Η ΕΡΤ είναι Ραδιο-Τηλεόραση αλλά μην νομίζετε ότι ενδιαφέρονται οι Πρωθυπουργοί για το Ραδιόφωνο! Αυτό που έχουν αναθέσει στο FBI του Μαξίμου είναι η Τηλεόραση. Όχι βέβαια η Εμπορική. Μία μόνο Υπουργός, η Μελίνα Μερκούρη, μας άκουσε εμάς τους σκηνοθέτες και έσπευσε να φέρει την Τηλεόραση (και όχι μόνο την ΕΡΤ!) στο Υπουργείο Πολιτισμού. Γιατί και η Τηλεόραση είναι Τέχνη και σαν πρόκληση και σαν εικαστική τέχνη όπως ο κινηματογράφος. Απόδειξη ότι επί Μελίνας τα κανάλια – δημόσια και ιδιωτικά – ήταν υποχρεωμένα να χρηματοδοτούν τις κινηματογραφικές παραγωγές. (Ήταν, γιατί πέρασε στο μεταξύ κάποιο βασιλικό μποφόρ από το Υπουργείο και απέσπασε το χρηματικό αυτό φορτίο από τα πεζά μίντια).
Εξάλλου οι Πρωθυπουργοί - χωρίς εξαίρεση δυστυχώς – ίσως πηγαίνουν στον Κινηματογράφο αλλά δεν ενδιαφέρονται για την διάσωσή του. Βλέπουν Τηλεόραση αλλά δεν την βλέπουν ως τηλεοπτική τέχνη. Ανησυχούν μην τυχόν και αποβεί Αριστοφανική. Την ποίηση, το θέατρο, τον κινηματογράφο, δεν θα τα βρείτε στα συρτάρια των πρωθυπουργών γραφείων. Ούτε καν το Ραδιόφωνο! Θα βρείτε την Τηλεόραση! Ενώ σε όλες τις χώρες τις Ευρώπης η Τηλεόραση ανήκει στην αυτοκρατορία των Τεχνών, στην σύγχρονη Ελλάδα - πατρίδα των πολιτικοποιήσεων - η Τηλεόραση είναι απλώς μια ακόμα… εφημερίδα! Κανένα δίδαγμα από τους αρχαίους προγόνους μας όταν το θέατρο, για παράδειγμα, ήταν η Τηλεόραση της εποχής! Συγκινητικό, μορφωτικό, πολιτικό. Πληροφοριακά και πολιτικοποιημένα «μίντια» ήταν η Αγορά και η Εκκλησία του Δήμου. Στην εποχή του Περικλή πολλοί από τους πολίτες αποκτούσαν δωρεάν εισιτήριο για το θέατρο. Και στους φυλακισμένους επιτρέπονταν να πηγαίνουν στις θεατρικές παραστάσεις. Στο αρχαίο θέατρο, τα έξοδα της παράστασης κάλυπταν οι χορηγοί. Η παραγωγή, η συγγραφή και η σκηνοθεσία ήταν έργο του Ποιητή. Γιατί, ναι, Ποιητής ονομάζονταν ο υπεύθυνος αυτής της «Τηλεόρασης της εποχής!».
Πόση ποίηση θα βρούμε σήμερα στα κανάλια της δικής μας εποχής; Αμφιβάλω αν θα βρεθεί κάποιος που θα τολμήσει να απαντήσει σ΄αυτήν την ερώτηση. Και οπωσδήποτε όχι ο πρωθυπουργός. Καθόλου δεν αποκλείεται να σηκωθούμε ένα πρωί και να δούμε το θαύμα. Μια ποιητική Τηλεόραση που να είναι αυτό που ονομάζεται μετασχολική παιδεία. Γιατί παιδεία δεν είναι μόνο η ρομποτική. Είναι ένα ένδυμα ψυχικής και διανοητικής υπέρβασης που επιτρέπει στον άνθρωπο να ζει μέσα σε ένα όλο και πιο απλησίαστο όνειρο. Σε μια σφαίρα επικοινωνιακή που να είναι ή να γίνει κόσμημα. Και δεν είναι παράδοξο που έτσι ονομάστηκε και ο κόσμος. Κοσμική είναι λοιπόν η διαδικασία της επικοινωνιακής τηλε-πάθειας την οποία δοκιμάζει ο τηλεθεατής.
