Για τον πασιφιστή του γλυκού νερού, ο ήρωας είναι καρφί στο μάτι. Η ίδια η ιδέα ότι η ελευθερία του να ονειροπολεί τοπία ανθηρά και ειρηνοφόρα βασίζεται στην ετοιμότητα ενός άλλου να τον προστατεύει εν όπλοις, του προκαλεί ζάλη, τον κάνει να διαισθάνεται αθέλητα τον παρασιτισμό του. Λογικό είναι επομένως να τον εχθρεύεται.
Αλλά και για τον εξισωτιστή, τον οπαδό του ”όλοι είμαστε το ίδιο”, και το αντίθετό του, τον καιροσκόπο, τον τάχα μου κυνικό, που τα μετράει όλα σε χρήμα και κοινωνική ”επιφάνεια”, ισχύουν ανάλογα. Η ιδέα ότι ένα τζετ της πολεμικής αεροπορίας που το χειρίζεται ένας νεαρός με τρεις κι εξήντα τον μήνα, είναι εντέλει, δηλαδή όταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι, απείρως κρισιμότερο για την αυτοσυντήρηση μιας συλλογικότητας απ′ όλα της τα ασθενοφόρα και τα διδακτήρια, όλα της τα ποιήματα και τα αναγνωστήρια, όλα της τα ξενοδοχεία και τα χρηματιστήρια μαζί, γεννά δυσφορία. Εύλογο είναι να τους σκανδαλίζει. Άλλωστε ποιος απ′ αυτούς διαβάζει Αισχύλο;
Γενικά, για όσους ταυτίζουν την ελευθερία με την ελευθερία του ατόμου, η υποψία ότι αυτή η τελευταία, όπου υπάρχει, θεμελιώνεται πάνω σε μια ελευθερία ασυγκρίτως υπέρτερη, την έσχατη ελευθερία ενός συνόλου να αυτοσυντηρηθεί, είναι ανυπόφορη. Γιατί αυτή η συλλογική ελευθερία έχει κόστος, και το κόστος το πληρώνουν πάντα οι λίγοι, οι Κυναίγειροι και οι Παλαιολόγοι και οι Διάκοι, και οφειλέτες εκείνων εις το διηνεκές είμαστε εμείς, είτε μας αρέσει είτε όχι. Μόνο στον κόσμο των ατομικών παραισθήσεων η ελευθερία είναι μονήρης και δωρεάν.
Ο εξηρμένος ατομικισμός, η πίστη δηλαδή ότι τα ”δικαιώματα” του ατόμου αποτελούν αυταξία, είναι σύμπτωμα του πολιτισμού της ευμάρειας. Μόνο στους κόλπους ενός τέτοιου πολιτισμού, πρόσκαιρα απαλλαγμένο από τα δεσμά της ανάγκης, το άτομο νομίζει ότι μπορεί να αυτονομηθεί από την ομάδα και να σταθεί αυτοτελώς. Κατακερματίζει έτσι τις συλλογικότητες και μαζί τις υλικές και πνευματικές προϋποθέσεις της ευημερίας του (ακόμη και ο πλούτος της σημερινής Δύσης είναι γέννημα μιας σκληρής συλλογικής πειθαρχίας, όχι ατομικών πρωτοβουλιών), θέτοντας σε κίνηση μια αλυσιδωτή αντίδραση που οδηγεί όχι στην πλήρη εξατομίκευση αλλά, ξανά, στον αγελαίο κολλεκτιβισμό.
«Όταν κοπάζει ο ατομιστικός πολιτισμός ύστερα από την πρώτη ορμή του», έγραφε ο Φώτος Πολίτης στα 1931, και οι παρατηρήσεις του ισχύουν σήμερα περισσότερο από ποτέ, «καταντά αθλιότης και κακός ξεπεσμός. Λυτρώνει όχι τα ισχυρά άτομα, αλλά τις μετριότητες, τον όχλο. Και γεννά σιγά-σιγά την ηθική κατάπτωση, την εξαχρείωση, την αποτελμάτωση της ζωής. Γεννά τους γραικύλους και τους παλιάτσους».
Θεμέλιο κάθε ζωής, κάθε έμβιου είδους και κάθε πολιτισμού είναι η αυτοσυντήρηση του συνόλου. Ούτε η ιστορία ούτε η βιολογία δίνουν δεκάρα για τα δικαιώματα του ατόμου.