Κατασκευάστηκε το 1920 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Τσαγρή, έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του εκλεκτικισμού, ο οποίος δημιούργησε ένα κομψό και, συμμετρικό στις αναλογίες του, κτήριο με art nouveau επιρροές και κλασικιστικά στοιχεία. Στο όριο της γειτονιάς του Ψυρρή και του Θησείου, στέγασε στο ισόγειο τις επαγγελματικές δραστηριότητες του έμπορου Διονυσίου Γιαμαλάκη, και στους δύο ορόφους την οικογένειά του. Στο υπόγειό του τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε μηχανουργείο, μια από τις πιο διαδεδομένες επαγγελματικές δραστηριότητες της περιοχής. Το 1992, ωστόσο, η γλύπτρια Αλεξ Μυλωνά το βρήκε εγκατελλειμένο ενοποιώντας το με το κτήριο που βρισκόταν στο πίσω μέρος του ―ένα διώροφο αγροτόσπιτο του τέλους του 19ου αιώνα, που χρησιμοποιούνταν ως βοηθητικός χώρος.
Μέχρι το 2004 το κτήριο είχε ξαναπάρει ζωή και το συγκρότημα είχε μετατραπεί σε ένα, λειτουργικό και φιλικό στον επισκέπτη, Μουσείο το οποίο εκείνη τη χρονιά εγκαινιάστηκε - χωρίς να διαθέτει τεράστιους χώρους, αλλά - με βασικό σκοπό την παρουσίαση του έργου της ιδρύτριάς του καθώς και τη φιλοξενία νέων καλλιτεχνών. Και είναι η έκθεση «Contemporary Womanhood 1.0: σύγχρονες θηλυκότητες» που το Μουσείο φιλοξενεί σήμερα εκεί αλλά και το μεγάλο «ατού» του κτηρίου, η ταράτσα, όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την επιβλητική θέα της Αθήνας, της Ακρόπολης, του λόφου του Αστεροσκοπείου και τμήματος του Κεραμεικού, που μας έδωσε την ευκαιρία της συνομιλίας με τους Γιάννη Μπόλη και Ελένη Κωτσαρά σε σχέση με το χθες, το σήμερα και το αύριο του Μουσείου MOMus Αλεξ Μυλωνά - γιατί περί αυτού ο λόγος.
- Ποια ήταν η γλύπτρια Άλεξ Μυλωνά και πώς συνδέθηκε με το οίκημα που έχει γίνει Μουσείο με το όνομά της;
Η Άλεξ Μυλωνά (1920-2016) σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας κοντά στον Μιχάλη Τόμπρο. Εργάστηκε στην Ελλάδα και στην Γαλλία. Το 1960 εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Μπιενάλε της Βενετίας και το 1986 οργανώθηκε μεγάλη αναδρομική έκθεση του έργου της στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Το 2004 ίδρυσε το «Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Άλεξ Μυλωνά» ―σήμερα MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά―, επιθυμώντας τη δημιουργία ενός χώρου για να στεγάσει τις δημιουργίες της, αλλά και να φιλοξενεί και να υποδέχεται το έργο νέων καλλιτεχνών. Το Μουσείο λειτούργησε αυτόνομα (2004-2007) από το «Ίδρυμα Σύγχρονης Τέχνης Άλεξ Μυλωνά» και από το 2007 με την υποστήριξη του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Από το 2018 αποτελεί ένα από τα μουσεία του MOMus (Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης).