Η Τηλεόρασή μας είναι σήμερα κόσμημα; Όπως ήταν κάπως στην την εποχή της μεταχουντικής τηλεόρασης, τολμώ να πω; Οι τηλεφωνήτριες είναι συμπαθητικές και απαραίτητες . Αλλά η Τηλεόραση είναι το Πρόγραμμα. Και τ ο Πρόγραμμα γίνεται με Ειδικούς στα τηλεοπτικά, με ειδικούς στα πολιτιστικά και κυρίως με ειδικούς στα σκηνοθετικά. Γιατί σκηνοθεσία χρειάζεται και η (πολιτιστική) τηλεόραση πριν απ΄όλα. Ευφυά τάξη και διάταξη των άπειρων προκλήσεων του Προγράμματος. Καλοί επικοινωνιακοί σκηνοθέτες υπάρχουν παντού. Όμως αυτήν την στιγμή οι καλύτεροι Έλληνες σκηνοθέτες (και σκηνοθέτριες), αυτούς που θα βρεις στα ντόπια και ξένα φεστιβάλ, βρίσκονται εκτός τηλεόρασης. Αν και ούτως ή άλλως δεν φτάνουν. Γιατί ενώ το έτος έχει περίπου 7.000 ώρες δεν θα βρούμε 7.000 καλούς σκηνοθέτες. Όπως και στον κινηματογράφο, θα βρούμε 5 με 6 σε κάθε χώρα κατ’ έτος, όπως 5 με 6 μεγάλους ποιητές, 5 με 6 μεγάλους συγγραφείς, 5 με 6 μεγάλους ζωγράφους ή 5 με 6 μεγάλους σκηνοθέτες του κινηματογράφου. Αλλά εκτός από σκηνοθέτες- «νομπελίστες» υπάρχουν πολλοί καλοί και παθιασμένοι σκηνοθέτες σ΄αυτόν τον τόπο. Και μάλιστα, μια και την τέχνη σου την μαθαίνεις αεί διδασκόμενος, οι αρχαιότεροι θα μπορούν να δείξουν στους νεότερους τι είναι το δημιουργικό ντοκιμαντέρ για παράδειγμα (αγωγή ψυχής) και τι είναι σκέτο ρεπορτάζ (ικανοποίηση περιέργειας) όπως κάθε δημοσιογραφική πληροφόρηση, η οποία σε τελική ανάλυση εξυπηρετεί την αυτοσυντήρηση και την υποβόσκουσα αυτοάμυνα.
Μπορεί να αναλογιστεί κανείς πόσο επείγουσα είναι η άμεση χρησιμοποίηση όλου του καλλιτεχνικού δυναμικού της χώρας στην Τηλεόρασή της. Και φυσικά την ευθύνη τής επιλογής των προσώπων που θα αναλάβουν ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του πολιτισμού της χώρας μας. Ένα από τα πιο πολύπλοκα και υπεύθυνα. Ακόμα πιο υπεύθυνα από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό. Έχω επισκεφτεί 33 τηλεοράσεις σε 333 χώρες και μπορώ να σας πω πως η πνευματική και ψυχική υγεία του 80% ενός λαού εξαρτάται σήμερα από την Τηλεόρασή του! Στις μεγαλουπόλεις με εκατομμύρια κατοίκους (25 εκατομμύρια στο Μέξικο Σίτι) οφείλεται η ταυτότητά τους και η απέραντη μοναξιά τους.
