Ένα μεγάλο, σε διάρκεια αλλά και μέγεθος, συλλογικό, όχι απλά πολυσυλλεκτικό αλλά κυριολεκτικά πολυφωνικό project, με τα μέρη του να μην είναι μόνον αντιθετικά αλλά ακόμα και αντιφατικά μεταξύ τους. Κάτι απόλυτα φυσιολογικό καθώς επιχειρούσε να δώσει μία (από τις πάρα πολλές που μπορούν να υπάρξουν) εικόνα ενός ιστορικού γεγονότος με αναρίθμητες εσωτερικές αντιθέσεις και αντιφάσεις όπως η Επανάσταση του 1821.
Ας δούμε καταρχήν τι ήταν τυπικά το «A Greek Songbook». Η ανάθεση - εδώ και πάρα πολύ καιρό, ακριβώς λόγω του μεγέθους του εγχειρήματος – της Εναλλακτικής Σκηνής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στον συνθέτη Κορνήλιο Σελαμσή να επιμεληθεί ένα project που θα περιέγραφε καταρχήν με μουσική και στη συνέχεια – και όχι απαραίτητα – με τραγούδι την Επανάσταση του 1821. Το project αυτό θα ήταν η κεντρική των αρκετών εκδηλώσεων της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ για την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση.
Ο Κορνήλιος Σελαμσής προβληματίστηκε πολύ αρχικά για την φιλοσοφία με την οποία θα προσέγγιζε ένα τόσο μεγάλο και σημαντικό project όσο και για την δομή του. Αλλαξε μερικές φορές τόσο την μέθοδο όσο και την πρακτική που θα εφάρμοζε ώσπου κατέληξε στην οριστική και τότε απευθύνθηκε σε μια πραγματική πλειάδα εκλεκτών δημιουργών από όλα σχεδόν τα μουσικά ιδιώματα που υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα για να συμμετάσχουν.
Ολοι/ες σχεδόν δέχτηκαν την πρόσκληση του έστω και αν μερικούς/ές χρειάστηκε να προσπαθήσει λίγο παραπάνω για να τους/τις πείσει. Εδωσε στο project τον πολύ ευφυή τίτλο «A Greek Songbook» (παραπέμποντας κατευθείαν στο American Songbook, έναν αριθμό τραγουδιών των τεσσάρων πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα τα οποία είναι καταχωρημένα στην Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως η μουσική Ιστορία της Αμερικής) και το αποτέλεσμα παρουσιάστηκε σε τρεις διαδοχικές συναυλίες (με διαφορετικό περιεχόμενο κάθε μία αφού εντέλει συγκεντρώθηκαν είκοσι τέσσερα έργα ισάριθμων αντρών και γυναικών δημιουργών) στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ.
Πόσες Επαναστάσεις;
Δεν θα ξεκινήσω από τις ίδιες τις παραστάσεις αλλά…ανάποδα, από το εξαιρετικά ενδιαφέρον από πάσης πλευράς κείμενο του ομότιμου καθηγητή του ΕΜΠ Γιάννη Μηλιού με τίτλο «1821. Η Επανάσταση, το έθνος, το κράτος» που υπήρχε στο πρόγραμμα του «A Greek Songbook». Σε αυτό ο συγγραφέας ενός περίπου ομότιτλου βιβλίου για την Επανάσταση θέτει μερικά πολύ ενδιαφέροντα ερωτήματα αλλά και αποκαλύπτει κάποια γεγονότα που δεν γίνεται να μην προβληματίσουν όποιον/α δεν προσλαμβάνει τα πράγματα άκριτα.
Γιατί είναι ελάχιστα γνωστό ότι την Επανάσταση την κήρυξε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης εκτός ελλαδικού χώρου, στο Ιάσιο της Μολδαβίας, στις 24 Φεβρουαρίου 1821 και ακολούθησε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην Αγία Λαύρα ένα μήνα αργότερα;
Γιατί επιβλήθηκε ως επίσημη ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης η 25η Μαρτίου με βασιλικό διάταγμα του Οθωνα μόλις το 1838;
Πόσο γνωστό είναι ότι ιερομόναχος το 1834 κατέκρινε δριμύτατα την Επανάσταση ως «πράξη ασεβή και καταστροφική για το Εθνος μας»;
Επικριτική στάση όμως τήρησε και ο Ελληνας πρόξενος του σουλτάνου στην Ελλάδα και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό ώστε ο Οθωνας αναγκάστηκε να τον απομακρύνει από την Αθήνα για ένα διάστημα ως ένδειξη δυσμένειας.
