«Στις 20 Οκτωβρίου του 1943, ο Αδρίας μαζί με τρία βρετανικά πλοία αναχώρησαν από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας σε μια ”αποστολή αυτοκτονίας” για να ενισχύσουν τους συμμάχους μαχητές της Λέρου, που ακόμα πολεμούσαν τους Γερμανούς. Δύο μέρες αργότερα, στις 22/10 σε νυχτερινό καταδρομικού πλου κοντά στην Κάλυμνο ο ”Αδρίας” μαζί με το αδελφό πλοίο “Hurworth”, βρέθηκαν δίχως να το καταλάβουν μέσα σε ένα γερμανικό ναρκοπέδιο. Αρχικά το ελληνικό πλοίο προσέκρουσε σε νάρκη και απώλεσε το 1/3 του πλοίου, χάνοντας την πλώρη του...».
Η περιπέτεια του θρυλικού αντιτορπιλικού «Αδρίας», παρότι από τις λαμπρότερες σελίδες της νεότερης ιστορίας μας, δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστή.
«Η ιστορία αυτή περίμενε σχεδόν 80 χρόνια», όπως γράφει η Μαργαρίτα Πουρνάρα, δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου «Αδρίας. Ήταν όλοι τους ήρωες» (Κύκλωψ).
«... Ήταν ολομόναχοι στο σκοτεινό πέλαγος, χωρίς όργανα ναυσιπλοΐας και χάρτες, με ένα πηδάλιο που δεν δούλευε καλά, με πληγωμένους και νεκρούς, μέσα σε ναρκοπέδιο».
Ο πατριωτισμός ως «ένα είδος ιερού καθήκοντος», μία σειρά ευτυχών συμπώσεων, μία δημοσιογράφος η οποία ερευνά κα καταγράφει ένα «ανδρικό πολεμικό έπος» και η αφήγησή ενός πλου στην οποία «εγκιβωτίζονται πολλά περιστατικά που έχουν από μόνα τους οντότητα».
-Ποιά είναι η περιπέτεια του θρυλικού αντιτορπιλικού «Αδρίας»;
Ο «Αδρίας» ήταν δίχως αμφιβολία ένα από τα γενναιότερα πλοία του στόλου μας κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και σε ολόκληρη την ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού. Δεν διακρίθηκε σε ναυμαχίες ούτε συνέβαλε στην απελευθέρωση εδαφών, όπως ο θρυλικός Αβέρωφ στους Βαλκανικούς Πολέμους. Το επίτευγμά του «Αδρία» ήταν μέγιστο σε ηθικό επίπεδο, έγινε το σύμβολο που δόξασε την σκλαβωμένη Ελλάδα. Ο κυβερνήτης, οι αξιωματικοί και το πλήρωμα επέδειξαν αξιοθαύμαστο κουράγιο και ανθεκτικότητα, μετά από ένα καίριο πλήγμα που θα μπορούσε να τους έχει κάνει να δειλιάσουν ή να παραιτηθούν. Και όμως δεν το έβαλαν κάτω.
“Το Αμερικανικό Πεντάγωνο εκτύπωσε φυλλάδια με την ιστορία του ελληνικού πλοίου ως λαμπρό παράδειγμα αντοχής και κουράγιου. Η ιστορία του άξιζε να ειπωθεί σήμερα, για να θυμόμαστε τι θα πει ήρωας, τι θα πει πατριωτισμός.”
Η ιστορία του πλοίου ξεκινά το 1942, έναν χρόνο αφότου ο αποδεκατισμένος ελληνικός στόλος κατάφερε να φτάσει ως την Αλεξάνδρεια, με ναύτες και αξιωματικούς που αριθμούσαν 2500 άτομα στην πρώτη φουρνιά. Όμως τα καράβια που έφυγαν ήταν ως επί το πλείστον γηραιά και με απαρχαιωμένο οπλισμό. Έτσι παρά το ότι επιχειρησιακά οι Έλληνες μπορούσαν να προσφέρουν τα μέγιστα στον συμμαχικό στόλο, υστερούσαν. Τόσο ο βασιλιάς Γεώργιος όσο και η εξόριστη κυβέρνηση μας έπεισαν τους Βρετανούς, να μας παραχωρήσουν κάποια καινούρια πλοία ώστε να αναβαθμιστούν οι δυνατότητές μας. Το θέρος του 1942 παραλάβαμε τα δύο πρώτα αντιτορπιλικά, το «Πίνδος» (από το έπος της Αλβανίας) και τον «Αδρία» (από τις επιτυχίες του Πολεμικού Ναυτικού στην Αδριατική Θάλασσα).