Οι ευαίσθητες πρωτοβουλίες μιας υπεύθυνης διοίκησης στην Τηλεόραση, αφού αποφασιστεί η πολιτιστική της ταυτότητα, είναι πάμπολες. Η βασικότερη είναι να είναι παρούσα τουλάχιστον 12 ώρες το 24ωρο. Να επιλέγει ότι καλύτερο έχει η χώρα για τις ιδιαίτερες ευθύνες του Προγράμματος, Να επιλέγει της ταυτότητα τής κάθε μέρας τής εβδομάδας ή τουλάχιστον τής βραδινής ζώνης. Την ανάθεση υπευθυνότητας στον κάθε τομέα του Προγράμματος σε πρόσωπα ει δυνατόν του κινηματογραφικού χώρου. Αν το κανάλι είναι γενικού προγράμματος, να περιορίσει τις Ειδήσεις σε δύο (μεσημέρι και βράδυ) όπως σε κάθε σοβαρή ευρωπαϊκή δημόσια τηλεόραση. Με έναν μέτριο αριθμό πολιτικών συζητήσεων. Και φυσικά, πλην του ψυχαγωγικού και παιδικού προγράμματος, να μελετήσει μορφωτικές εκπομπές για το βιβλίο, για το θέατρο, για τον κινηματογράφο (όχι απλώς πληροφοριακές) για τις εικαστικές τέχνες, για το περιβάλλον κλπ. Στις ξένες τηλεοράσεις αποφεύγεται η δημιουργία «βεντετών» στις δημοφιλείς εκπομπές (πλην των ψυχαγωγικών).
Είμαι πιθανό ότι όλο αυτό το «κράτος της τηλεόρασης» να το γνωρίζουν οι εκάστοτε υπεύθυνοι.* τα σημειώνω απλώς για τους απαιτητικούς αναγνώστες. Οι οποίοι γνωρίζουν έτσι κι΄αλλιώς ότι τηλεόραση δεν σημαίνει, γραφεία, κτίρια, τηλέφωνα, διάδρομοι, διαφωνίες, ανταγωνισμοί, τσακωμοί, αλλά οθόνη, Πρόγραμμα. Και αφύπνιση της ιστορίας. Ιδιαίτερα της ελληνικής. Τα όσα λείπουν από το σχολείο. Η οποία ιστορία «κατασκευάζει» πολίτες. Και όχι μόνο η πολιτική αλλά και η ιστορία των πολιτισμών. Και των Τεχνών. Ποιος μιλάει σήμερα για την επανάσταση που έφερε η ανακάλυψη του τροχού ή των φωνηέντων που πρόσθεσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι σ΄ένα αλφάβητο που είχε μόνο σύμφωνα. Και που χάρη στα φωνήεντα εμφανίστηκαν τα πρώτα σχολεία (μόνο στην Ελλάδα για ένα διάστημα) και σε συνέχεια εμφανίστηκαν συγγραφείς! Εκατοντάδες από όσα μας αφηγείται ο Αθηναίος στους «Δειπνοσοφιστές». Μόνο στην Ελλάδα για ένα διάστημα. Δεν είναι τυχαίο ότι η Βίβλος μεταφράστηκε στα ελληνικά για να μπορούν να την διαβάσουν οι Ιουδαίοι στην αρχή. Και αργότερα οι Χριστιανοί.
Η Τηλεόραση έχει ανάγκη από προγράμματα επιμορφωτικά αλλά ευχάριστα και από προγράμματα ευχάριστα αλλά παιδαγωγικά. Και όχι από προγράμματα «ψευτοδιασκεδαστικά» αλλά από ψυχαγωγικά. Το λέει και η λέξη άλλωστε: Αγωγή της Ψυχής.
* Ροβήρου Μανθούλη «Το Κράτος της Τηλεόρασης»
Εκδ. Θεμέλιο (Φοβάμαι πως έχει εξαντληθεί αλλά υπάρχει στην Βιβλιοθήκη της Βουλής και σε μερικές πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες)