Του Νίκου Χαραλαμπίδη, Γενικού Διευθυντή στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace
Με τις αναθυμιάσεις της COP 28 ακόμα στην ατμόσφαιρα, ξεκινάμε δυναμικά την καινούργια χρονιά, στην οποία η κλιματική κρίση αναμένεται να παίξει κυρίαρχο και καθοριστικό ρόλο. Ίσως όμως, το 2024 είναι η χρονιά που θα εμφανιστούν δυναμικά και οι μη ενεργειακές πτυχές αυτής της παγκόσμιας πρόκλησης. Η βιοποικιλότητα, τα φυσικά οικοσυστήματα, χερσαία και θαλάσσια, αναμένεται να αναδειχθούν σε παίκτη κλειδί, καθώς κοινωνία και πολιτικοί θα αρχίσουν να κατανοούν τη σημασία τους (παρά την πολυπλοκότητά τους), ενω παράλληλα γίνονται κατανοητά τα πολλαπλά οφέλη για την υγεία, την οικονομία, την κοινωνία.
Ρίχνοντας μια ματιά σε αυτά που αφήνουμε πίσω μας, το 2023 βράσαμε, ανεμοδαρθήκαμε, καήκαμε, πνιγήκαμε, σκοτωθήκαμε. Τρομάξαμε με όλα αυτά, ευτυχώς ξεπεράσαμε το μοιρολατρικό “Μα τι είναι αυτό το κακό που μας βρήκε;” και κολλήσαμε μπροστά στο “και τώρα τι κάνουμε;”. Κυρίως επειδή ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε και επειδή αυτό μας ξεβολεύει σε κάθε επίπεδο. Κυρίως επειδή το αφήγημα ότι “ε, αυτά συμβαίνουν μια στο τόσο, και μετά επιστρέφουμε στη δική μας κανονικότητα” δεν έχει νόημα πλέον, αφού η νέα κανονικότητα επιτάσσει άλλα.
Σε πολιτικό επίπεδο, η κυβέρνηση ανακάλυψε το 112 και αντιμετώπισε τις περισσότερες από αυτές τις κρίσεις με μηνύματα περί εκκένωσης περιοχών ή περιορισμού κυκλοφορίας, με μετάθεση της ευθύνης στον πολίτη. Ενίοτε επέδειξε έπαρση περί ετοιμότητας του κρατικού μηχανισμού (αναφέρομαι στις δηλώσεις πριν τις μεγάλες καλοκαιρινές πυρκαγιές) η οποία αποδείχθηκε φρούδα υπόσχεση. Αντί συγγνώμης και ανασύνταξης, επέλεξε να ρίξει την ευθύνη στην κλιματική αλλαγή και στα πρωτοφανή και απρόβλεπτα ακραία καιρικά φαινόμενα τα οποία όμως… είχαν προβλεφθεί και περιγραφεί. Απλώς, ο κρατικός μηχανισμός δεν ήταν έτοιμος, τα απαραίτητα έργα δεν είχαν ολοκληρωθεί ή ήταν ακατάλληλα. Κοινή επωδός: σε καμία περίπτωση δεν ακολούθησε συγγνώμη και ανάληψη ευθύνης. Βλέπετε, για το κακό πάντα φταίει κάποιος άλλος. Για μεν τις νεες κυβερνήσεις φταίνε οι προηγούμενες, ενώ για τις κυβερνήσεις που ήδη έχουν κλείσει τετραετία… φταίει η κλιματική κρίση. Αφήνω απ’ έξω την αντιπολίτευση, μείζονα και ελάσσονα, μια και στη συντριπτική πλειοψηφία της επέλεξε να απέχει από την ουσία των προβλημάτων.
Οι καλοκαιρινοί καύσωνες μας έδωσαν μια καλή ιδέα για τα ερχόμενα καλοκαίρια μας, ιδίως στις πόλεις. Ξέρουμε πλέον πολύ καλά τι πρέπει να κάνουμε και είναι στο χέρι μας να το κάνουμε. Είναι θέμα ζωής και θανάτου πλέον. Οι δημοτικές αρχές (νέες και παλαιότερες) θα επιλέξουν να ακολουθήσουν τις δοκιμασμένες επιλογές του χθες (που επικεντρώνονται στην επικοινωνιακή διαχείριση) ή θα αποφασίσουν να λύσουν προβλήματα ακόμα και αν δυσαρεστήσουν κοινωνικές ομάδες;
Βλέπετε, οι απάνθρωπες πόλεις μας, παραδομένες σε αυτοκίνητο και εχθρικές σε πεζούς, ΑΜΕΑ, ποδήλατο, είναι μεγάλο μέρος του προβλήματος. Πρέπει να τολμήσουμε επιτέλους να αλλάξουμε τα δεδομένα, πριν πληρώσουμε το τίμημα ακόμα πιο ακριβά. Βλέπετε, η ατμοσφαιρική ρύπανση όσο και η κλιματική κρίση έχουν ιδιαίτερα υψηλό κόστος, τόσο για την υγεία μας όσο και για την τσέπη μας (οι πολίτες της χώρας μας φαίνεται να πληρώνουν το υψηλότερο κόστος εντός ΕΕ). Η ανάγκη δημιουργίας πράσινων ζωνών στις πόλεις μας, του περιορισμού της κάλυψης του χώρου με άσφαλτο και τσιμέντο, είναι γνωστή και επιστημονικά τεκμηριωμένη. Δεν μένει παρά να το κάνουμε πράξη. Αυτό σημαίνει φειδώ και σοφία στη χρήση του δημόσιου χώρου σε αντίθεση με την πάγια τάση για τσιμέντο και άσφαλτο παντού.
