Είναι γνωστό πως η Σίλικον Βάλεϊ έχει εμμονή με το blitzgrieg και την δημιουργική καταστροφή: «δράσε αστραπιαία, σπάσε πράγματα» (move fast, brake things). Είναι το πρότυπο του επιχειρηματία που καινοτομεί, αναδεικνύεται σαρώνοντας την αγορά ενώ αφήνει πίσω του συντρίμμια και ανάμεσά τους απολυμένους που βρέθηκαν στη λάθος πλευρά των ισολογισμών.
Αυτό το πρότυπο ενσαρκώνει και ο Τραμπ, με την επιβολή μιας καταιγιστικής δασμολογίας σε φίλους και εχθρούς την προηγούμενη εβδομάδα, που γκρέμισε κάθε έννοια συντεταγμένης παγκόσμιας οικονομίας.
Οι απώλειες στις αγορές υπήρξαν τεράστιες. Υπολογίζεται ότι την Πέμπτη και Παρασκευή ο δείκτης των 500 μεγαλύτερων αμερικανικών επιχειρήσεων (S&P 500) απώλεσε περί τα 5 τρισ.$, ενώ άλλα 2,5 τρισ.$ χάθηκαν στις παγκόσμιες αγορές. Δεν είναι όμως μόνον στην κορυφή του χρηματοπιστωτικού συστήματος που σημειώνονται οι απώλειες. Ο δείκτης Russel 2000, που καταγράφει την πορεία των μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων στις ΗΠΑ, απώλεσε επίσης το 10% της αξίας του.
Πέραν των επιχειρήσεων, αξία έχει να αναφέρουμε και τις εκτιμήσεις για το τι θα σημάνει η ανακοίνωση των δασμών στην τσέπη των απλών ανθρώπων. Κι αυτό γιατί, οπαδοί και υποστηρικτές της κυβέρνησης Τραμπ ισχυρίζονται ότι αν μη τι άλλο η πολιτική του στρέφεται εναντίον των… πλουσίων, και ότι η έκρηξη του πληθωρισμού αναμένεται να εξισορροπηθεί από την μείωση της φορολογίας που θα προκύψει καθώς οι δασμοί θα προσφέρουν επιπρόσθετα δημοσιονομικά έσοδα.
Σύμφωνα με το πανεπιστήμιο Yale εντούτοις, οι απώλειες που θα προκύψουν από την πληθωρισμό θα πλήξουν ιδιαίτερα τα χαμηλά εισοδήματα –επί παραδείγματι η κατηγορία 30.000-$-60.000 που ούτως ή άλλως πιέζεται αρκετά τα τελευταία χρόνια από τον πληθωρισμό, αναμένεται να χάσει ένα επιπλέον 4% του εισοδήματός της, αντί για 1.7% που θα χάσουν όσοι έχουν απολαβές άνω των 175.000$. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι οι ενδεχόμενες μειώσεις φόρων θα έχουν αντίκτυπο περισσότερο προς τα ανώτερα εισοδηματικά κλιμάκια, καθώς τα χαμηλότερα ούτως ή άλλως βρίσκονται σε καθεστώς σημαντικών φοροαπαλλαγών.
Ο ”μέσος Αμερικάνος” δηλαδή, που διαμαρτύρεται για την τιμή των τροφίμων, και των καθημερινών καταναλωτικών προϊόντων, στο όνομα του οποίου υποτίθεται ότι μιλάει ο Τραμπ, θα πληγεί ακόμα περισσότερο από τις αποφάσεις του.
Πολλοί έμειναν να αναρωτιούνται για τα κίνητρα αυτής της φαινομενικά παρανοϊκής απόφασης. Ο επαναπατρισμός της παραγωγής –που δηλώνεται ως ένας από τους κυριότερους στόχους– αποτελεί αίνιγμα.
Για τον αναλυτή του Bloomberg, Jon Weisental, εταιρείες όπως η Nike ενσαρκώνουν την επιτομή του ύστερου αμερικανικού καπιταλισμού. Τα παπούτσια της Nike, σχεδιάζονται στις ΗΠΑ ενώ κατασκευάζονται ως επί το πλείστον στο Βιετνάμ, με το ελάχιστο –σε σχέση με το αμερικανικό– εργατικό κόστος και τις υποτυπώδεις περιβαλλοντικές ρυθμίσεις. Η συμβολική τους αξία, όμως, που εκτοξεύει την ετικέτα, αποδίδεται από τις ΗΠΑ και την ταύτιση της εταιρείας με τους γνωστούς υπεραθλητές. Έτσι η νοτιοανατολική Ασία παράγει το υλικό προϊόν, η Αμερική το άυλο.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η μετοχή της Nike έπεσε στο κενό με την ανακοίνωση των δασμών. Ο επαναπατρισμός αυτού του τύπου της φθηνής παραγωγής θεωρείται σχεδόν ανέφικτος για μια σειρά από λόγους: τα ημερομίσθια πρώτον, οι ελλείψεις εργατικών χεριών (τόσο γενικώς, όσο και στα δοσμένα ημερομίσθια), η αδυναμία της ρομποτοποίησης να υποκαταστήσει άμεσα τα εργατικά χέρια. Εκτός από τα προφανή, επιπρόσθετα υπάρχουν και οργανωτικά προβλήματα. Η διαδικασία απαιτεί μακροχρόνιες επενδύσεις και σχεδιασμό, ενώ αν κάτι δεν προσφέρει ο ψυχωτικός τρόπος διακυβέρνησης Τραμπ είναι οι σταθεροί ορίζοντες.
Άρα; Η απάντηση ίσως ήλθε από τις εξελίξεις. Την Παρασκευή η ηγεσία του ΚΚ Βιετνάμ επικοινώνησε με τον Αμερικάνο πρόεδρο και δήλωσε την διαθεσιμότητά της –όχι μόνον να εκμηδενίσει τους δασμούς, αλλά και να πραγματοποιήσει μια παραγγελία Boeing για τις εθνικές αερογραμμές. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με την Καμπότζη.
Σε αυτό το επίπεδο –με συμμαχικές χώρες όπου οι ΗΠΑ διατηρούν ήδη μια συμπληρωματική σχέση και η διαφορά ισχύος μεταξύ τους είναι συντριπτική– η πολιτική των δασμών φαίνεται να βαδίζει προς την υποκατάσταση του παγκόσμιου εμπορίου με διμερείς σχέσεις, μάλλον αποικιακού τύπου, που συνάπτουν οι ΗΠΑ με τους δορυφόρους τους. Τα τελευταία χρόνια, θεωρούνταν βέβαιο πως μετά την πανδημία, την γεωπολιτική αναταραχή, και την περιβαλλοντική κρίση, η παγκοσμιοποίηση θα δώσει την θέση της στην περιφερειοποίηση. Εδώ η πολιτική Τραμπ διαφέρει στο ότι φιλοδοξεί να εγκαθιδρύσει μια αμιγώς αμερικανική σφαίρα επιρροής, παγκόσμιας βέβαια κλίμακας, με χώρες από κάθε ήπειρο.
Τα πράγματα είναι διαφορετικά για την Ευρώπη. Εκεί μιλάμε για έναν ανοιχτό εμπορικό πόλεμο: ο Τραμπ επέβαλε δασμούς 20%, ισχυριζόμενος ότι η ΕΕ αντίστοιχα επιβάλει δασμούς 39% στα αμερικανικά προϊόντα. Ωστόσο, η αναφορά του είναι εντελώς ανακριβή. Σύμφωνα με το Euronews, η Κομισιόν ανταπαντάει ότι οι δασμοί της ΕΕ δεν ξεπερνούν το 1%, ενώ βάσει των στοιχείων του ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) ο μέσος όρος τους κυμαίνεται στο 4,8%. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, από πουθενά δεν προκύπτει αυτό το 39% του Τραμπ, κι επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι εάν η ΕΕ συνέλλεξε το 2023 περί τα 3 δισ.€ από τους δασμούς στα αμερικανικά προϊόντα, τα δασμολογικά έσοδα των ΗΠΑ για την ίδια χρονιά έφτασαν τα 7 δισ.€. Ο στόχος επομένως της πολιτικής Τραμπ είναι περισσότερο να πλήξει την ευρωπαϊκή βιομηχανική βάση, προς όφελος της Αμερικανικής, παρά να επαναδιαπραγματευτεί τις εμπορικές σχέσεις ώστε αυτές να αποκτήσουν την διάσταση της αμοιβαιότητας, όπως ισχυρίζεται.
Ποια είναι η πρώτη, επομένως, εικόνα που διαμορφώνεται από έναν Τραμπ που να λειτουργεί σαν ταύρος στο υαλοπωλείο της ούτως ή άλλως υπό μετασχηματισμό, και ταλαιπωρημένης παγκόσμιας οικονομίας; Σίγουρα, η μετάβαση των ΗΠΑ σε ένα άλλο μοντέλο, πιο κλασικά ιμπεριαλιστικό, μερκαντιλιστικό, με έναν έντονο εξορυκτισμό (τα ‘drill baby drill’ και οι σπάνιες γαίες), και τις υψηλές τεχνολογίες να προσανατολίζονται περισσότερο από τον ανέμελο, ηδονιστικό καπιταλισμό, στα οπλικά συστήματα και την επιτήρηση.
Ερωτηματικό αποτελεί η θέση των κατώτερων στρωμάτων σε αυτήν Αμερική που οραματίζεται ο Τραμπ –καθώς μιλάει μεν για θέσεις εργασίας, έτσι όμως που διαμορφώνεται το τοπίο εκείνες δεν θα προσφέρουν την ευημερία που υπόσχεται. Υπάρχουν βέβαια και τα τσεκ των έκτακτων επιδομάτων που διακίνησε στην αρχή της πανδημίας, και τα οποία έφεραν την δική του υπογραφή και όχι κάποιας υπηρεσίας του Αμερικανικού κράτους –κάτι που συνιστά δείγμα των πατερναλιστικών του αντιλήψεων. Ίσως να προσβλέπει εκεί, σε μια αυτοκρατορικού σχέση των πληβείων με την δική του προσωποπαγή εξουσία, προσφέροντάς τους «άρτο» και το θέαμα μιας ηγεσίας που εκδικείται τις ελίτ της παγκοσμιοποίησης για τον υπερπλουτισμό και την μηδενιστική τους Woke κουλτούρα.
Αξίζει επίσης να επικεντρώσουμε σε αυτό το νέο στυλ πολιτικής που κομίζει η δεύτερη θητεία Τραμπ, το οποίο χαρακτηρίζεται από πολύ μεγαλύτερη σαφήνεια από την πρώτη: ο ηγεμόνας που με μια υπογραφή του σαρώνει την παγκόσμια οικονομία, οι θεωρίες για την ενιαία εκτελεστική εξουσία που υπερβαίνει –και εν πολλοίς καταργεί– την περίφημη διάκριση των εξουσιών και τον αλληλοπεριορισμό τους που διακρίνει το αμερικανικό πολίτευμα, επίσης το σύνθημα για μια τρίτη θητεία που αντίκειται στο Σύνταγμα: ένας βοναπαρτισμός που στηρίχτηκε αποφασιστικά στα κατεστραμμένα από την παγκοσμιοποίηση και την αποβιομηχάνιση λαϊκά στρώματα, και καβάλησε το άρμα της οργής τους για να πετύχει όχι μια ανατροπή υπέρ τους στο αμερικανικό σύστημα, αλλά για να σαρώσει τους συσχετισμούς μέσα στις ελίτ, και να συγκεντρώσει όλη την ισχύ στα χέρια του. Το «άμεσο» στυλ διακυβέρνησης που ασκεί αυτός ο βοναπαρτισμός –στην εποχή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης– και συγκροτεί με βασικό εργαλείο του την παραπληροφόρηση και τις ψεύτικες ειδήσεις έναν κατευθυνόμενο όχλο, τον οποίον εξαπολύει εναντίον κάθε πολιτικού του αντιπάλου.
Τα πεπραγμένα της 2ης θητείας Τραμπ, δείχνουν ότι η πολιτική δύναμη που αντιπροσωπεύει, και που δεν αναδύεται μόνον στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρώπη υπό άλλες εκφράσεις, δεν είναι μια δύναμη «διαμαρτυρίας», λαϊκισμού και δημαγωγίας, αλλά διαμορφώνει πλέον μια νέα ιδεολογία, μια νέα πολιτική, και ένα νέο στυλ άσκησής της. Κάτι που μάλιστα τοποθετείται μετά την δημοκρατία.
Το καύσιμό της είναι αυτή η κινούμενη άμμος πληβειοποίησης με την οποία η παγκοσμιοποίηση, κι έπειτα η κρίση της, υποκατέστησε τις συμπαγείς μεσαίες και κατώτερες τάξεις. Εισοδηματικής και μορφωτικής κατάπτωσης, που τόσο καιρό γευόταν τους πικρούς καρπούς της αποβιομηχάνισης και του πολυπολιτισμικού αδιεξόδου.
Να την προσέχουμε αυτήν την διάσταση, καθώς και η εδώ απορρύθμιση του πολιτικού συστήματος, με την δημοσκοπική ρευστοποίηση των πολιτικών δυνάμεων, και την άνοδο εν γένει απορριπτικών στάσεων σε μεγάλες μερίδες της κοινής γνώμης –ιδίως από τα μεσαία/χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα– προοιωνίζονται και την ανάδυση της εγχώριας εκδοχής των φαινομένων αυτών. Όχι ανάλογων αλλά προφανώς γειωμένων στις ελληνικές συνθήκες.
Μια υποσημείωση. Προφανώς, καθώς η Αμερική βρίσκεται σε παρακμή, ο Τραμπικός βοναπαρτισμός έχει μια έντονη διάσταση καρικατούρας και πολλές πιθανότητες να οδηγήσει στον αυτοκλυδωνισμό των ΗΠΑ. Εξ άλλου κάποιες φορές η απόσταση ανάμεσα στην πυγμή, και τον κρετινισμό που την υποκρίνεται, είναι ελάχιστη.