Η πρόσφατη κλιμάκωση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης στη Λωρίδα της Γάζας έχει συγκλονίσει τον κόσμο με τις σκληρές εικόνες αθώων πολιτών που έχουν πέσει θύματα της σύγκρουσης. Αυτές οι σκληρές εικόνες φέρνουν στο προσκήνιο τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι αρχές του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και τον αναγκαίο χαρακτήρα των κανόνων που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των χωρών κατά τη διάρκεια ενός πολέμου. Αυτοί οι νόμοι, γνωστοί και ως νόμοι του πολέμου, επιδιώκουν να μετριάσουν η φρίκη του πολέμου θεσπίζοντας ένα πλαίσιο για τη προστασία των πολιτών και τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι ρίζες του ανθρωπιστικού δικαίου μπορούν να αναχθούν στους αρχαίους πολιτισμούς, όπου υπήρχαν στοιχειώδεις προσπάθειες να περιοριστεί η βαρβαρότητα του πολέμου. Ωστόσο, η σύγχρονη έννοια των κανόνων του πολέμου άρχισε να διαμορφώνεται τον 19ο αιώνα, σε μεγάλο βαθμό ως απάντηση στη φρίκη κατα τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, του Αμερικανικού Εμφύλιου Πολέμου και του Γαλλο-Πρωσικού Πολέμου.
Η πρώτη σημαντική εξέλιξη για να επισημοποιηθούν οι κανόνες του πολέμου ήταν η Σύμβαση της Γενεύης του 1864, η οποία είχε ως στόχο την προστασία των τραυματισμένων στρατιωτών στο πεδίο της μάχης. Αυτό σηματοδότησε επίσημα τη γέννηση του Ερυθρού Σταυρού, το οποίο θα έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρωπιστικού δικαίου. Μετά τη Σύμβαση της Γενεύης του 1864 ακολούθησε μια σειρά συμβάσεων και συνθηκών που προσπαθούσαν να ρυθμίσουν τη συμπεριφορά των ενόπλων δυνάμεων κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων.
Το ανθρωπιστικό δίκαιο ένα σημαντικό βήμα προόδου στον απόηχο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών και την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Γενεύης του 1925, το οποίο απαγόρευε τη χρήση χημικών και βιολογικών όπλων. Ωστόσο, τα καταστροφικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπογράμμισαν την ανάγκη για πιο ολοκληρωμένους κανονισμούς.
Στον απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εγκρίθηκαν οι τέσσερις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949, οι οποίες διεύρυναν σημαντικά το πεδίο εφαρμογής του ανθρωπιστικού δικαίου. Αυτές οι συμβάσεις επικεντρώθηκαν στην προστασία των τραυματιών και ασθενών στρατιωτών, των ναυαγών, των αιχμαλώτων πολέμου και των αμάχων πολιτών. Εισήγαγαν επίσης την αρχή της απαγόρευσης των διακρίσεων, δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη μεταχείριση όλων των ατόμων, ανεξάρτητα από την εθνικότητα ή την καταγωγή τους.
Το 1949, η τέταρτη Σύμβαση της Γενεύης ασχολήθηκε επίσης με την προστασία των αμάχων σε περιόδους πολέμου, σηματοδοτώντας ένα κρίσιμο βήμα στην ανάπτυξη του ανθρωπιστικού δικαίου. Οι συμβάσεις ολοκληρώθηκαν αργότερα από τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977, τα οποία επέκτειναν τις προστασίες στα θύματα μη διεθνών ένοπλων συγκρούσεων, όπως οι εμφύλιοι πόλεμοι. Το 1948, η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τον ΟΗΕ συνέβαλε επίσης στην ανάπτυξη της προστασίας των αμάχων.
Ποιές είναι λοιπόν οι βασικές αρχές του Ανθρωπιστικού Δικαίου;
Διάκριση: Μία από τις θεμελιώδεις αρχές του ανθρωπιστικού δικαίου είναι η αρχή της διάκρισης. Απαιτεί από τα μέρη σε μια ένοπλη σύγκρουση να διακρίνουν μεταξύ μαχητών και αμάχων, καθώς και μεταξύ στρατιωτικών και πολιτών. Αυτή η αρχή επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά σε αμάχους και σε μη στρατιωτικές υποδομές.
Αναλογικότητα: Το ανθρωπιστικό δίκαιο απαγορεύει επιθέσεις που προκαλούν υπερβολική ζημιά σε σύγκριση με το στρατιωτικό πλεονέκτημα που αποκτήθηκε. Αυτή η αρχή αποσκοπεί στην αποτροπή της αδιάκριτης χρήσης βίας και στην προστασία των πολιτών απο περιττή ταλαιπωρία.
Στρατιωτική αναγκαιότητα: Σύμφωνα με αυτή την αρχή, οι στρατιωτικές ενέργειες πρέπει να είναι απαραίτητες για την επίτευξη ενός νόμιμου στρατιωτικού στόχου. Απαγορεύεται η απρόβλεπτη καταστροφή ή βλάβη σε αμάχους.
Ανθρωπισμός: Η κυρίαρχη αρχή του ανθρωπιστικού δικαίου είναι η ανθρωπιά, η οποία υποχρεώνει όλα τα μέρη σε μια σύγκρουση να σέβονται την αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων. Η απάνθρωπη μεταχείριση, τα βασανιστήρια και η εξευτελιστική μεταχείριση απαγορεύονται αυστηρά.
Προστασία των μαχητών: Το ανθρωπιστικό δίκαιο δίνει μεγάλη έμφαση στην προστασία των αμάχων, των τραυματιών και των αιχμαλώτων πολέμου, καθώς και στην προστασία παιδιών, ιατρικού προσωπικού, και ανθρωπιστικού προσωπικού. Υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας σε όσους έχουν ανάγκη, ακόμη και σε περιόδους συγκρούσεων.
Μη διάκριση: Η αρχής της μη διάκρισης διασφαλίζει ότι όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως ιθαγένειας ή υπαγωγής, τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης και προστασίας βάσει του ανθρωπιστικού δικαίου.
Οι πρόσφατες εικόνες καταστροφής από την Λωρίδα της Γάζας, που βλέπουν τον θάνατο παιδιών, αμάχων, την καταστροφή εκκλησιών πολιτιστικής κληρονομιάς, και την απαγόρευση ανθρωπιστικής βοήθειας από εργάτες του ΟΗΕ, υποδηλώνουν ότι τα εγκλήματα πολέμου συνεχίζονται και ότι η ηθική πυξίδα του ανθρωπιστικού δικαίου έχει σπάσει.
Με τον πόλεμο να κλιμακώνεται και τις φρικτές σκηνές του ανθρωπιστικού δικαίου να απορρίπτονται, είναι θέμα χρόνου να ακολουθήσουν και άλλες χώρες. Οι διεθνείς ηγέτες πρέπει να κινηθούν άμεσα για να διασφαλίσουν ότι οι αρχές του νόμου εφαρμόζονται και ότι δε θα υπάρξουν περαιτέρω εγκλήματα πολέμου. Διαφορετικά, το μέλλον φαίνεται πολύ δυσοίωνο και η ιστορία φαίνεται να έχει τη τάση να επαναλαμβάνεται.