Κυβερνήτης ήταν ο Ιωάννης Τούμπας, απόλυτα σεβαστός και αγαπητός από το πλήρωμα και τους αξιωματικούς, χαρακτήρας επιβλητικός που περιφρονούσε τον κίνδυνο. Τον πρώτο χρόνο του «Αδρία» στον Πόλεμο, πήρε μέρος σε νηοπομπές, ενεπλάκη σε συγκρούσεις, συμμετείχε στην απόβαση της Σικελίας αλλά -τιμητικά- και στην παράδοση του Ιταλικού Στόλου του Τάραντα στην Μάλτα.
Μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, οι Βρετανοί διείδαν την ευκαιρία να καταλάβουν τα Δωδεκάνησα που κατέληξε σε μια τεράστια ήττα τους στη Μάχη της Λέρου. Επρόκειτο άλλωστε για εξαιρετικά παρακινδυνευμένο εγχείρημα, στο οποίο ενεπλάκησαν και πλοία του ελληνικού στόλου. Για πρώτη φορά οι «εξορισμένοι» από την σκλαβωμένοι Ελλάδα αξιωματικοί και ναύτες θα έμπαιναν στα ελληνικά ύδατα.
Στις 20 Οκτωβρίου του 1943, ο Αδρίας μαζί με τρία βρετανικά πλοία αναχώρησαν από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας σε μια «αποστολή αυτοκτονίας» για να ενισχύσουν τους συμμάχους μαχητές της Λέρου, που ακόμα πολεμούσαν τους Γερμανούς.
Δύο μέρες αργότερα, στις 22/10 σε νυχτερινό καταδρομικού πλου κοντά στην Κάλυμνο ο «Αδρίας» μαζί με το αδελφό πλοίο «Hurworth», βρέθηκαν δίχως να το καταλάβουν μέσα σε ένα γερμανικό ναρκοπέδιο. Αρχικά το ελληνικό πλοίο προσέκρουσε σε νάρκη και απώλεσε το 1/3 του πλοίου, χάνοντας την πλώρη του.
Η έκρηξη συγκλόνισε το πλήρωμα, υπήρχαν πολλοί νεκροί αλλά και τραυματίες. Από καθαρό θαύμα, το καράβι συνέχισε να πλέει κανονικά διότι δεν πειράχτηκε το λεβητοστάσιο του. Οι Βρετανοί του Hurworth θέλησαν να διασώσουν Έλληνες και τους παρότρυναν να βυθίσουν το σχεδόν κατεστραμμένο αντιτορπιλικό τους.
Ο Τούμπας και οι άνδρες του αρνήθηκαν σθεναρά, ανακοινώνοντας ότι θα προσπαθούσαν έστω και χωρίς πλώρη να φτάσουν ως τις ακτές της ουδέτερης Τουρκίας. Συμφώνησαν ωστόσο να δώσουν στους Αγγλους τους τραυματίες τους.
Καθώς το Hurworth πλησίασε για να τους παραλάβει, προσέκρουσε και αυτό σε νάρκη και βυθίστηκε παίρνοντας στον βυθό εκατοντάδες ψυχές. Οι άνδρες του «Αδρία» κατάφεραν να συνέλθουν από το σοκ της απώλειας των συντρόφων τους. Ηταν ολομόναχοι στο σκοτεινό πέλαγος, χωρίς όργανα ναυσιπλοΐας και χάρτες, με ένα πηδάλιο που δεν δούλευε καλά, με πληγωμένους και νεκρούς, μέσα σε ναρκοπέδιο.
Και όμως αντί να το βάλουν κάτω, κατάφεραν μέσα σε αδιανόητες συνθήκες να διανύσουν 16 ναυτικά μίλια και να φτάσουν στην ακτή Γκιουμουσλουκ της ουδέτερης Τουρκίας. Από τον Τούμπα, ως και τον τελευταίο ναύτη, όλοι έδειξαν τι σημαίνει ψυχή. Στα παγκόσμια ναυτικά χρονικά ο πλους αυτός ξεχωρίζει για τον απαράμιλλο ηρωισμό και την γενναιότητά.