- Στη βάση ποιας λογικής και προδιαγραφών πραγματοποιούνται περιοδικές εκθέσεις στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά;
Σήμερα το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά οργανώνει εκθέσεις σύγχρονης τέχνης συνοδευόμενες από εκδόσεις καταλόγων και βιβλίων, εκπαιδευτικά προγράμματα, performances, διαλέξεις και εκδηλώσεις λόγου, εικαστικές παρεμβάσεις και δράσεις. Το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά προωθεί την γλυπτική έκφραση, υποστηρίζει τη σύνθεση των τεχνών και τις διαθεματικές-υβριδικές δράσεις, στηρίζει και προβάλει τους νέους εικαστικούς, οργανώνει εκθέσεις με ιστορικό περιεχόμενο (που αναφέρονται στην τέχνη της γλυπτικής και ιδιαίτερα στη σύγχρονη νεοελληνική τέχνη μετά το 1950), αναδεικνύει και παρουσιάζει την καλλιτεχνική συμβολή της Άλεξ Μυλωνά, μέσα από τη μόνιμη παρουσίαση των έργων της.
- Πώς εντάσσεται σ′ αυτές η έκθεση «Contemporary Womanhood 1.0: σύγχρονες θηλυκότητες»;
Η έκθεση «Contemporary Womanhood 1.0: σύγχρονες θηλυκότητες» εντάσσεται πλήρως στους στόχους του Μουσείου και της ιδρύτριάς του, αφού παρουσιάζει και προωθεί τη δημιουργία νέων εικαστικών δημιουργών. Ταυτόχρονα, είναι μια έκθεση που επικεντρώνεται στην έννοια της γλυπτικής μέσα από μια διευρυμένη οπτική και αντίληψη.
- Ποιοι οι σημαντικότεροι σταθμοί της ιστορίας του κτιρίου; Ποιες οι αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητές του;
Στην περιφέρεια του Αρχαιολογικού πάρκου της Αθήνας βρίσκεται το κτήριο που στεγάζει το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά. Το κτήριο αποτελεί τοπόσημο της πόλης των Αθηνών, κυριαρχώντας στο αστικό τοπίο του ιστορικού της κέντρου. Κατασκευάστηκε το 1920 από τον αρχιτέκτονα Βασίλη Τσαγρή, έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του εκλεκτικισμού, ο οποίος δημιούργησε ένα κομψό και συμμετρικό στις αναλογίες του κτήριο με art nouveau επιρροές και κλασικιστικά στοιχεία, τονίζοντας στη χρωματισμένη πρόσοψή του τους κατακόρυφους άξονες και εμψυχώνοντάς το με καλαίσθητα διακοσμητικά μοτίβα και λεπτομέρειες, όπως οι γύψινες ροζέτες και τα μαρμάρινα φουρούσια των μπαλκονιών. Το κτήριο, στο όριο της γειτονιάς του Ψυρρή και του Θησείου, στέγασε στο ισόγειο τις επαγγελματικές δραστηριότητες του έμπορου Διονυσίου Γιαμαλάκη, και στους δύο ορόφους την οικογένειά του. Στο υπόγειό του τα πρώτα χρόνια λειτουργούσε μηχανουργείο, μια από τις πιο διαδεδομένες επαγγελματικές δραστηριότητες της περιοχής.
Το 1992 η Άλεξ Μυλωνά αγόρασε το ερειπωμένο κτήριο της Πλατείας Αγίων Ασωμάτων 5, ενοποιώντας το με το κτήριο που βρισκόταν στο πίσω μέρος του ―ένα διώροφο αγροτόσπιτο του τέλους του 19ου αιώνα, που χρησιμοποιούνταν ως βοηθητικός χώρος. Το κτηριακό συγκρότημα αναπαλαιώθηκε και ανακατασκευάστηκε σύμφωνα με τις πιο σύγχρονες αρχιτεκτονικές προδιαγραφές και μετατράπηκε σε ένα λειτουργικό και φιλικό στον επισκέπτη Μουσείο, το οποίο εγκαινιάστηκε το 2004, με βασικό σκοπό την παρουσίαση του έργου της ιδρύτριάς του καθώς και τη φιλοξενία νέων καλλιτεχνών. Στην εσωτερική αυλή κυριαρχεί το κυκλικό κλιμακοστάσιο όπου κάποτε υπήρχε ξύλινη σκάλα, τμήμα της οποίας διατηρείται σήμερα στους επάνω ορόφους, οδηγώντας στην ταράτσα, όπου ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει την επιβλητική θέα της Αθήνας, της Ακρόπολης, του λόφου του Αστεροσκοπείου και τμήματος του Κεραμεικού.
- Πώς διαρθρώνεται η μόνιμη συλλογή στους χώρους του MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά;
Στον δεύτερο όροφο του Μουσείου παρουσιάζεται μόνιμα το έργο της μέσα από μια επιλογή έργων της — γλυπτά, σχέδια, ζωγραφικές συνθέσεις — που διατρέχουν την πορεία της: από τις πρώτες ανθρωποκεντρικές της συνθέσεις τη δεκαετία του 1950 έως την αυστηρή ακινησία, την τραχύτητα και τις αιχμηρές απολήξεις των αφηρημένων συνθέσεών της που παρουσίασε στη Μπιενάλε της Βενετίας το 1960· και από τις συστροφές και τις αναδιπλώσεις, τις καμπύλες και τις εντάσεις των εύπλαστων μεταλλικών ελασμάτων στις Αρχιτεκτονικές προτάσεις (1976) έως τη βαθιά επεξεργασμένη απλότητα της γλυπτικής φόρμας και την καθαρότητα των γεωμετρικών μαρμάρινων επιφανειών με τη σύζευξη των κύκλων και των ημικυκλίων, των τετραγώνων ή των ορθογωνίων σχημάτων. Παράλληλα, στο ισόγειο του Μουσείου ανασυστάθηκε μέρος του εργαστηρίου της Άλεξ Μυλωνά με τον πάγκο εργασίας και τα εργαλεία της δουλειάς της, καθώς και με προπλάσματα έργων της, σχέδια και φωτογραφίες της γλύπτριας από την κόρη της, την εικαστικό Ελένη Μυλωνά.
- Ένα από τα μεγαλύτερα «ατού» του κτιρίου είναι αδιαμφισβήτητα η ταράτσα του με την υπέροχη θέα. Είναι επισκέψιμη για το κοινό, κι αν ναι σε τι πλαίσιο;
Στην ταράτσα του Μουσείου, με την εξαιρετική, απρόσκοπτη θέα 360 μοιρών σε όλη την Αθήνα, με τον Βράχο της Ακρόπολης και τον Παρθενώνα να κυριαρχούν απόλυτα, ο Κούρος και η Κόρη, δύο εμβληματικά γλυπτά σε μάρμαρο της Άλεξ Μυλωνά, στέκονται σιωπηλά δίπλα-δίπλα μ′ έναν ιερατικό τρόπο, σε μια ρυθμική επικοινωνία γραμμών, όγκων, επιπέδων και σχημάτων. Τα δύο σώματα επιβάλλονται μοναχικά, επικοινωνούν μεταξύ τους με μυστικούς κώδικες, υψώνονται στον ορίζοντα του αττικού ουρανού, σε έναν διαρκή διάλογο με το παρόν και το παρελθόν. Η Άλεξ Μυλωνά με ανεπτυγμένη ευαισθησία προχωρεί στη διερεύνηση του αντρικού και του γυναικείου κορμιού στην καθαρή αντίληψή τους, ανατρέχει σε μορφές και τύπους της αρχαϊκής γλυπτικής, τους οποίους μεταπλάθει δημιουργικά με μοναδική αίσθηση της ισορροπίας και της λιτότητας, της γεωμετρίας και του ρυθμού. Τα δύο αυτά έργα μαζί με την ίδρυση του Μουσείου της «έκλειναν», όπως εμφατικά δήλωνε η Άλεξ Μυλωνά, τον κύκλο της γλυπτικής της τέχνης. Μαζί με τον Κούρο και την Κόρη, οι συνθέσεις (μακροχρόνια χρησιδάνεια των καλλιτεχνών) Sham του Μαρκ Χατζηπατέρα και Omegaτου Κρις Γιαννάκος ορίζουν μια υπαίθρια γλυπτοθήκη. Η ταράτσα είναι επισκέψιμη για το κοινό κατά τις ώρες λειτουργίας του μουσείου, σε όλη τη διάρκεια των εκθέσεων και εκδηλώσεων.
- Υπάρχουν περαιτέρω σχέδια για την ανάδειξή της, κι αν ναι, ποιος είναι ο χρονικός τους ορίζοντας;
Υπάρχουν σχέδια για την περαιτέρω ανάδειξη, χρήση και προσβασιμότητα της ταράτσας από το κοινό, η οποία είναι διαμορφωμένη σε τρία επίπεδα και φιλοξενεί μια μικρή γλυπτοθήκη με γλυπτά της Άλεξ Μυλωνά και χρησιδάνεια σύγχρονων καλλιτεχνών. Σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, εξετάζονται όλες οι εναλλακτικές χρήσεις της στο πλαίσιο που διαμορφώνεται από τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τον χαρακτηρισμό του κτιρίου ως διατηρητέο.
- Πώς πραγματοποιείται αυτό το «άυλο γεφύρωμα της μετάβασης από το μοντέρνο στο σύγχρονο, όχι μόνο στο μέσο της γλυπτικής αλλά και στην ίδια την εικαστική δημιουργία και ζωή», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στο δελτίο τύπου της συγκεκριμένης έκθεσης;
Βασικός πυλώνας της έρευνας της έκθεσης αποτελεί το έργο της ψυχαναλύτριας και ακτιβίστριας Κλαρίσα Πίνκολα Εστές και πιο συγκεκριμένα το βιβλίο της με τίτλο Οι γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους. Η παρούσα έκθεση εστιάζει στην πιο γνωστή ιστορία από την προφορική παράδοση των Εσκιμώων – την Γυναίκα Σκελετό, σύμφωνα με την οποία μια γυναίκα που βιώνει την απόλυτη απόγνωση και ζει ως ένα τερατόμορφο πλάσμα κάτω από το νερό, καταφέρνει να διατηρήσει ανέπαφη την ουσία της ύπαρξής της και τελικά να αναγεννηθεί, μέσα από την δύναμη της μεταμόρφωσης. Έτσι, νοηματικά και χωροταξικά αναπτύσσονται τρία εκθεσιακά κεφάλαια που αποτυπώνονται στο τρίπτυχο ζωής – θανάτου – και πάλι ζωής, ενώ διατρέχουν τον αφηγηματικό άξονα της θεματικής. Πιο συγκεκριμένα, δημιουργώντας τρεις ενότητες αφήγησης που περιγράφουν την αναγέννηση μέσα από την αποδόμηση, δημιουργείται μια αφήγηση που αποτυπώνεται μέσα από έργα τέχνης σύγχρονων καλλιτέχνιδων, τόσο στα υλικά που χρησιμοποιούν αλλά και στις θεματικές που πραγματεύονται.
- Ποια τα επόμενα σχέδια για φιλοξενία εκθέσεων / δράσεων στο MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά;
Η επόμενη έκθεση που θα φιλοξενήσει το MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά έχει είναι η πρόταση δύο νέων εικαστικών καλλιτεχνών, του Ηλία Σιψά και του Απόλλωνα Γλύκα, στο πλαίσιο της Thessaloniki PhotoBiennale τον προσεχή Οκτώβριο.
Info:
Έκθεση «Contemporary Womanhood 1.0: σύγχρονες θηλυκότητες»
MOMus-Μουσείο Άλεξ Μυλωνά (Πλ. Αγίων Ασωμάτων 5, Θησείο, Αθήνα)
Εως 08 Οκτωβρίου 2023