Ακόμα περισσότερο, σε πόσα συγγράμματα Ιστορίας αναφέρεται ότι πλούσιος Ελληνας και μέλος μάλιστα της Φιλικής Εταιρείας ο οποίος είχε σχηματίσει στρατιωτικό σώμα όταν πληροφορήθηκε πριν από την μάχη του Δραγατσανίου για την αριθμητική υπεροχή των Τούρκων προσχώρησε σε αυτούς και πολέμησε εναντίον του Υψηλάντη;
Είναι λίγα μόνο παραδείγματα του πως ένα γεγονός με πολλαπλή ιστορική, πολιτική, κοινωνική, ακόμα και πολιτιστική σημασία που, αρχικά τουλάχιστον, αφορούσε σε όλη την Βαλκανική χερσόνησο (το ένα τρίτο περίπου όσων συμμετείχαν ενεργά στην Επανάσταση, εκτός αλλά ακόμα και εντός ελλαδικού χώρου, δεν ήταν καν ελληνικής καταγωγής) «ομογενοποιήθηκε» διά της βίας σε μια φαντασιακή κατασκευή ως εκδήλωση γενναιότητας ή μάλλον «ανδρείας» του «όμαιμου, ομόγλωσσου, ομόθρησκου και εντέλει ομοούσιου Εθνους μας» που, ακριβώς επειδή θεωρούσε τον εαυτό του μόνιμα αδικημένο, ήδη από αυτό το χρονικό σημείο άρχισε να γεννά και να καλλιεργεί την περιβόητη Μεγάλη Ιδέα η οποία κόστισε τόσα δεινά στον ελληνικό λαό στη συνέχεια.
Ο Κορνήλιος Σελαμσής συμμερίζεται απόλυτα την θεώρηση του Γιάννη Μηλιού. Την εφάρμοσε με το να αφήσει τους/τις συμμετέχοντες/ουσες να επιλέξουν εντελώς ελεύθερα την πηγή έμπνευσης/θέμα τους, με ποιο τρόπο θα το ανέπτυσσαν και το πως θα το παρουσίαζαν.
Δεδομένης και της διαφορετικής μουσικής προέλευσης αλλά και ψυχοσύνθεσης όλων νομοτελειακά τα έργα του «A Greek Songbook» έχουν μια πολύ διαφορετική μεταξύ τους θεματολογία (από την πάρα πολύ μεγάλη που μπορεί να υπάρξει σχετικά με την Επανάσταση του ’21) και αυτό είναι ένας επιπλέον παράγοντας για την πολύ μεγάλη υφολογοκή ποικιλία τους, κανένα δεν μοιάζει με κάποιο με τα υπόλοιπα.
Ετσι το «A Greek Songbook» κατέληξε ένα σύνθετο στο έπακρο και, απολύτως ηθελημένα, ακόμα και ετερόκλητο εγχείρημα το οποίο δεν προσπαθεί ούτε για μια στιγμή να συγκεράσει τις αντιθέσεις και αντιφάσεις των μερών του αλλά αντίθετα τις αναδεικνύει καθώς αυτές ακριβώς βρίσκονται στον πυρήνα του αποτυπώνοντας έτσι, αν μη τι άλλο με ειλικρίνεια και γλαφυρότητα, το ιστορικό γεγονός/φαινόμενο που αποτελεί το κεντρικό θέμα του.
Ταυτόχρονα όμως είναι και μία αισθητική – και όχι μόνο – πρόταση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, διαμέσου του Κορνήλιου Σελμασή, τολμηρή, ανανεωτική κα από τις πιο ενδιαφέρουσες που έχω παρακολουθήσει τα τελευταία χρόνια.
