Σε κάποιους μπορεί να ακούγεται καλή ιδέα, σε άλλους πάλι μπορεί να θυμίζει την αρχή σεναρίου μετα-αποκαλυπτικής επιστημονικής φαντασίας: Επιστήμονες στην Αυστραλία ανέπτυξαν μέθοδο για τη γενετική τροποποίηση αρσενικών κουνουπιών έτσι ώστε να παράγουν συγκεκριμένες δηλητηριώδεις πρωτεΐνες στο σπέρμα τους και να δηλητηριάζουν τα θηλυκά κατά το ζευγάρωμα, μειώνοντας τη διάρκεια ζωής τους- και ως εκ τούτου τη δυνατότητά τους να εξαπλώνουν ασθένειες.
Η σχετική έρευνα παρουσιάζεται στο Nature Communications και έγινε από ερευνητές στο Macquarie University στην Αυστραλία: Χαρακτηρίζεται ως «Toxic Male Technique» (Τεχνική Τοξικού Αρσενικού). Ο σκοπός της είναι να μειωθεί ο κίνδυνος από τα έντομα-ζιζάνια, που αποτελούν διεθνή απειλή προς τη δημόσια υγεία και τη γεωργία, προκαλώντας εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους και εκατομμύρια μολύνσεις ετησίως, με τεράστιο κόστος για τα συστήματα υγείας και ζημιά στην αγροτική παραγωγή.
Στις περιπτώσεις κουνουπιών όπως το Aedes aegypti και το Anopheles gambiae είναι μόνο τα θηλυκά που τσιμπάνε και μεταδίδουν ασθένειες όπως η ελονοσία, ο δάγκειος πυρετός, ο Ζίκα και ο κίτρινος πυρετός. Τα εντομοκτόνα καθίστανται όλο και λιγότερο αποτελεσματικά, καθώς αυξάνεται η αντοχή σε αυτά, ενώ παράλληλα είναι επιβλαβή προς τα οικοσυστήματα και είδη που δεν αποτελούν στόχους τους. Μέθοδοι βιοελέγχου που βασίζονται στη γενετική έχουν αρχίσει να εμφανίζονται ως εναλλακτική, ωστόσο δεν είναι λίγοι αυτοί που ανησυχούν, καθώς θεωρούν ότι θα μπορούσαν να «ξεφύγουν» με άγνωστες επιπτώσεις.
Υπάρχουσες τεχνικές όπως η Sterile Insect Technique (SIT) ή έντομα με θανατηφόρα γονίδια (RIDL) περιλαμβάνουν απελευθέρωση μεγάλων αριθμών στειρωμένων ή γενετικά τροποποιημένων αρσενικών για ζευγάρωμα με θηλυκά στη φύση. Αν και αυτά τα θηλυκά δεν κάνουν παιδιά ή κάνουν μόνο αρσενικά, συνεχίζουν να τρέφονται με αίμα και να εξαπλώνουν ασθένειες μέχρι να πεθάνουν με φυσικό τρόπο- κάτι που σημαίνει ότι οι πληθυσμοί των θηλυκών που τσιμπάνε μειώνονται μόνο όταν εμφανίζεται η επόμενη γενιά. Μέσω της μεθόδου ΤΜΤ μειώνεται απευθείας ο πληθυσμός των θηλυκών, κάτι που αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα.
«Όπως μάθαμε από την Covid-19, η μείωση της εξάπλωσης αυτών των ασθενειών το συντομότερο δυνατόν είναι σημαντικό για την αποτροπή επιδημιών» αναφέρει ο Σαμ Μπιτς, lead author της έρευνας. «Στοχεύοντας τα ίδια τα θηλυκά κουνούπια αντί για τα παιδιά τους, η ΤΜΤ είναι η πρώτη τεχνολογία βιοελέγχου που θα μπορούσε να λειτουργήσει με την ίδια ταχύτητα που λειτουργούν τα εντομοκτόνα χωρίς ωστόσο να βλάπτονται ωφέλιμα είδη».
Εργαστηριακές δοκιμές με φρουτόμυγες (Drosophila melanogaster) έδειξαν ότι στα θηλυκά που ζευγάρωναν με αρσενικά ΤΜΤ οι διάρκειες ζωής μειώνονταν κατά 37%-64%, συγκριτικά με αυτά που ζευγάρωναν με κανονικά αρσενικά. Μοντέλα υπολογιστών προβλέπουν πως αν η ΤΜΤ χρησιμοποιηθεί στο Aedes aegypti, ένα πολύ επιθετικό είδος κουνουπιού που εξαπλώνει τον δάγκειο πυρετό και τον Ζίκα, τότε θα μειωθούν οι ρυθμοί ρουφήγματος αίματος (παράγοντας- κλειδί στη μετάδοση ασθενειών) κατά 40%-60% σε σχέση με τις καθιερωμένες μεθόδους.
Όπως προαναφέρθηκε, οι γενετικές παρεμβάσεις προκαλούν έναν βαθμό ανησυχίας, και ως εκ τούτου οι επιστήμονες τονίζουν ότι λαμβάνουν κάθε μέτρο ασφαλείας (και περιβαλλοντικής ασφαλείας). Τα δηλητήρια εκ των πραγμάτων περιλαμβάνουν μείγματα πολλών πρωτεϊνών και αυτές που χρησιμοποιούνται στην ΤΜΤ έχουν επιλεγεί με προσοχή: Δεν είναι τοξικές σε θηλαστικά και θεωρείται απίθανο να προκαλέσουν κάποια βλάβη εάν τα κουνούπια τρώγονται από άλλα, ωφέλιμα έντομα.
H έρευνα πραγματοποιήθηκε στο εργαστήριο του αναπληρωτή καθηγητή Ματσιέχ Μασέλκο, ο οποίος υπογράμμισε πως «πρέπει να το εφαρμόσουμε σε κουνούπια και να κάνουμε εκτενείς δοκιμές για να διασφαλιστεί πως δεν υπάρχει κίνδυνος για τους ανθρώπους ή άλλα είδη που δεν αποτελούν στόχους».