Το 2024 μπαίνει όπως τελειώνει το 2023: Απρόβλεπτο. Ο κόσμος μας έχει εισέλθει σε ένα φαύλο κύκλο πληθωρισμού και γεωπολιτικής αστάθειας, περίπου όπως τη δεκαετία του 1970. Το εκρηκτικό αυτό κοκτέιλ καθιστά τις όποιες προβλέψεις εξαιρετικά δύσκολες. Ας δούμε, λοιπόν, τι είναι αυτά που ίσως μπορούμε να δούμε για το επόμενο έτος, μέσα σε ένα κυκεώνα πραγμάτων που γνωρίζουμε εκ των προτέρων… πως δεν γνωρίζουμε.
1. Οι γεωπολιτικές εντάσεις και η γεωοικονομική διάσπαση θα επιμείνουν. Το 2023 μας αφήνει με δύο μεγάλες εστίες πολέμου, καθώς και εξαιρετικά πιο περιοριστικές συνθήκες για το παγκόσμιο εμπόριο – δηλαδή εμπορικούς πολέμους. Η χαμηλή ανάπτυξη και οι αυξημένες ανάγκες δανεισμού των μεγάλων χωρών θα ενισχύσουν τον ανταγωνισμό για την προσέλκυση επιχειρήσεων, κεφαλαίων και επιρροής. Όσο ο ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας και Αμερικής εντείνεται, οι δυτικές εφοδιαστικές αλυσίδες θα συνεχίσουν να απομακρύνονται από την Κίνα, προς άλλες χώρες όπως η Ινδία. Εν τω μεταξύ, οι γεωπολιτικές εστίες πολέμου θα παραμείνουν ενεργές, καθώς χώρες όπως η Ρωσία και το Ιράν προσπαθούν να εντείνουν την πίεση στο ΝΑΤΟ να διασπάσει όσο το δυνατόν περισσότερο την προσοχή του. Η Αμερική, η Ευρώπη και η Ασία θα συνεχίσουν να απομακρύνονται σε οικονομικούς και πολιτικούς όρους.
2. Ο πληθωρισμός δεν θα φύγει έτσι εύκολα, και τα επιτόκια δεν θα πέσουν γρήγορα. Οι οικονομολόγοι και οι κεντρικές τράπεζες έχουν αναθαρρήσει τους τελευταίους μήνες, καθώς ο πληθωρισμός μειώνεται γρηγορότερα από ότι αναμενόταν. Όμως είμαστε πλέον μακριά από το 2019, που οι κεντρικές τράπεζες τύπωναν χρήμα και μείωναν την οικονομική μεταβλητότητα. Σε ένα γεωπολιτικά ασταθή κόσμο, ο πληθωρισμός θα έρχεται σε κύματα. Όπως πέφτει μπορεί να ανεβαίνει. Οι κεντρικές τράπεζες το γνωρίζουν αυτό, και δεν είναι διατεθειμένες να μειώσουν επιτόκια γρήγορα, ακόμα και αν επιβραδύνουν σημαντικά την οικονομία. Περιμένω μείωση των επιτοκίων προς το τέλος του 2024, ακόμα και αν οι αγορές θεωρούν πως κάτι τέτοιο ίσως συμβεί στο πρώτο-δεύτερο τρίμηνο του έτους.
3. Το 2024 θα είναι κακή χρονιά για την οικονομία – και διαφορετική για όλους. Δεν θα δούμε όμως μεγάλες υφέσεις, χάρη στον υψηλό δανεισμό. Η Αμερική θα αναπτυχθεί, καίτοι οριακά. Αντίθετα, οι δημοσιονομικές αγκυλώσεις στην Ευρώπη, η γρήγορη απομείωση του ενεργητικού της ΕΚΤ και η απότομη επιβράδυνση της βιομηχανικής Γερμανίας φέρνουν τη γηραιά ήπειρο σε πολύ δύσκολη θέση έναντι των ανταγωνιστών της. Τα χρηματιστήρια, που προεξοφλούν την αρχή της πτώσης των επιτοκίων, θα πάνε πολύ καλύτερα από τις εθνικές οικονομίες.
4. Κάτι θα «σπάσει». Τα υψηλά επιτόκια θα συνεχίσουν να πιέζουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Κάποιες από αυτές (όχι οι τράπεζες) είχαν «χτίσει» οικονομικά μοντέλα, πάνω στη θεωρία ότι τα επιτόκια θα παραμείνουν κοντά στο μηδέν για πολλά χρόνια. Αυτά τα μοντέλα πλέον βρίσκονται αντιμέτωπα με την πιο απότομη αύξηση επιτοκίων των τελευταίων 40 ετών. Κάποια γωνιά της οικονομίας που ακόμα δεν βλέπουμε έχει ήδη σπάσει. Το ερώτημα είναι ποια είναι, πόσο σημαντική είναι και πόσο γρήγορα θα αντιδράσουν οι κεντρικές τράπεζες όταν χρειαστεί.
