″Ματίλντα”, ”Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας”, ”Οι Μάγισσες”, ”Ο μεγάλος φιλικός γίγαντας”...Είναι μερικά μόνο από τα κοσμαγάπητα βιβλία για παιδιά που έγραψε ο βρετανός συγγράφεας Ρόαλντ Νταλ. Και για όσους δεν έτυχε να τα έχουν στα ράφια της βιβλιοθήκης τους, σίγουρα έχουν απολαύσει, ή έστω έχουν ακουστά, την μεταφορά τους στην μεγάλη οθόνη σημειώνοντας τεράστιες επιτυχίες και στο box office. Κάποια βιβλία μάλιστα έγιναν ταινίες όχι μια, αλλά δύο φορές με διαφορά δεκαετιών.
Οι δε πωλήσεις των βιβλίων του έχουν φτάσει τα 250 εκατ. αντίγραφα διεθνώς και ο ίδιος ο συγγραφέας έχει χαρακτηριστεί ως ”ένας εκ των μεγαλύτερων παραμυθάδων του 20ου αιώνα”.
Τις τελευταίες ημέρες ωστόσο, το όνομα του Νταλ, που πέθανε το 1990, συζητιέται για έναν άλλο λόγο που διχάζει συγγραφείς, εκδοτικούς οίκους και αναγνωστικό κοινό και προκάλεσε ακόμη και την...διακριτική, δημόσια παρέμβαση της βασίλισσας Καμίλα αλλά και του βρετανού πρωθυπουργού Ρούσι Σούνακ.
Όπως αποκάλυψε η Daily Telegraph, τελευταία έχουν γίνει εκατοντάδες αλλαγές στα αρχικά κείμενα Νταλ προκειμένου να αφαιρεθεί ή να ”λειανθεί” γλώσσα που θεωρήθηκε ”ακατάλληλη”.
Οι αλλαγές αφορούν λέξεις ή φράσεις που σχετίζονται με την περιγραφή εξωτερικών χαρακτηριστικών ηρώων των βιβλίων του, το φύλο, την φυλή, την ψυχική υγεία κ.α.
Για παράδειγμα, η περιγραφή του ήρωα Αυγούστου Γκλουπ στο ”Ματίλντα” δεν είναι πια ”πολύ χοντρός” όπως στην έκδοση του 2021 αλλά ”τεράστιος”. Στο ”Οι Τουίτς”, η κυρία Τουίτ δεν είναι πλέον ”άσχημη και θηριώδης”, αλλά μόνο ”θηριώδης” κ.ο.κ.
Οι αλλαγές έγιναν στις νέες εκδόσεις των βιβλίων παιδικής λογοτεχνίας του Νταλ που εκδόθηκαν από τον οίκο Puffin, με την έγκριση της Roald Dahl Story Company. Η επανεξέταση ξεκίνησε το 2020, όταν η εταιρεία εξακολουθούσε να διευθύνεται από την οικογένεια του Νταλ και ολοκληρώθηκε πέρυσι μετά την πώληση στο Netflix.
Αυτομάτως τέθηκε το ερώτημα: Είναι λογοκρισία; Παραβίαση της ελευθερίας του λόγου; Επιτρέπονται τέτοιες αλλαγές σε μια λογοτεχνική δημιουργία προς χάριν της πολιτικής ορθότητας ή της woke cultu;
Το πρώτο ηχηρό και επικριτικό σχόλιο έγινε από τον βραβευμένο με Πούλιτζερ (το 1981 για το ”Παιδιά το Μεσονυκτίου”) παγκοσμίως διάσημο για το ”Σατανικοί Στίχοι”, βρετανό συγγραφέα και ινδικής καταγωγής, Σαλμάν Ρούσντι. Όπως έγραψε στπ Twitter: ”Ο Ρόαλντ Νταλ δεν ήταν άγγελος, αλλά αυτό είναι παράλογη λογοκρισία”.
Μάλιστα έκανε retweet και ανάρτηση της PenAmerica (MKO που ιδρύθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα με αποστολή την υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης μεσω της προώθησης της λογοτεχνίας, που εκφράζει σοβαρή ανησυχία για τις ”αλλαγές” στα βιβλία του Νταλ.