Ένα σύνολο εξαίρετων σολίστ σε δέκα ευρωπαϊκά όργανα (πιάνο, άρπα, κιθάρα, κλαρινέτο, τρομπέτα, τρομπόνι, βιολοντσέλο, κοντραμπάσο, ντραμς και κρουστά ενώ την τελευταία ημέρα προστέθηκε και βιόλα) και πέντε τουρκικής προέλευσης, για να μην λησμονούμε και την αναπόφευκτη επίδραση που είχε ο πολιτισμός των επί τετρακόσια χρόνια κατακτητών στους Ελληνες (νέι, ούτι, γκαϊλί ταμπούρ, κανονάκι και παραδοσιακά κρουστά) μπόρεσε να καλύψει όλες τις διαφορετικές ενορχηστρωτικές απαιτήσεις των έργων.
Τις περισσότερες ενορχηστρώσεις, όπου αυτές χρειάζονταν, έκανε ο Κορνηλιος Σελαμσής κα μερικές την τελευταία ημέρα ο Απόστολος Κίτσος. Την μουσική διεύθυνση την είχε επίσης ο Κορνήλιος Σελαμσής.
Τέλος την τρίτη ημέρα σε μερικά έργα συμμετείχε οκταμελές τμήμα του γυναικείου φωνητικού συνόλου Chores του οποίου ιδρύτρια και καλλιτεχνική διευθύντρια είναι η Μαρίνα Σάττι.
Επαναστατείς πριν από όλα εναντίον του ίδιου του εαυτού σου;
Ο Κορνήλιος Σελαμσής διαχώρισε τα έργα ως προς την φόρμα τους σε τρεις κατηγορίες, οργανικά, τραγουδιστικά και πολυμεσικά. Εγώ θα τα διαχωρίσω με έναν διαφορετικό τρόπο, ως προς την προσέγγιση τους, σε άλλες τρεις. Αυτά που λίγο – πολύ ακολουθούσαν την πηγή έμπνευσης/θέμα τους, αυτά τα οποία αντίστοιχα την ανέτρεπαν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό και τέλος εκείνα τα οποία ανασυνέθεταν το υλικό που βασίζονταν για να καταλήξουν σε κάτι διαφορετικό, κάποτε ακόμα και πολύ μακρινό από αυτό.
Στην κατηγορία της «ομαλής» αφήγησης, θα τοποθετούσα τα εξής έργα: «Πνευματικός ατιμάζει κόρη», ένα εκ των τεσσάρων ενός κύκλου τραγουδιών του Γιάννη Αγγελάκα που βασίζεται στην παραδοσιακή μουσική.
Το συγκεκριμένο αποτελεί μελοποίηση ενός παραδοσιακού τραγουδιού που αφηγείται την αληθινή ιστορία του βιασμού ενός εννιάχρονου (!) κοριτσιού από τον ηγούμενο μιας μονής (κάτι θυμίζει αυτό…) και αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γιάννης Αγγελάκας ήταν ο μόνος από τους/τις συμμετέχοντες/ουσες ο οποίος κατάφερε κάτι παράδοξο και καθόλου εύκολο, να μην προσαρμοστεί ο ίδιος στο ενόργανο σύνολο και γενικότερα στην συνθήκη αλλά να φέρει αυτό στο δικό του ύφος σε βαθμό που θα μπορούσε να είναι μία από τις μπάντες που τον συνόδευαν κατά καιρούς μετά τους Τρύπες!
«Η τραγική ιστορία της Σούσας και του Σαρήμπαλη», η ιστορία του έρωτα μιας νεαρής Ελληνίδας και ενός νεαρού Τούρκου, μελοποιημένης υποδειγματικά με τον παραδοσιακό τρόπο σε σύλληψη της Μάρθας Φριντζήλα και σύνθεση του Βασίλη Μνατζούκη που το ερμήνευσαν μαζί με δυναμισμό αλλά και πολύ συναίσθημα.
«Το ματωμένο δέντρο» του Φάνη Ζαχόπουλου εμπνευσμένο από την αναφορά στα «Απομνημονεύματα» του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην ανηλεή σφαγή των Τούρκων της Τρίπολης και ερμηνευμένο από τον ίδιο.
