Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι ένα σύγχρονο, ανθρωποκεντρικό, δημοκρατικό κράτος, πρέπει να εγγυάται την διασφάλιση των δικαιωμάτων, ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών σε όλους χωρίς διακρίσεις.
Στο πλέγμα αυτό των δικαιωμάτων, γίνεται ξεχωριστή αναφορά στη συμμετοχή του πολίτη στα κοινά, με κορυφαία έκφανση του το δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι.
Το πρώτο διεθνές νομικό κείμενο, στο οποίο κατοχυρώθηκε η καθολική συμμετοχή στις εκλογές, είναι η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του ανθρώπου του ΟΗΕ, όπου σύμφωνα με το αρ. 21 «καθένας έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στη διακυβέρνηση της χώρας του, άμεσα ή έμμεσα, με αντιπροσώπους ελεύθερα εκλεγμένους».
Στη συνέχεια ακολούθησε το Διεθνές Σύμφωνο για τα ατομικά και πολιτικά Δικαιώματα, στο άρθρο 25 του οποίου, ορίζεται ότι κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να συμμετέχει στις εκλογές χωρίς διάκριση.
Με το πέρασμα των χρόνων, αναδείχθηκαν οι ιδιαίτερες ανάγκες ορισμένων ευάλωτων ομάδων που χρειάζονται τη λήψη ειδικών μέτρων για την ισότιμη συμμετοχή τους στις εκλογές.
Στο πλαίσιο αυτό, παρατηρήθηκε ότι υπάρχει ανάγκη ειδικής μέριμνας για την απρόσκοπτη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην πολιτική ζωή και μετά από διαρκείς αγώνες του αναπηρικού κινήματος, διαμορφώθηκε το απαιτούμενο νομικό πλαίσιο, τόσο στο διεθνές, όσο και στο ευρωπαϊκό περιβάλλον.
Το σημαντικότερο διεθνές νομικό και πολιτικό κείμενο, που διασφαλίζει τον πλήρη σεβασμό των δικαιωμάτων των Ατόμων με αναπηρία, άρα και την πολιτική τους συμμετοχή, είναι η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.
Ειδικότερα, στο αρ.29 της Σύμβασης, κατοχυρώνεται ρητά το δικαίωμα συμμετοχής των ΑμεΑ στην πολιτική και δημόσια ζωή.
Για τη διασφάλιση της ως άνω δυνατότητας τα Κράτη οφείλουν να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα και να παρέχουν τις απαιτούμενες διευκολύνσεις, ώστε τα ΑμεΑ να μπορούν να μετέχουν αποτελεσματικά και πλήρως στο δημόσιο βίο συμπεριλαμβανομένων και των εκλογών σε ίση βάση με όλους τους πολίτες.
Το αρ.29 της Σύμβασης (CRPD) πρέπει να ερμηνεύεται σε στενή συνάρτηση με το αρ.9 αυτής, στο οποίο διασφαλίζεται η προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον και στα μέσα μεταφοράς, καθώς και με το αρ.12 βάσει του οποίου αναγνωρίζεται η ισότητα ενώπιον του νόμου για τα ΑμεΑ, με την παροχή της όποιας απαιτούμενης υποστήριξης, προκειμένου να απολαμβάνουν πλήρως το δικαίωμα τους για δικαιοπραξία.
Από πλευράς Ευρωπαϊκού Δικαίου, παρέχονται επιπλέον τα νομικά εργαλεία της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ στο αρ.20 παρ.2 στοιχείο Β, και του ευρωπαϊκού Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων, που από το συνδυασμό των διατάξεων των αρ.21, 26 και 39, προκύπτει η υποχρέωση των κρατών να λαμβάνουν τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συμμετοχής των ΑμεΑ στις πολιτικές διαδικασίες του βίου της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων και των ευρωεκλογών.
Παρά όμως τις ανωτέρω ρητές και δεσμευτικές νομοθετικές ρυθμίσεις, τόσο στη χώρα μας, όσο και σε άλλα 15 κράτη μέλη της ΕΕ, η πιο ευάλωτη κατηγορία των ΑμεΑ, εκείνων με νοητική αναπηρία, δε μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα ψήφου.
Σύμφωνα με την *έκθεση της ευρωπαϊκής οικονομικής και κοινωνικής επιτροπής (Τα πραγματικά δικαιώματα ψήφου στις ευρωεκλογές των ατόμων με αναπηρίες), συνάγεται το συμπέρασμα ότι πολλοί ευρωπαίοι συμπολίτες μας είναι αποκλεισμένοι από το δικαίωμα τους να ψηφίζουν λόγω της αναπηρίας τους.
Όπως έχει καταδειχθεί από την έκθεση, εκτός από τους νομοθετικούς φραγμούς, που αποτελούν κατάλοιπα παρωχημένων και συντηρητικών αντιλήψεων, στην πλειονότητα των χωρών, υπάρχουν και τεχνικά εμπόδια που δυσχεραίνουν την προσβασιμότητα και κάποιες φορές αποτρέπουν τη συμμετοχή των ψηφοφόρων με αναπηρία στην εκλογική διαδικασία.
Έξι χώρες δεν διαθέτουν κανόνες για την προσαρμογή των εκλογικών τμημάτων στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία. Παρότι έντεκα χώρες εφαρμόζουν τη γενική αρχή σύμφωνα με την οποία όλα τα εκλογικά τμήματα πρέπει να είναι προσαρμοσμένα, αυτή η προσβασιμότητα έχει μάλλον περιορισμένη πρακτική έννοια.
Σε 18 κράτη μέλη, τα άτομα με προβλήματα όρασης δεν έχουν τρόπο να ψηφίσουν αυτόνομα.
Σε οκτώ κράτη μέλη, δεν υπάρχουν εναλλακτικές μορφές ψηφοφορίας, όπως η επιστολική ψήφος, η ηλεκτρονική ψήφος ή η ψήφος μέσω κινητής κάλπης. Αυτό σημαίνει ότι κάθε άτομο που δεν είναι σωματικά σε θέση να προσέλθει στο εκλογικό τμήμα δεν θα μπορέσει να ψηφίσει.
Σε 12 χώρες, οι εθνικοί κανόνες δεν επιτρέπουν στους ψηφοφόρους να αλλάξουν εκλογικό τμήμα και να ψηφίσουν σε ένα πιο κατάλληλο, εάν αυτό δεν αντιστοιχεί στον τόπο διαμονής τους.
Επιπλέον, εκτιμάται ότι περίπου 800.000 πολίτες της ΕