Συνήθως, στα νησιά μας, η θάλασσα πηγαίνει πακέτο με το τουριστικό φολκλόρ. Ευτυχώς, αυτό δεν συμβαίνει στον Πόρο που τα τελευταία χρόνια έχει εκτοξευτεί σε έναν art προορισμό. Κάθε χρόνο, περίπου τέτοια εποχή, η Τατιάνα Σπινάρη ανακοινώνει το όνομα ενός σπουδαίου εικαστικού που θα ανοίξει το καλοκαιρινό πρόγραμμα της «Citronne», της μικρής αλλά γοητευτικής γκαλερί της μπροστά στη θάλασσα. Και τότε είναι που συνειδητοποιούμε πως μπήκε το καλοκαίρι και πως τα πρώτα μπάνια τον Μάιο, στο όμορφο και κοσμοπολίτικο αυτό νησάκι του Αργοσαρωνικού θα έχουν μια καλλιτεχνική εσάνς.
Για φέτος λοιπόν η πάντα δραστήρια Τατιάνα μας επιφυλάσσει Κώστα Πανιάρα (1934–2014). Και μάλιστα μια διπλή ατομική έκθεση (καθώς έργα του καλλιτέχνη εκτίθενται ταυτόχρονα και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου), η οποία εγκαινιάστηκε το Σάββατο, παρουσία καλλιτεχνών, τεχνοκριτικών, συλλεκτών, δημοσιογράφων, φίλων της τέχνης και βέβαια της γοητευτικής, με μια γνήσια αριστοκρατική ομορφιά, κυρίας Πανιάρα, που ήταν τόσο συγκινημένη που σχεδόν δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την ευχαριστήρια ομιλία της…
Ήμασταν εκεί, και στο μυαλό μας ακόμα είναι ζωντανές οι εικόνες των έργων του σημαντικού αυτού καλλιτέχνη. Παρατηρώντας τα έργα του Κώστα Πανιάρα εντυπωσιαστήκαμε από τον τρόπο με τον οποίο «παίζει» με τα σύμβολα της αρχαιότητας.
Παίρνει για παράδειγμα μια απόλυτα αναγνωρίσιμη μορφή της αρχαιότητας, την Αφροδίτη της Μήλου, «κακοποιημένη» στο διάβα του χρόνου (βλέπε γύψινα, τουριστικά αντίγραφα), την βάφει με ένα εκτυφλωτικό μπλε ελεκτρίκ, της κόβει χέρια και κεφάλι, και στα σημεία αυτά προσθέτει κατακόκκινη μπογιά που δίνει την εντύπωση του αίματος που χύνεται. Η αίσθηση που αποκομίζεις είναι αυτή ενός γοητευτικού «σπλάτερ» της αρχαιότητας, με ό, τι συμπαραδηλώσεις μπορεί να συνοδεύουν κάτι τέτοιο: από την αμηχανία απέναντι στην διαχείριση μιας τόσο «βαριάς» κληρονομιάς, μέχρι την φτηνή και χυδαία εκμετάλλευση και κακοποίησή της.
Αυτή η κατακόκκινη μπογιά-αίμα αποτελεί το σήμα κατατεθέν του Πανιάρα: ένα από τα έργα του είναι το (μισό μπλέ και μισό κόκκινο) κεφάλι του Αλέξανδρου «σερβιρισμένο» σε ένα πιάτο, ενώ στην είσοδο του Αρχαιολογικού Μουσείου, το πρώτο έργο που υποδέχεται τον επισκέπη είναι ένα κατακόκκινο ευτελές χαρτόκουτο απ’ όπου ξεπροβάλλει και πάλι το (λευκό εδώ) κεφάλι του Αλέξανδρου που ματώνει στο μέτωπο. «Είναι σαν να επιπλέει στο αίμα», παρατήρησε ένας 14χρονος ολίγον σοκαρισμένος. Το έργο τιτλοφορείται «πακέτο με άγνωστο παραλήπτη»…
Λίγο παρακάτω συναντάμε την Υγεία σε διάφορες παραλλαγές, αλλά και την πασίγνωστη αναδυόμενη Αφροδίτη του Μποτιτσέλι, κατακόκκινη εδώ, πάνω σε ένα μπλε κοχύλι. Όλα αυτά τα έργα, εκτίθενται δίπλα στα κλασικά εκθέματα του μουσείου, «συνομιλώντας» μαζί τους, και δημιουργώντας μια πολύ ενδιαφέρουσα αντίστιξη.
«Ο Κώστας δεν ήθελε να ερμηνεύει ούτε να εξηγεί τα έργα του», μας είπε η κυρία Πανιάρα. « Αγόραζε αντίγραφα, άλλοτε γύψινα, άλλοτε από άλλα υλικά, τους έκοβε πόδια, χέρια, κεφάλι, και τα ζωγράφιζε…».
Στην γκαλερί Citronne κυριαρχούν τα ζωγραφικά του έργα, που είναι εξίσου εντυπωσιακά και κινούνται στα ίδια περίπου χρώματα. Ομως την παράσταση, στην πίσω αυλή, κλέβει ο εκπληκτικός «Σεβαστιανός», ένα ακέφαλο σώμα, χωρίς χέρια και πόδια, κομμένο στην μέση. Μέσα από τα σωθικά του ξεπροβάλλουν τεράστια καρφιά…
«Η σχέση μας με την πολιτιστική κληρονομιά είναι ανθρωποφαγική», είπε, πολύ σωστά, στην μικρή ομιλία της η έφορος κυρία Χρυσουλάκη. «Τα έργα αυτά έχουν υποστεί βία. Έχουμε υποστεί βία…».
«Πώς διαχειριζόμαστε το βάρος αυτής της κληρονομιάς; Και πώς αυτό επηρεάζει εμάς τους ίδιους;» αναρωτήθηκε στην εισαγωγή της και η Τατιάνα Σπινάρη.
Η διπλή αυτή έκθεση επιχειρεί να δώσει μια όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα από την σύνθετη προσωπικότητα και την εικαστική αναζήτηση του διεθνούς αυτού Έλληνα καλλιτέχνη, ο οποίος, προσπαθεί να διαχειριστεί αυτήν την υπερμεγέθη πολιτισμική κληρονομιά, το φορτίο ενός μακρού παρελθόντος. Ο Πανιάρας επεμβαίνει αδιακρίτως και στα γύψινα αντίγραφα των συμβόλων της Αρχαιότητας, και στα αυθεντικά αρχαιολογικά μουσειακά εκθέματα. Τα επιζωγραφίζει, τα διχοτομεί, τα πολλαπλασιάζει. Αποσκοπεί, με τον τρόπο αυτό, να διασχίσει τον χρόνο, αναμειγνύοντας ετερόκλητα, κάποτε και χρονικά ασύμβατα πρόσωπα και σύμβολα: από την θεότητα Υγεία μέχρι τον Άγιο Σεβαστιανό… Κοινώς, εστιάζει στην επεξεργασία της μνήμης, συλλογικής και προσωπικής, η οποία συχνά γίνεται και τυραννική. Εκφράζοντας, έτσι, την επιθυμία του για μια υπερήφανη εθνική συνέχεια, αλλά και την ανάγκη για απελευθέρωση από το βάρος της Ιστορίας…
Τι θα δούμε:
Η πρώτη έκθεση παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πόρου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του ΥΠΠΟΑ για τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων και είναι συνεπιμέλεια και συνδιοργάνωση της Γκαλερί CITRONNE με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων (διάρκεια έκθεσης: 19 Μαΐου – 30 Σεπτεμβρίου 2018). Τιτλοφορείται «Αμφιθυμία της Μνήμης και παρουσιάζει για πρώτη φορά τα τελευταία επιζωγραφισμένα γλυπτά του εικαστικού από την ενότητα “Αφροδίτη”.
Η δεύτερη έκθεση παρουσιάζεται στον χώρο της Γκαλερί (διάρκεια έκθεσης: 19 Μαΐου – 14 Ιουλίου 2018). Λέγεται «Τοπία της Μνήμης» και τρισδιάστατα επιζωγραφισμένα έργα του καλλιτέχνη συνυπάρχουν με δυσδιάστατα λάδια, σχέδια και αρχειακό υλικό από την περίοδο 1960 ως το 2014 (έτος του θανάτου του).
Στο περιθώριο των εγκαινίων της έκθεσης Πανιάρα, πληροφορηθήκαμε πως την Κυριακή ο Πόρος υποδέχτηκε τα οστά του σπουδαίου Κωνσταντίνου Παρθένη. Ο συγγραφέας και καθηγητής Γιάννης Σουλιώτης έδωσε έναν αγώνα να μεταφερθούν τα οστά στο νησί, στον Μητροπολιτικό Ναό Πόρου –ελάχιστοι άλλωστε γνωρίζουν πως ο Παρθένης είχε αγιογραφήσει το Ναό το 1907. Η σχέση του Παρθένη με το νησί μετρά πολλά χρόνια –μάλιστα ο «Ευαγγελισμός» του, που θεωρείται αριστούργημα, έχει ως φόντο την αυλή του Μοναστηριού του Πόρου. Γι’ αυτό και ο Γ. Σουλιώτης έχει βάλει ως στόχο να δημιουργήσει Μουσείο Παρθένη στο νησί, στον χώρο μιας παλιάς δεξαμενής. Μακάρι.