“Όλα τα κορίτσια θέλουν σε μικρή ηλικία να βλέπουν τους πατεράδες τους ως ήρωες, αλλά ο δικός μου υπήρξε όντως ήρωας. Η πιο αγαπημένη μου αφήγηση ήταν αυτή που του έδωσε και το παράσημο. Όπως συνέβη και στον Αδρία έτσι και εκείνος με τους 44 άνδρες του έκανε κάτι απόλυτα θαρραλέο σχεδόν παρανοϊκό χάρις στο οποίο γλύτωσαν όλοι από βέβαιο θάνατο.”
Στην Τουρκία, το σακατεμένο αντιτορπιλικό έμεινε 40 ημέρες. Με την βοήθεια των Βρετανών, οι Ελληνες επισκεύασαν στοιχειωδώς το πλοίο τοποθετώντας στην θέση της πλώρης ένα τσιμεντένιο τοίχο.
Πάλι με την βοήθεια των Αγγλών που εκπόνησαν ειδικό σχέδιο, το πλοίο κατάφερε να διανύσει 730 ναυτικά μίλια μέσα στο γερμανοκρατούμενο Αιγαίο και να φτάσει θριαμβευτικά στην Αλεξάνδρεια.
Ο «Αδρίας» έγινε δεκτός με τέτοιους πανηγυρισμούς που οι Αιγύπτιοι νόμισαν ότι ο Πόλεμος τελείωσε και νίκησαν οι Σύμμαχοι. Το Αμερικανικό Πεντάγωνο εκτύπωσε φυλλάδια με την ιστορία του ελληνικού πλοίου ως λαμπρό παράδειγμα αντοχής και κουράγιου. Η ιστορία του άξιζε να ειπωθεί σήμερα, για να θυμόμαστε τι θα πει ήρωας, τι θα πει πατριωτισμός.
-Η έκδοση είναι αφιερωμένη στον «αφανέστερο των ηρώων» του Αδρία, Α΄ Μηχανικό Κώστα Αράπη.
Μέχρι σήμερα, τη μερίδα του λέοντος από την δόξα την πήρε ο Ιωάννης Τούμπας. Όμως το βιβλίο θέλησε να αναδείξει τον τεράστιο ρόλο που έπαιξαν όλοι οι άνδρες, από τους αξιωματικούς ως τον τελευταίο ναύτη. Αυτός που πιστώνεται στον Α΄ Μηχανικό, τον Κωνσταντίνο Αράπη, ο οποίος έτυχε να έχει σπουδάσει και ναυπηγός.
Χάρις στην ψυχραιμία και τις γνώσεις του, έγινε ένα επισκευαστικό θαύμα αφότου ο Αδρίας χτυπήθηκε από τη νάρκη και έπρεπε να φτάσει ως την Τουρκία.
Όμως η μεγαλύτερη του συνεισφορά ήταν όταν υπολόγισε σωστά τον τρόπο με τον οποιον έπρεπε να φτιαχτεί ο τσιμεντένιος τοίχος στη θέση της πλώρης για να μπορέσει το τραυματισμένο πλοίο να αντέξει ως την Αλεξάνδρεια.
Δίχως αυτόν ο «Αδρίας» δεν θα τα είχε καταφέρει. Χαρακτήρας σεμνός και χαμηλών τόνων, ο Αράπης ουδέποτε διεκδίκησε να αναγνωριστεί για το τεράστιο κατόρθωμά του. Το βιβλίο προβάλει την δική του συνεισφορά που ήταν καθοριστική.
-Μέχρι την πρόταση για τη συγγραφή της βιογραφίας του Αδρία από τον κ. Άρη Θεοδωρίδη, είχε προηγηθεί μία σειρά ευτυχών συμπτώσεων (εκκινώντας από το Μαρμάρινο Σπίτι της Δράμας και το τυχαίο πέρασμα της κας Φανής Ζιώγα-Ασλάνη, τη δωρεά της φωτογραφικής μηχανής του πεθερού της Πέτρου Ασλάνη -ο οποίος υπηρετούσε στον Αδρία-, μαζί με φωτογραφίες και αρνητικά και φτάνοντας στην αγάπη του κ. Θεοδωρίδη για τη φωτογραφία, αλλά και για την ιστορία του αντιτορπιλικού). Όμως υπάρχει ένας βαθιά προσωπικός λόγος για τον οποίο αποδεχτήκατε την πρόταση, που δεν αποκαλύπτεται παρά στον επίλογο.
Ολοι απορούσαν πως μια γυναίκα αποφάσισε να γράψει για ένα ανδρικό πολεμικό έπος. Η αλήθεια είναι ότι εξ απαλών ονύχων μυήθηκα στην ιστορία καθώς μεγάλωσα με διηγήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διότι ο πατέρας μου είχε πολεμήσει ως εθελοντής στην πρώτη γραμμή στο μέτωπο της Αλβανίας.