Ο Φίλιπ Πούλμαν, συγγραφέας του “His Dark Materials” από τη πλευρά του, σχολίασε πως το έργο του Νταλ θα πρέπει απλά να αφεθεί να ξεθωριάσει και να αντικατασταθεί σταδιακά από τα βιβλία σύγχρονων συγγραφέων λογοτεχνίας για παιδιά. Όπως είπε, το έργο τα βιβλία του Νταλ δεν θα εξαφανιστούν σε μια νύχτα από τα ράφια των σπιτιών, τις σχολικές βιβλιοκθήκες κ.α. Και έθεσε το ερώτημα: ″Τι θα κάνετε για αυτούς; Όλες αυτές οι λέξεις είναι ακόμα εκεί, θα μαζέψετε όλα τα βιβλία και θα τα διαγράψεις με ένα χοντρό μαύρο στυλό;”.
″Να αλλάξουμε το χειρόγραφο ενός συγγραφέα χωρίς την έγκρισή του; Όχι” ήταν κοφτή, ξεκάθαρη δήλωση στην Le Figaro της Χέτζγουιντζ Πασκέ, διευθύντριας του γαλλκού εκδοτικού οίκου Gallimard ξεκαθαρίζοντας πως δεν θα προχωρούσε σε καμία ”διόρθωση” στα μεταφρασμένα στα γαλλικά βιβλία του Νταλ.
Η δημιουργία συμφραζομένων και η ενημέρωση ορισμένων δημοσιευμένων έργων θα μπορούσε να απαιτήσει την αναθεώρηση όλων των κειμένων, όπως εξηγεί, και σε αυτήν την περίπτωση τίθεται το ερώτημα: ″ε, τότε, γιατί να μην αλλάξουμε τα παραμύθια;”.
Υποστήριξε μάλιστά ότι ο ίδιος ο Νταλ, εάν ζούσε δεν θα είχε δεχτεί τέτοιες αλλαγές καθώς ”μας κάνουμε να χάνουμε την γεύση του γραπτού του” επισημαίνοντας την ιδιαιτερότητα του συγγραφικού τους ύφους, που ήταν ειρωνικό και πνευματώδες.
Την σκυτάλη πήρε ο βρετανός πρωθυπουργός, Ρίσι Σόυνακ που χαρακτήρισε τις ”αλλαγές” ως επίθεση στην ελευθερία του λόγου. Συγκεκριμένα εκπρόσωπος του πρωθυπουργού σχολίασε πως ”Όταν πρόκειται για την πλούσια και ποικιλόμορφη λογοτεχνική μας κληρονομιά, ο πρωθυπουργός συμφωνεί με τον BFG (τίτλος βιβλίου και ήρωας του Νταλ “Big Friendly Giant”-”Ο μεγάλος φιλικός γίγαντας”) ότι δεν πρέπει να παίζουμε με τις λέξεις”. Μάλιστα χρησιμοποίησε την λέξη που εμφανίζεται στο βιβλίο “gobblefunk” για την απόδοση του ”παίζουμε”. Και κατέληξε: ”Είναι σημαντικό τα έργα λογοτεχνίας και τα έργα μυθοπλασίας να διατηρούνται ως έχουν. Υπερασπιζόμασταν πάντα το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης”.
Και στο τέλος, η πιο ηχηρή ίσως αν και διακριτική, δημόσια παρέμβαση έγινε από την βασίλισσα Καμίλα, που εκ του αξιώματός της είθισται να μην ”παρεμβαίνει”.
Η Καμίλα σε ομιλία της σε μια τελετή για τον εορτασμό της δεύτερης επετείου της διαδικτυακής λέσχης βιβλίων που διατηρεί, απευθυνόμενη στους συγγραφείς τους προέτρεψε προέτρεψε να αντισταθούν στους περιορισμούς της ελευθερίας της έκφρασης.
″Παρακαλώ παραμείνετε πιστοί στο κάλεσμά σας, ανεμπόδιστοι από όσους θέλουν να περιορίσουν την ελευθερία της έκφρασης ή να επιβάλουν όρια στη φαντασία σας”, είπε σύμφωνα με τον Guardian.
Σε βίντεο που δημοσιεύτηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η Καμίλα στη συνέχεια σήκωσε το βλέμμα και με ένα χαμόγελο είπε: ″Αρκετά ειπώθηκαν”, το οποίο αποτελεί αναφορά στο έργο του Νταλ.
Τα σχόλιά της έγιναν δεκτά με επευφημίες.
Σε κάθε περίπτωση, η Roald Dahl Story Company σχολίασε μόνο ότι ″δεν είναι ασυνήθιστο να αναθεωρείται η γλώσσα” κατά τη διάρκεια μιας νέας έκδοσης και πως οι όποιες αλλαγές ήταν ”μικρές και εξετάστηκαν προσεκτικά”.
Πηγές: Daily Telegraph, The Guardian, The Times, Le Figaro