5. Τα ελλείμματα θα αυξηθούν και το χρέος θα συνεχίσει να μεγαλώνει. Το παγκόσμιο χρέος προς ΑΕΠ βρίσκεται στο 340%, περίπου 120% πάνω από ότι ήταν πριν από δυο δεκαετίες. Παρά τα υψηλά επίπεδα δανεισμού, αρκετές χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία επιλέγουν ακόμα περισσότερο δανεισμό, για αν αποφύγουν τις συνέπειες μιας πιθανής βαθιάς ύφεσης. Έχουμε μπει σε ένα κομμάτι του παγκόσμιου κύκλου χρέους, όπου ακόμα και μεγάλες χώρες πλέον δανείζονται για να ανταπεξέλθουν στις πρότερες δανειακές τους υποχρεώσεις.
6. Η Κίνα θα ανακάμψει. Αν και τα σενάρια είναι δυσμενή, πιστεύω ότι η Κίνα θα δει μια ανάκαμψη στην αγορά ακινήτων, κυρίως λόγω των τεράστιων ποσών που δαπανά για να στηρίξει την οικονομία. Η βιομηχανία, η οποία κερδίζει μερίδιο στην παγκόσμια αγορά χάρη στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ήδη ανακάμπτει. Όσο για τις εφοδιαστικές αλυσίδες; Αν και αρκετές δυτικές χώρες απομακρύνονται, η διαδικασία θα είναι αργή. Και η Κίνα ήδη δείχνει διατεθειμένη να κάτσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τη Δύση προκειμένου να παραμείνει ανταγωνιστική.
7. Το Δολάριο θα παραμείνει το παγκόσμιο νόμισμα. Παρά το υψηλό χρέος, το αμερικανικό Δολάριο εξακολουθεί να συνιστά το 58% των παγκόσμιων αποθεμάτων, μακράν του δεύτερου (Ευρώ με 19%). Και παρά τις προσπάθειες ασιατικών χωρών και της Ρωσίας να διαπραγματεύονται πετρέλαιο σε τοπικά νομίσματα, θα περάσουν δεκαετίες πριν καταφέρουν να απεξαρτηθούν και να απεξαρτήσουν τους πολίτες τους από το αμερικανικό δολάριο.
Όπως είπαμε όμως, το 2024 είναι απρόβλεπτο. Αυτά είναι τα τρία γεγονότα των οποίων η έκβαση είναι ακαθόριστη, και μπορεί εν πολλοίς να καθορίσει τις εξελίξεις.
Α. Οι Αμερικανικές εκλογές. Αν και το αποτέλεσμα φαίνεται προδιαγεγραμμένο, είμαστε 11 ολόκληρους μήνες πριν τις εκλογές. Ήδη κάποια τοπικά δικαστήρια έχουν κινηθεί για να αποκλείσουν τον Ντ. Τράμπ λόγω της εμπλοκής του στην εξέγερση της 6ης Ιανουαρίου 2021. Εν τω μεταξύ, δεν πρέπει να θεωρείται σίγουρο ότι ο αντίπαλος του θα είναι όντως ο Τζο Μπάιντεν. Το Δημοκρατικό Συνέδριο τον Αύγουστο ίσως κρύβει εκπλήξεις.
Β. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο δραματικά τις επόμενες 365 μέρες. Ή μπορεί να αποδειχτεί ότι οι ελπίδες μάς ήταν υπερβολικές. Βρισκόμαστε στο κατώφλι της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Ο,τι πιστεύουμε ότι ξέρουμε για αυτήν, είναι σχεδόν σίγουρα λάθος.
Γ. Ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όταν η Ρωσία εισέβαλλε στην Ουκρανία, οι αναλυτές περίμεναν την πτώση της χώρας μέσα σε λίγες μέρες. Όταν το ΝΑΤΟ αναμείχθηκε στον πόλεμο, οι ίδιοι αναλυτές βιάστηκαν να προδικάσουν το αποτέλεσμα. Η έκβαση είναι εξαιρετικά αβέβαιη, αλλά αυτό που είναι βέβαιο είναι πως θα στιγματίσει και θα καθορίσει τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση τα επόμενα χρόνια. Η Αμερική και η Ευρώπη φαίνονται διστακτικές να συνεχίσουν την χρηματοδότηση της Ουκρανίας, τη στιγμή που αυτή χάνει εδάφη. Ο Γιενς Στόλτενμπεργκ πριν από μερικές εβδομάδες μας προετοίμασε για «άσχημα νέα». Οι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι της Ευρώπης πρέπει να προετοιμαστούν για το ενδεχόμενο μιας πιθανής στρατιωτικής νίκης της Ρωσίας, αλλά και το τι θα σημαίνει αυτό στις σχέσεις της με τη γηραιά ήπειρο.