«Στοχάσου, καὶ ἀρκεῖ», απόσπασμα από τη «Ελληνική Νομαρχία» Ανωνύμου του Ελληνος μελοποιημένο με έναν τραχύ, σχεδόν άγριο τρόπο από τον Μιχάλη Παρασκάκη ο οποίος συνάδει απόλυτα με το πύρινο και επαναστατικό ύφος και περιεχόμενο του κειμένου που απέδωσε ο Βασίλης Μαγουλιώτης.
«Εις Μάρκον Μπότσαρη», μελοποίηση του ομότιτλου ποιήματος του Διονυσίου Σολωμού από τον Φοίβο Δεληβοριά, ο οποίος το προσέγγισε με προσήλωση στο περιεχόμενο του και με «δάνεια» από την πρώιμη εθνική μουσική σχολή και προσαρμόζοντας σε αυτό ακόμα και τον τόσο χαρακτηριστικό τρόπο ερμηνείας του.
«Ιερωτικό Τραγούδι», μελοποίηση του Απόστολου Κίτσου ενός ερωτικού ποιήματος που έγραψε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός αφότου είχε χειροτονηθεί μητροπολίτης.
«Κomuna – Ο Δημήτρης Μπαλής και η Κομμούνα της Άνδρου» με θέμα ένα εντελώς άγνωστο περιστατικό της Επανάστασης, την Κομμούνα της Ανδρου η οποία επαναστάτησε εναντίον των κοταζαμπάσηδων και άλλων «εχόντων». Ο Παύλος Κατσιβέλης προσέγγισε το εξαιρετικά επιθετικό κείμενο της προκήρυξης της με μιαν ανάλογα «ανήσυχη», ορμητική, πρωτοποριακή, ακόμα και…επαναστατική μουσική συνενώνοντας ανατολικά και δυτικά στοιχεία εντός και με άξονα την φόρμα του hip-hop και επιτείνοντας το μήνυμα του έργου με το να αναθέσει την επίσης πολύ δυναμική ερμηνεία στον Νιγηριανοέλληνα ράπερ MC Yinka.
«Αιμάτινος ποταμός». μελοποίηση ενός από τα πιο «σκοτεινά» αποσπάσματα του «Υμνου Εις Την Ελευθερία» του Διονυσίου Σολωμού από τον Λόλεκ σε ερμηνεία φυσικά του ιδίου.
Στην κατηγορία της ανατρεπτικής αφήγησης ανήκαν κατά τη γνώμη μου τα εξής έργα:
«Οι πατάτες του Καποδίστρια», περιστατικό της καθημερινότητας από την σύντομη περίοδο που Κυβερνήτης της Ελλάδας ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας αλλά ενδεικτικό της σύγκρουσης νεωτερικού και παλαιικού η οποία ήδη μαινόταν και μας ταλανίζει μέχρι σήμερα. Ο Θοδωρής Γκόνης το αποτύπωσε στιχουργικά με έναν ευπρόσδεκτα χιουμοριστικό, ακόμα και σατιρικό τρόπο τον οποίο μελοποίησε και ερμήνευσε όμορφα ο Θεσσαλονικεύς Φώτης Σιώτας.
«Α! Τι νύκτα», ένα ακόμα απόσπασμα από το «Υμνος εις την Ελευθερίαν» του Δ, Σολωμού αλλά σε αυτή την περίπτωση μελοποιημένο από τον – μόνιμα εγκατεστημένο στην Ελλάσα – Νεοζηλανδό σαξοφωνίστα και συνθέτη James Wylie με έναν τρόπο που συνδυάζει στοιχεία από πολλές κα διαφορετικές μεταξύ τους μουσικές παραδόσεις σε ερμηνεία του Γιάννη Διονυσίου.
«Ελλάς», ένα απόσπασμα από το ομότιτλο ποίημα του Πέρσι Σέλεϊ από τον μόνιμα εγκατεστημένο στην Ελλάδα Αμερικανό μουσικό και συνθέτη Blaine E. Reininger – που, όπως λέει ο ίδιος, για αυτό ακριβώς ταυτίζεται με τον σπουδαίο Αγγλο ποιητή και φίλο του λόρδου Βύρωνα, «όλοι μας φιλέλληνες» - μελοποιημένο όμως για μικρό rock ή jazz γκρουπ και σε δική του βέβαια ερμηνεία.
«Ο πυρετός του Μπάιρον», ο Παύλος Παυλίδης εμπνεύσθηκε από την προσωπικότητα και κυρίως τον ποιητή και όχι τον φιλέλληνα Λόρδο Βύρωνα για να γράψει για εκείνον – χωρίς να απομακρυνθεί σημειωτέον από τα χαρακτηριστικό ύφος του – ένα από τα καλύτερα, τόσο στιχουργικά όσο και μουσικά, τραγούδια του εδώ και αρκετά χρόνια.
«Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα», η Nalyssa Green σε μιαν απρόσμενη για εκείνη επιλογή θέματος και με μιαν ακόμα πιο απρόσμενη αξιοποίηση του απέτισε φόρο τιμής σε μία από τις ελάχιστες αληθινές ηρωίδες της Επανάστασης του ’21 από μία σύγχρονη και σχεδόν «φεμινιστική» οπτική γωνία και με μιαν εξίσου σύγχρονη παρουσίαση και ερμηνεία σε ένα τραγούδι που ήταν από αυτά στα οποία η συμβολή των Chores ήταν καθοριστική.
«Και το κεφάλι του Αλή…», με πρώτη ύλη την «Αληπασιάδα» του Χατζή Σεχρέτη αλλά και άλλα γραπτά και προφορικά κείμενα σχετικά με τον Αλή Πασά καθώς και ερανίσματα από την «Ελληνικη Νομαρχία» η κορυφαία και ευέλικτη όσο κανείς/καμία άλλος/η ερμηνεύτρια Σαβίνα Γιαννάτου αφηγήθηκε εντός ενός πλαισίου που συνδύαζε αριστοτεχνικά πολλά διαφορετικά στοιχεία της παραδοσιακής μουσικής μας τον βίαιο θάνατο του Αλή Πασά το 1822. Ο Τουρκοαλαβανοέλληνας δυνάστης των Ιωαννίνων και όλης της Ηπείρου που από εκλεκτός κα διορισμένος από τον σουλτάνο στασίασε τελικά εναντίον του για να δολοφονηθεί, μετά από πολιορκία των Ιωαννίνων, από τους απεσταλμένους του ήταν μία άκρως αντιφατική προσωπικότητα η οποία επηρέασε ποικιλότροπα τους Ελληνες της περιοχής αλλά και την ίδια την Επανάσταση, τόσο πριν όσο και στο ξεκίνημα της.
«Το κρυφό σχολειό ΙΙ» και «Οι όχλοι συνέπνιγον αυτόν», δύο άκρως ανατρεπτικά τραγούδια του Θεσσαλονικέα βιρτουόζου κοντραμπασίστα, ιδιαιτέρως ανήσυχου και απρόβλεπτου συνθέτη κα ενίοτε ερμηνευτή Μιχάλη Σιγανίδη. Το πρώτο ήταν μια παράφραση του γνωστού ποιήματος του Ιωάννη Πολέμη το οποίο απήγγειλε ένα παιδί και το δεύτερο μια ελεγεία για τον θάνατο της φαντασίας ως στοιχείο του έρωτα κατά την Επανάσταση σε ερμηνεία της Θεανούς Μεταξά και του ιδίου.
Τέλος στην κατηγορία των έργων που ανασυνέθεταν τις πηγές έμπνευσης τους και το πρωτογενές υλικό τους για να οδηγηθούν σε αποτελέσματα απολύτως σύγχρονα ή ακόμα και πρωτοποριακά θα ενέτασσα τα εξής:
«Uncivil», μια «απεικόνιση» των εμφύλιων πολεμικών και όχι μόνο συγκρούσεων από τον καταξιωμένο και στο εξωτερικό jazz κοντραμπασίστα και συνθέτη Πέτρο Κλαμπάνη με την μορφή ενός «ταραγμένου», συχνά ακόμα και…εξαγριωμένου οργανικού κομματιού αρκετά μεγάλης διάρκειας το οποίο ήταν βέβαια κατά βάση jazz και είχε ως επίκεντρο το παίξιμο του στο κοντραμπάσο αλλά ενσωμάτωνε και κάποια στοιχεία σύγχρονης μουσικής.
