικό: την διάρκειά της.
Οι πιο πειστικοί υπολογισμοί προβλέπουν μια ύφεση της τάξης του 10% κατά μέσο όρο στην ευρωζώνη (μεγαλύτερη για τις χώρες που πλήττονται περισσότερο), που στο ακραίο σενάριο μπορεί να φθάσει στο 20%, για το 2020. Σε κάθε περίπτωση, η πανδημία θα αφήσει πίσω της, ανάγκες γενναίας χρηματοδότησης των συστημάτων υγείας, επιδότησης της ανεργίας, κάλυψης των ζημιών και των χρεών επιχειρήσεων που θα κινδυνεύσουν ή θα υποκύψουν, πελώριων επενδύσεων για την επανεκκίνηση της οικονομίας.
Απέναντι στην πρόκληση αυτή, η Ευρώπη έδειξε ότι έχει μάθει καλά το μάθημα της προηγούμενης κρίσης. Οι δημοσιονομικές υποχρεώσεις των χωρών χαλάρωσαν αμέσως, χωρίς συζήτηση. Χωρίς συζήτηση απαλλάχθηκε και η Ελλάδα από τον βραχνά του πλεονάσματος 3,5%. Ανεστάλη η απαγόρευση στις χώρες να επιδοτούν εξ ιδίων. Και η Κριστίν Λαγκάρντ ανακοίνωσε μετά από λίγα 24ωρα ένα πρόγραμμα παροχής ρευστότητας, ύψους 1 τρις, που στην προηγούμενη κρίση είχαν χρειαστεί τέσσερα χρόνια στην ΕΚΤ για να το αποφασίσει.
Το μεγάλο ερώτημα
Ως εδώ καλά. Αλλά εδώ προκύπτει ένα καίριο ερώτημα. Τα μεγάλα ελλείμματα και το χρέος που θα αφήσουν πίσω τους όλα αυτά, ποιος θα το επωμιστεί; Κάθε χώρα μόνη της; Ή η Ευρώπη αλληλέγγυα; Το ερώτημα δεν είναι θεωρητικό, αφού, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Ινστιτούτου Μπρύγκελ, το χρέος της Ιταλίας, για παράδειγμα, θα εκτιναχθεί από 136% το 2019 στο 163%, στο λογικό σενάριο μιας ύφεσης 10%, ή στο 183% στο κακό σενάριο μιας ύφεσης 20%.
Μπορεί να το επωμισθεί η Ιταλία μόνη της αυτό το βάρος; Μπορεί να φανταστεί κανείς μια χώρα να ανοικοδομεί τα ερείπιά της και να επανεκκινεί την οικονομία της με τις πολιτικές λιτότητας που θα επέβαλε ένα καταθλιπτικό χρέος; Και φαντάζεται κανείς ότι η Ιταλική Δημοκρατία θα το άντεχε ή θα παρέδιδε τα κλειδιά της στον Σαλβίνι και θα τίναζε την ευρωζώνη στον αέρα;
Η απάντηση είναι: προφανώς όχι. Η Ιταλία, όπως και η Ισπανία και κάθε χώρα που θα πληγεί και δεν έχει μεγάλα δημοσιονομικά περιθώρια πρέπει να βοηθηθεί. Όλοι συμφωνούν σε αυτό. Αλλά πώς;
Βορράς και νότος
Η εκδοχή του βορρά λέει: να βοηθηθεί με το εργαλείο που στην προηγούμενη κρίση διαμορφώσαμε, τον ESM, που έχει προίκα 500 δις και μπορεί να μοχλεύσει πολύ περισσότερα και να τα δανείσει σε όποιον τα χρειάζεται με μια πιστωτική γραμμή. Δηλαδή με μνημόνιο- έστω και μνημόνιο light. Και με αύξηση του χρέους της δανειζόμενης χώρας.
Η εκδοχή του νότου λέει: με ένα κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο έκακτης ανάγκης, ένα κορωνο-ομόλογο. Έτσι ώστε το νέο χρέος που θα προκύψει από την ανάγκη αντιμετώπισης μιας εξωτερικής και συμμετρικής απειλής, όπως ο ιός, να το αναλάβει η Ευρώπη συλλογικά και όχι η κάθε χώρα χωριστά.
Τι θα συμβεί σήμερα και αύριο; Αγνωστο. Όλοι οι κίνδυνοι και όλες οι ευκαιρίες είναι στο τραπέζι. Αλλά όλη η εμπειρία από προηγούμενες κρίσεις και όλες οι πληροφορίες από τις κρίσιμες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες- το Παρίσι ιδίως- μας προετοιμάζουν για το επικρατέστερο σενάριο.
Ούτε κορωνο-ομόλογο, ούτε δανειακά προγράμματα με μνημόνιο. Αλλά μια ενδιάμεση λύση που θα συνδυάζει παλιά (ESM) και νέα (ευρωπαϊκό ταμείο SURE για την ανεργία) εργαλεία, με ένα ειδικό ταμείο που θα είναι κάτι σαν ντροπαλό- ατελές και μη ομολογημένο- ευρω-ομόλογο. Θα είναι, κατά πάσα βεβαιότητα, κάτι λιγότερο από το αναγκαίο. Μα θα είναι, αν γίνει, κι ένα βήμα μακρυά από τον παλιό φανοστάτη προς το μέρος όπου πράγματι είναι τα κλειδιά μας.-