Το Ίδρυμα «Ντανιέλ Μιτεράν» είχε ως κύριο στόχο του την απελευθέρωση δύο λαών: των Κούρδων και των Σαχαρινών, της Δυτικής Σαχάρα. Εγώ βρέθηκα στους δεύτερους. Το 1990 η Ντανιέλ (αντιστασιακή κατά την γερμανική Κατοχή και αριστερότερη από τον επίσημο σύζυγό της, τον Πρόεδρο Μιτεράν) και η Διεθνής Ομοσπονδία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μου αναθέτουν να γυρίσω ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ για να γίνει γνωστός ένας ξεχασμένος λαός, oι κάτοικοι της Δυτικής Σαχάρας, της πιο άγνωστης χώρας της Αφρικής. Οι οποίοι κατέφυγαν πρόσφυγες στην Αλγερινή Σαχάρα για να γλιτώσουν από τον Μαροκινό στρατό που εισέβαλε στην δική τους, την Δυτική.
Ας τα πάρουμε ένα-ένα.
Η αραβική Δυτική Σαχάρα, με μέτωπο στον Ατλαντικό, που συνορεύει με δύο ισχυρές μουσουλμανικές χώρες, το Μαρόκο και την Αλγερία, ήταν για αιώνες ολόκληρους αποικία του ενός και του άλλου. Και τελικά της Ισπανίας για πολύν καιρό, μέχρι το 1975. Η οποία Ισπανία, ενώ ο λαός της χώρας αυτής ζητάει την αυτοδιάθεσή του, επιτρέπει σε μαροκινές δυνάμεις να εισχωρήσουν στην Δυτική Σαχάρα. Για να την προσαρτήσουν στο Μαρόκο όπου βασιλεύει ο Χασάν Β’, ένας από τους πιο μισητούς μονάρχες που είχε το Μαρόκο. Με βλέψεις αποικιοκράτη. Είναι βέβαιο ότι οι Ισπανοί είχαν τους λόγους τους που βιάστηκαν να δείξουν αδιαφορία για την εισβολή των Μαροκινών στη χώρα που εγκατέλειπαν. Φαίνεται πως είχαν πάρει την υπόσχεση του Χασάν Β’ να αναγνωρίσει και επίσημα την κυριαρχία της Ισπανίας σε δύο ήδη ισπανικές πόλεις - λιμάνια στην Μαροκινή γη, την Θεούτα και την Μελίγια (1), απέναντι ακριβώς από την Ισπανία! Στην οποία Ισπανία οι δύο αυτές πόλεις ανήκουν ακόμα. Όπως, αντίθετα, το ισπανικό Γιβραλτάρ ανήκει από αιώνες στην Μεγάλη Βρετανία! Παράξενα πράγματα; Καθόλου παράξενα. Ας το έχουμε υπόψη μας.
Η μαροκινή εισβολή στη Δυτική Σαχάρα δεν είναι άσχετη ούτε με τον ορυκτό πλούτο της αυτής της χώρας ούτε με την αντιπάθεια που αντιμετώπιζε ο Χασάν Β. Όταν δε γλίτωσε από δύο σοβαρές δολοφονικές απόπειρες, σκέφτηκε να προσαρτήσει την Δυτική Σαχάρα για να εντυπωσιάσει τον λαό του. Θα αντιμετωπίσει την αντίσταση του (αριστερίζοντος) Λαϊκού Μετώπου «ΠΟΛΙΣΑΡΙΟ» που είχε την ένοπλη συμπαράσταση της Αλγερίας. Η πλειοψηφία του Σαχαρινού πληθυσμού θα καταφύγει στην Αλγερινή Σαχάρα όπου τελικά θα εγκαταστήσει ένα «κράτος εν κράτει», σε μικρή απόσταση από την αλγερινή πόλη Τιντούφ. Ωστόσο την Δημοκρατία αυτή η Αλγερία η ίδια δεν διαφημίζει. Ή τουλάχιστον ποτέ δεν την αναφέρει. Σαν να φοβάται τις αντιδράσεις. Μου θυμίζει τον Στάλιν που έστειλε τους αντάρτες πρόσφυγες του ελληνικού Εμφυλίου εξορία στην Τασκένδη. Για να μην κατηγορηθεί από τους Δυτικούς ότι τους τιμά, ενώ σε τίποτα δεν τους βοήθησε κατά τον Εμφύλιο!
Εκατό με διακόσιες χιλιάδες ήταν ο προσφυγικός λαός της Δυτικής Σαχάρας (αν και ποτέ δεν έχουν δοθεί νούμερα). Απ′ ότι είδαμε, πρόκειται για έναν λαό ειρηνικό, δημοκρατικό και καθόλου φανατισμένο. Άρτια οργανωμένο τόσο από άποψη παιδείας όσο και υγείας. (Ίσως και χάρη στους Ισπανούς που διώξανε!). Ένας λαός που συντηρείται αποκλειστικά από φιλικούς λαούς και χώρες. Στην ταινία μας έχουμε ένα σύγχρονο νοσοκομείο που εγκατέστησε η Σουηδική Κυβέρνηση του Σοσιαλιστή Όλαφ Πάλμε.
Δεν υπήρχε καμιά άλλη επαφή με τον έξω κόσμο (τουλάχιστον τότε) ούτε τηλέφωνα ούτε ταχυδρομεία, ούτε ταξίδια προς ή από το κράτος αυτό. Ένα κράτος που ίδρυσε το ΠΟΛΙΣΑΡΙΟ και που έχει αναγνωρισθεί από αρκετές χώρες. Αν και απλώς φιλοξενούμενο από την Αλγερία! (Σήμερα αποτελεί ένα από τα θέματα του Ο.Η.Ε. για διακανονισμούς).
Ένας από τους λόγους που οδήγησαν την Διεθνή Ομοσπονδία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να μετάσχει στην επίσκεψη που κινηματογραφήσαμε («Οι Σαχαρινοί εν αναμονή») ήταν να ερευνηθεί ο τρόπος διαβίωσης, εντός του κράτους αυτού, ενός μεγάλου αριθμού Μαροκινών αιχμαλώτων που έπεσαν στα χέρια των μαχητών του Πολισάριο στις μάχες με τις δυνάμεις του Χασάν Β΄. Αιχμαλώτων που ελευθέρωσε τελικά το Πολισάριο αλλά που ο Χασάν Β′ αρνήθηκε την επιστροφή τους! Γιατί… αφέθηκαν να πιαστούν αιχμάλωτοι! Πρωτοφανές στην παγκόσμια Ιστορία. Αυτό και μόνο περιγράφει την διανοητική κατάσταση του Χασάν Β΄.
Πράγματι, είδαμε τους Μαροκινούς αυτούς «αιχμαλώτους» να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Έμοιαζαν να είναι πολίτες του κράτους του εχθρού τους. Και είχαν αρχίσει να… γερνούν, γιατί είχαν περάσει ήδη 25 χρόνια που έζησαν ως «αιχμάλωτοι! Αλλά εντελώς ελεύθεροι να μείνουν ή να φύγουν. Μόνο που η πατρίδα τους δεν τους δεχόταν! Δηλαδή ο Χασάν Β΄. Έχουν περάσει άλλα 18 χρόνια από τότε, μακριά από την οικογένειά τους. Ίσως να έχουν επιστρέψει στο μεταξύ, μετά τον θάνατο του Χασάν. Και να είδαν τα παιδιά τους που τα άφησαν μωρά, ίσως και τα… εγγόνια τους!
Η ταινία μας ήταν αυστηρά - θα έλεγα «κλινικά» - αντικειμενική γιατί ήταν μέρος μιας δικαστικής έρευνας. Όμως η αλήθεια κυκλοφορεί στις φλέβες της κάθε πράξης μας.
Την ταινία παρουσίασε η Ντανιέλ Μιτεράν στη μεγάλη αίθουσα προβολών του Μουσείου του Ανθρώπου, στο Παρίσι. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από τον ΟΗΕ να βρεθεί μια λύση για το μέλλον της Δυτικές Σαχάρας και έγινε κάποια συμφωνία για προσωρινή κατάπαυση του πυρός. Η σελίδα αυτή της Ιστορίας ήταν εντελώς άγνωστη στον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμα και στη Γαλλία! Και είναι ο λόγος που ενδιαφέρθηκε η Ντανιέλ Μιτεράν, η Διεθνής Ομοσπονδία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και… εγώ τελικά.
Με την Ντανιέλ και την Ομοσπονδία είχαμε και μια ακόμα συνεργασία που κατέληξε σε… ελληνική περιπέτεια! Η πρόταση ήταν να γιορτάσουμε τους 25 αιώνες από την ίδρυση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, όπως ονομάστηκαν οι νόμοι του Κλεισθένη. Με ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα, ταυτόχρονα σε όλες τις γαλλόφωνες χώρες. Με αναλύσεις και συζητήσεις και ταυτόχρονα παρακολούθηση ενός Μαραθώνιου στην Ελλάδα. Δεδομένου ότι η Μάχη του Μαραθώνα έγινε για να εμποδιστεί η επιστροφή της τυραννίας στην Αθήνα και να προστατευθεί η Κλεισθενική Δημοκρατία.
Ζητήσαμε από τον Ζακ Ντελόρ να τεθεί το πρόγραμμα υπό την σκέπη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το αίτημα υπέβαλαν στο Ντελόρ το Ίδρυμα Ντανιέλ Μιτεράν και η Διεθνής Ομοσπονδία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η απάντηση αργούσε. Και μια μέρα μας φώναξε η Ντανιέλ και μας είπε επί λέξει: Έμαθα ότι ο Ντελόρ ήταν σε μια δεξίωση στην Λυόν. Παρακάλεσα τον Γενικό Γραμματέα του Ιδρύματος να πάει να τον ρωτήσει τι απέγινε η πρότασή μας. Η απάντησε του Ντελόρ ήταν: «Η σημερινή δημοκρατία δεν έχει καμιά σχέση με την Αθηναϊκή»! Και στρεφόμενος σε μια γνωστή κυρία πανεπιστημιακή, την ρώτησε: «Τι λέτε κι′ εσείς που είστε ιστορικός και Ελληνίς;». Και η Ελληνίς κυρία συμφώνησε!
Αυτά μας είπε η Ντανιέλ. Ο εορτασμός της Δημοκρατίας έγινε σε ειδικό Συνέδριο της Ομοσπονδίας, στο Μουσείο της Ειρήνης στην πόλη Καν της Νορμανδίας. Με ομιλίες ελληνιστών, παρουσία των προέδρων όλων των Ευρωπαϊκών τουλάχιστον Δημοκρατιών και φυσικά του Έλληνα Καθηγητή Φαίδωνα Βεγλερή, Προέδρου τότε της Ελληνικής Ένωσης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
(1) Ceourta & Melilla