Οι καλοκαιρινοί καύσωνες μας έδειξαν πόσο ευάλωτα είναι τα δασικά οικοσυστήματα (και εμείς) στις πυρκαγιές. Μας έδειξαν επίσης πόσο άστοχη και αναποτελεσματική είναι η αντιμετώπιση που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην καταστολή.
Περίπου 2 εκατομμύρια στρέμματα (1.800.000) σε ανατολική και δυτική Αττική, Λουτράκι, Ρόδο, Κέρκυρα, Μαγνησία, Φθιώτιδα, Εύβοια και Εβρο έγιναν στάχτη. Υπερπολύτιμα και αναντικατάστατα οικοσυστήματα κάηκαν και η ανάκαμψή τους θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. Χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, εκκενώθηκαν ολόκληρες περιοχές, μετακινήθηκαν δεκάδες χιλιάδες κάτοικοι/ επισκέπτες. Πριν καν σταματήσουν οι καπνοί στη μια περιοχή, εμφανίζονταν τεράστια μέτωπα σε άλλη, γεγονός που δεν βοηθάει την ούτως ή άλλως κοντή μνήμη μας. Και λίγες ημέρες μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές (που μαίνονταν για εβδομάδες) στο μοναδικό δάσος της Δαδιάς, είχαμε τις πρωτοφανείς βροχοπτώσεις και πλημμύρες στη Θεσσαλία.
Οι πλημμύρες στον Θεσσαλικό κάμπο τάραξαν συθέμελα την τοπική οικονομία, τον κοινωνικό ιστό, ανέτρεψαν τα πάντα στην περιοχή. Τέτοια σοκ δεν αντιμετωπίζονται με επιδόματα και με pass (ή μηνύματα στο 112). Το ζητούμενο είναι αν λάβαμε το μήνυμα, αν θα προχωρήσουμε στις απαραίτητες αλλαγές ώστε ο κρατικός μηχανισμός σε όλα τα επίπεδα, η κοινωνία, η αγροτική παραγωγή μας, θα προσαρμοστούν στα νέα κλιματικά δεδομένα ή θα επιστρέψουν στις επιλογές που μας έφεραν ως εδώ. Συγκεκριμένες προτάσεις υπάρχουν. Αυτά που λείπουν είναι το θάρρος για τις απαραίτητες αλλαγές, δεσμεύσεις, πρόγραμμα δράσης, χρονοδιαγράμματα και ουσιαστική εμπλοκή της κοινωνίας.
Η νέα κανονικότητα αναδεικνύει την πολυπλοκότητα και τη διασύνδεση των παγκόσμιων προκλήσεων και τις τοπικές εκφάνσεις τους. Οι παλιές συνταγές έχουν θέση μόνο στην ιστορία αλλά και σαν μάθημα για το πόσα πράγματα πρέπει να κάνουμε διαφορετικά. Εδώ και τώρα. Η νέα κανονικότητα μας φέρνει με τον πιο σαφή τρόπο μπροστά σε μια λιγότερο αποσπασματική πραγματικότητα: η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, η αναστροφή της κατάρρευσης της βιοποικιλότητας, η κοινωνική δικαιοσύνη, η αντιμετώπιση της φτώχειας, η ενδυνάμωση των αδύναμων ομάδων αποτελούν απαραίτητα και αναπόσπαστα βήματα για μια κοινωνία ανθεκτική, δίκαιη, ειρηνική και πράσινη. Κάθε αποσπασματική προσέγγιση είναι χάσιμο χρόνου, χρήματος και προσπάθειας. Και δεν περισσεύει τίποτα από αυτά.
Εμπρός λοιπόν για ένα 2024 πιο σοφό, πιο ουσιαστικό, με λιγότερο βάρος στην επικοινωνία, με μεγαλύτερη κοινωνική συμμετοχή, με περισσότερη δικαιοσύνη, με ουσιαστική προστασία σε θαλάσσια και χερσαία οικοσυστήματα (πολύτιμα και στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης), με συντονισμό και προετοιμασία μπροστά στις αυριανές δυσκολίες, με απόλυτη και πλήρη και άνευ όρων απεξάρτηση από όλα τα ορυκτά καύσιμα (να μην ξανακούσουμε για το “πράσινο αέριο”, φτάνει πια!), με πόλεις σχεδιασμένες για τους ανθρώπους και όχι για τα αυτοκίνητα, με αγροτική παραγωγή που δίνει προτεραιότητα στην τροφή μας και την προστασία του περιβάλλοντος, με ταπεινότητα (χορτάσαμε έπαρση για πολλά χρόνια) και την απαραίτητη ευελιξία καθώς αλλάζουν τα δεδομένα.
Και επειδή έχουμε χορτάσει από ανέξοδες υποσχέσεις, ιδού η Ρόδος: το 2024 θα πραγματοποιηθεί στη χώρα μας η Διεθνής Διάσκεψη των Ωκεανών (Our Ocean Conference 2024). Είναι μια καλή ευκαιρία να δείξουμε ότι οι εξαγγελίες έχουν ουσία, ότι η κοινωνία τις κατανοεί και συμμετέχει (έχει ενεργό ρόλο) σε αυτές, ότι τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα, ότι παίρνουμε στα σοβαρά την προστασία του μεγαλύτερου κεφαλαίου της χώρας: του φυσικού της περιβάλλοντος, ότι η προστασία της θαλάσσιας ζωής μετράει. Μέχρι σήμερα τα έχουμε πάει χάλια σε αυτόν τον τομέα. Έχουμε την ευκαιρία και την υποχρέωση να κάνουμε τη θετική έκπληξη.