Όλα τα κορίτσια θέλουν σε μικρη ηλικία να βλέπουν τους πατεράδες τους ως ήρωες, αλλά ο δικός μου υπήρξε όντως ήρωας. Η πιο αγαπημένη μου αφήγηση ήταν αυτή που του έδωσε και το παράσημο. Όπως συνέβη και στον Αδρία έτσι και εκείνος με τους 44 άνδρες του έκανε κάτι απόλυτα θαρραλέο σχεδόν παρανοϊκό χάρις στο οποίο γλύτωσαν όλοι από βέβαιο θάνατο. Ηταν το μεγάλο Σαββατο του 1941 και εκείνος με τους στρατιώτες του ήταν κυριολεκτικά στην πρώτη γραμμή του μετώπου, μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από τους Ιταλούς.
Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα είχε προκαλέσει κατάρρευση του φρονήματος αλλά και των γραμμών επίθεσης στην Αλβανία και αυτή ήταν μια από τις τελευταίες μάχες με τη πλάστιγγα να γέρνει από τη μεριά του εχθρού. Οι Ιταλοί έστειλαν την προηγούμενη ημέρα τα αεροπλάνα τους για να εντοπίσουν τις θέσεις της ελληνική εμπροσθοφυλακής και να την βομβαρδίσουν ανελέητα. Ο πατέρας μου ήξερε ότι τους περίμενε με βεβαιότητα ο θάνατος, ήταν παγιδευμένοι ανάμεσα στους εχθρούς και το κυρίως σώμα του ελληνικού στρατού που οπισθοχωρούσε. Μέχρις ότου, του ήρθε μια εντελώς τρελή ιδέα.
“Ο «Αδρίας» δεν είναι μια ιστορία. Στην αφήγησή του πλου του εγκιβωτίζονται πολλά περιστατικά που έχουν από μόνα τους οντότητα”
Πριν ξημερώσει και αρχίσουν να πέφτουν οι βόμβες, πήρε τους άνδρες του και αφού σύρθηκαν μέσα στη νύχτα πλησίασαν τόσο πολύ τους Ιταλούς, που οι πιλότοι τους το ξημέρωμα δεν μπορούσαν να πιστέψουν πως είναι εχθροί αλλά δικοί τους. Το τέχνασμα αυτό τους έσωσε τη ζωή, ενώ πίσω τους οι νεκροί Ελληνες ήταν εκατόμβες.
Γύρισε σώος από την πρώτη γραμμή του μετώπου στην Αλβανία παντρεύτηκε έκανε οικογένεια και παιδιά. Και έτσι μπορώ να πω και γω σήμερα ότι οφείλω την ύπαρξή μου στον πατριωτισμό του.
-«Η απόσταση που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο». Δανείζομαι τον τίτλο του 5ου κεφαλαίου για να θέσω ένα ερώτημα, όχι μόνο στη συγγραφέα της έκδοσης, αλλά και στην κόρη ενός βετεράνου, παρασημοφορημένου πολεμιστή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου: Πώς ένας άνθρωπος οδηγείται σε πράξη ηρωική; Κι ακόμη, πώς μία ομάδα ανθρώπων, στη μικρή απόσταση που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο, κάνει ταυτοχρόνως την υπέρβαση;
Αν κρίνω από τον πατέρα μου, που ανήκε σε μια άλλη γενιά, εγγύτερη ηλιακά σ’εκείνη των ηρώων του Αδρία, ο πατριωτισμός ήταν ένα είδος ιερού καθήκοντος, θεμέλιος λίθος στην ύπαρξή τους. Ας μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα από το 1897 ως και το 1949 βρισκόταν σχεδόν συνεχώς σε πολεμικές συγκρούσεις, κάθε οικογένεια είχε κάποιον που πολέμησε ή σκοτώθηκε.
“Υπάρχει δίψα των ανθρώπων για τους ήρωες και τα ηρωικά κατορθώματα παλαιότερων εποχών. Ας θυμηθούμε με πόση συγκίνηση υποδέχτηκαν οι Θεσσαλονικείς τον Αβέρωφ στην πόλη τους.”