«Ετεροτοπία», μια πρωτοποριακή σύνθεση της σολίστ της βιόλας ντα γκάμπα και συνθέτριας Νικολέτας Χατζοπούλου η οποία – όπως υποδηλώνει και ο τίτλος της - χρησιμοποιούσε τέσσερις τοπογραφίες του Ναυπλίου κατά την περίοδο της Επανάστασης ως…παρτιτούρες για να αποτυπώσει την ανήσυχη και συνεχώς μεταβαλλόμενη «περιρρέρουσα ατμόσφαιρα» της εποχής.
«Σου φιλώ τα μάτια», ο Κωνσταντίνος Β. ανέσυρε την εικαστική πλευρά του (οι σπουδές του ήταν ζωγραφικής, η μουσική ήρθε λίγο αργότερα και παραμένει μέχρι σήμερα ένας προικισμένος ζωγράφος) για ένα πειραματικό βίντεο με τη συνοδεία έντονα ρυθμικής και δεόντως σκληρής electronica το οποίο ως πηγή έμπνευσης του είχε την φυσιογνωμία του Οδυσσέα Ανδρούτσου, ο τίτλος ήταν η καταληκτική φράση των επιστολών του στους αγαπημένους φίλους του.
«V»ents contraires», ο Νικόλας Τζώρτζης εμπνεύσθηκε από επιστολές του Ιωάννη Καποδίστρια για την λυσσαλέα από πολλούς αντίδραση που συνάντησε το τολμηρό και εν πολλοίς μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του για την θεμελίωση του ελληνικού κράτους για μιαν απολύτως σύγχρονη σύνθεση η οποία ηθελημένα «πήγαινε κόντρα» στην ερμηνεία του βαρύτονου Αντονί Ριβερά.
«Συνεκδοχαί», το περιστατικό της ερωτικής αντιζηλίας – που όμως πιθανόν να υπέκρυπτε και άλλες αιτίες - των αδελφών Νοταρά η οποία αναφέρεται στα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη ήταν πηγή και αφορμή ταυτόχρονα για να συνθέσει ο Δημήτρης Παπαγεωργίου ένα τραχύ και «εικονοκλαστικό έργο» το οποίο βασίζεται ακριβώς στις δομικές αντιθέσεις ετερόκλητων στοιχείων απηχώντας έτσι την ίδια διαδικασία που συνέβαινε με διαφορετικό τρόπο σε όλη την διάρκεια της Επανάστασης στην Ελλάδα αλλά και για μεγάλο διάστημα μετά από αυτήν.
«ΜΑNDO», η τραγική πραγματικά ιστορία της Μαντούς Μαυρογένους, μιας εντυπωσιακά μορφωμένης για τα δεδομένα της εποχής, φημισμένης ακόμα και στην Ευρώπη για την καλλονή της αλλά και σπάνια δυναμικής γυναίκας η οποία θυσιάστηκε όχι μία αλλά δύο φορές, στην προσωπική της ζωή για τον έρωτα της για τον Δημήτριο Υψηλάντη όταν αυτός διέλυσε τον αρραβώνα τους αλλά εκείνη του έμεινε πιστή για πάντα και βέβαια για την Επανάσταση την οποία χρηματοδότησε ποικιλότροπα δαπανώντας όλη την μεγάλη περιουσία της. Ομως κατέληξε – παρότι ο Καποδίστριας της απένειμε τον βαθμό της Αντιστρατήγου, μοναδική και μάλιστα για τα δεδομένα της εποχής γυναίκα στην οποία αποδόθηκε τέτοια τιμή - να διωχθεί από τον Ιωάννη Κωλέττη, να εξορισθεί και εντέλει να πεθάνει από τυφοειδή πυρετό νεότατη, μόλις σαράντα τεσσάρων ετών, πάμπτωχη και λησμονημένη από όλους.
Ο συνθέτης Γιώργος Πούλιος και ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ευριπίδης Λασκαρίδης την αποτύπωσαν σε μια αφαιρετική ταινία μικρού μήκους σε σύλληψη, σκηνοθεσία, μοντάζ και ερμηνεία του δεύτερου και μουσική του πρώτου.
«ΠΡΩΤΟ ΣΤΑΣΙΜΟ, κι’ εγώ φως», με πρώτη ύλη το δεύτερο σχεδίασμα της ποιητικής σύνθεσης του Διονυσίου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» ο Ελληνοαρμένιος συνθέτης Φίλιππος Σακαγιάν έγραψε μία απολύτως συγχρόνου ύφους ελεγεία - με καθοριστική την παρουσία των ηλεκτρονικών που χειριζόταν ο ίδιος - για την (αυτο)θυσία για χάρη της ελευθερίας.
«mnemolethiko», καινοτόμα μουσική «ανάγνωση» του πρώτου ελληνικού Συντάγματος που ψηφίστηκε στην Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 από την μουσικό (παίζει βιολί) και συνθέτρια Σοφία Ζαφειρίου ως ενός και δομημένου γύρω από τα ηλεκτρονικά της ιδίας ετερόκλητου παλίμψηστου «ψηφιδωτού» ήχων, θορύβων, ψηφιακών και μη εικόνων και τόπων με δραματική αλλά και όσο δυναμική ήταν απαραίτητο απαγγελία του κειμένου από την Γεωργία Καρύδη.
«Byron Hydrophone Recordings», ένα ακόμα πιο σύνθετο από όσο το συνηθίζει έργο του Δημήτρη Καμαρωτού με πηγή έμπνευσης τον Λόρδο Βύρωνα. Βάση του είναι μια ταινία διάρκειας δέκα οκτώ λεπτών, σε διεύθυνση φωτογραφίας και εικονοληψία του Γιάννη Δρακουλαράκου, γυρισμένη στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου και στη γύρω από αυτήν περιοχή. Πρωταγωνίστρια της είναι η εξαίρετη ηθοποιός κα τακτικότατη συνεργάτιδα του συνθέτη Αμαλία Μουτούση στον ρόλο μιας φανταστικής ερευνήτριας της σημερινής εποχής για τον Βύρωνα, την ζωή και την δράση του στην Ελλάδα.
Η ερευνήτρια περιπλανάται στην λιμνοθάλασσα σε διαφορετικές ώρες της ημέρας απαγγέλοντας - στην αυθεντική, αγγλική μορφή τους – αποσπάσματα από δύο κείμενα, το χρονικό του στην κυριολεξία ύστατου για εκείνον ταξιδιού του Βύρωνα στην Ελλάδα που έγραψε ο Ιταλός κόμης Πιέτρο Γκάμπα το 1825 και το ποίημα του ίδιου του Βύρωνα «Μάνφρεντ».
Ηχογραφεί τον εαυτό της με δύο είδη μικροφώνων, κανονικό αλλά και υδρόφωνο, κάτω δηλαδή από την επιφάνεια του νερού της λιμνοθάλασσας. Το έργο συμπληρωνόταν με ζωντανή μουσική κατά την διάρκεια της προβολής από ένα όργανο από κάθε μία από τις τέσσερις «οικογένειες» τους, δηλαδή ξύλινα και χάλκινα πνευστά, έγχορδα και κρουστά, αντίστοιχα κλαρινέτο, τρομπέτα, βιολοντσέλο και ολόκληρη σχεδόν η γκάμα των συμφωνικών κρουστών.
Το «Byron Hydrophone Recordings» – συμπτωματικά ή μη, είτε συμβολικά είτε όχι – ήταν το τελευταίο έργο της τρίτης ημέρας όπως επίσης και το πλέον πολυεπίπεδο και μεγαλύτερο σε διάρκεια από όλα τα υπόλοιπα και υπό μιαν έννοια συνόψιζε το πνεύμα που διέπνεε ολόκληρο το «A Greek Songbook».
Το καταπράσινο αλλά ταυτόχρονα και «σκληρό» κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο και έρημο από ανθρώπους τοπίο της λιμνοθάλασσας θα μπορούσες να πεις ότι συνδέει το τότε με το τώρα και την εγκατάλειψη όχι μόνο των ιστορικών τόπων αλλά και συνολικά του μεγαλύτερου μέρους της επαρχίας ενώ ταυτόχρονα, σε δεύτερο επίπεδο, υπάρχουν και κάποιες απόλυτα σύμφωνες με την σημερινή συνθήκη οικολογικές νύξεις.
Η μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού, με την ακριβή ισορροπία της ανάμεσα σε όλα τα διαθέσιμα ηχοχρώματα των ακουστικών τουλάχιστον οργάνων αλλά και την έντονη αίσθηση αποσπασματικότητας της, υπογράμμιζε μεν το συνεχές του ιστορικού γίγνεσθαι αλλά ταυτόχρονα υπενθύμιζε ότι αποτελείται από συνεχείς, μεγαλύτερες ή μικρότερες μεταβολές, αναγκαίες καθώς αλλιώς δεν θα υπήρχε εξέλιξη, το σταθερό κίνητρο της Ιστορίας, αλλά στασιμότητα.
Πάνω από όλα όμως το εύρημα της «υποθαλάσσιας» έρευνας για τον Βύρωνα καταδείκνυε το ποια πρέπει να είναι σήμερα η θεώρηση κα η αντιμετώπιση μας της Επανάστασης του ’21.
Διακόσια χρόνια μετά οφείλουμε πριν από όλα να σκύψουμε, κυριολεκτικά και μεταφορικά, πάνω από τις πηγές για αυτήν, τις γνωστές, τις «κρυφές», ακόμα και κάποιες τις οποίες η έρευνα τώρα αποκαλύπτει και να τις αναγνώσουμε προσεχτικά, συνδυαστικά μεταξύ τους, κάθε μία όμως ως προς αυτό που πραγματικά λέει και όχι ως ψηφίδα ενός έτοιμου αφηγήματος το οποίο ήδη έχουμε στο μυαλό μας.
Η συνέχεια βέβαια είναι το ακόμα δυσκολότερο αλλά και πλέον απαραίτητο, να μάθουμε και να παραδειγματιστούμε από αυτές και όχι να χρησιμοποιήσουμε το όποιο και όσο μεγαλείο της Επανάστασης ως προβολή για να καλύψουμε τις ελλείψεις, τις παθογένειες και τα λάθη μας. Κάτι δηλαδή που δυστυχώς ήταν και εξακολουθεί να είναι η επίσημη, θεσμοθετημένη – και καθόλου επιστημονική βέβαια - άποψη για την θεώρηση της Επανάστασης του ’21, στα σχολικά βιβλία και όχι μόνο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει πλάνο το επόμενο καλοκαίρι το «A Greek Songbook» να παρουσιαστεί ξανά ζωντανά στην ολοκληρία του, εκτός του κτιρίου της ΕΛΣ και στους ανοιχτούς χώρους του ΚΠΙΣΝ, σε μία παράσταση διαρκείας περίπου έξι ωρών η οποία θα περιλαμβάνει ακόμα και λίγα έργα που γράφτηκαν μεν αλλά δεν παρουσιάστηκαν στο τριήμερο.
Με την ελπίδα ότι η κατάσταση της πανδημίας θα έχει βελτιωθεί αρκετά μέχρι τότε αλλά και με τις εκδηλώσεις της επετείου των διακοσίων ετών να έχουν λήξει και τυπικά πλέον θα είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να το παρακολουθήσουμε για να το παρακολουθήσουμε μιαν ακόμα φορά, στο σύνολο του και με πολύ πιο καθαρή ματιά, ως αυτό ακριβώς που είναι.
Ένα δηλαδή φιλόδοξο αλλά απολύτως επιτυχημένο εγχείρημα που κατάφερε να αναδείξει την Επανάσταση του ’21 σαν ένα συναρπαστικό και πολύ σημαντικό σύνολο εγγενών αντιθέσεων και αντιφάσεων, δηλαδή ένα αληθινό ιστορικό γεγονός και όχι ένα διανοητικά προκατασκευασμένο αφήγημα και για το οποίο πραγματικά πρέπουν συγχαρητήρια στον Κορνήλιο Σελαμσή και όλους και όλες τους υπόλοιπους/ες συντελεστές/ιες.