Θυμάμαι σε μια συνέντευξή μου με τον αείμνηστο Ευτύχιο Αλεξανδράκη, παιδικό φίλο του πατέρα μου και παλαιότερο έμπορο της Αθήνας, που μου εξιστορούσε ότι εκείνος και οι πέντε αδελφοί του πήγαν όλοι να υπηρετήσουν εθελοντικά με ενθουσιασμό στην Αλβανία και η μητέρα τους όχι μόνον δεν είπε λέξη αλλά τους ξεπροβόδισε με χαμόγελο και καμάρι ξέροντας ότι μπορεί να μην τους ξαναδεί ποτέ. Σήμερα κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο, στην εποχή μας οι μανάδες διαμαρτύρονται στους δασκάλους ακόμα και αν ο γιος τους πάρει κακό βαθμό στο σχολείο. Που να καταλάβουμε λοιπόν τι θα πει υπέρβαση και πως κάποτε οι άνθρωποι ήταν διατεθειμένοι να δώσουν την ζωή τους για την πατρίδα τους, συνεπώς να κάνουν πράγματα υπερβατικά και απίστευτα.
-Από όλα όσα ανακαλύψατε στην έρευνα σας για τον Αδρία, μελετώντας βιβλία, άρθρα, ντοκιμαντέρ, ξένο και ελληνικό αρχειακό υλικό, τί σας προκάλεσε τη μεγαλύτερη έκπληξη; Τη μεγαλύτερη συγκίνηση;
Ο «Αδρίας» δεν είναι μια ιστορία. Στην αφήγησή του πλου του εγκιβωτίζονται πολλά περιστατικά που έχουν από μόνα τους οντότητα. Αυτό που μου άρεσε περισσότερο είναι πως όταν το σακατεμένο πλοίο έφτασε στα τουρκικά παράλια, βρέθηκαν σε έναν οικισμό Τουρκοκρητικών που εγκαταστάθηκαν εκεί με την Ανταλλαγή του 1923. Κάποιο εξ αυτών μιλούσαν ελληνικά μάλιστα. Όλοι τους είχαν καλά αισθήματα για τους Ελληνες και μάλιστα στις 40 ημέρες οπου έμεινε εκεί το πλοιο, αναπτύχθηκε ένας σύνδεσμος. Όταν πια το καράβι είχε στοιχειωδώς επιδιορθωθεί και ήταν έτοιμο να ταξιδέψει, κάποιοι από τους Τούρκους το ξεπροβόδισαν με την ευχή (στα ελληνικά) «Η Παναγιά μαζί σας». Ακούγεται απίστευτο αλλά μέσα στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχε και αυτή η ωραία ιστορία ελληνοτουρκικής φιλίας που παραμένει ως σήμερα άγνωστη.
-Γράφετε ότι «στη Βρετανία, την πατρίδα της ναυτικής παράδοσης, το σκαρί του Αδρία θα είχε γίνει μουσείο, χώρος προσκυνήματος, σημείο αναφοράς για τις επόμενες γενιές. Από τον δικό μας Αδρία έχουν απομείνει μόνο λιγοστά αντικείμενα στο Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος και οι φωτογραφίες του Ασλάνη».
Δυστυχώς η Ελλάδα με την τεράστια ναυτική παράδοση, δεν κάνει όλα όσα πρέπει για να τιμά τους ήρωές της αλλά και τα ηρωικά πλοία της. Υπάρχει από την πολιτεία ένα είδος αδράνειας, αδιαφορίας, ακόμα και φόβου πως αν τα αναδείξουμε θα καλλιεργήσουμε τον εθνικισμό, λες και ζούμε στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης με τα νωπά ίχνη της Χούντας των Συνταγματαρχών που διατράνωναν στο «Πατρίς Θρησκεία Οικογένεια».
Από την άλλη διαπιστώνει κανείς ότι υπάρχει δίψα των ανθρώπων για τους ήρωες και τα ηρωικά κατορθώματα παλαιότερων εποχών. Ας θυμηθούμε με πόση συγκίνηση υποδέχτηκαν οι Θεσσαλονικείς τον Αβέρωφ στην πόλη τους. Δυστυχώς από τον θρυλικό Αδρία δεν έμειναν πολλά τεκμήρια και έτσι ελπίζω το βιβλίο έστω και με έναν άυλο τρόπο να ωθήσει τους σημερινούς Ελληνες να μάθουν την φοβερή του ιστορία και να κάνουν έτσι ένα ψυχικό και νοητικό προσκύνημα σε αυτούς τους απίστευτους συμπατριώτες μας που έγραψαν μια σπουδαία σελίδα στα πεπραγμένα του Πολεμικού μας Ναυτικού.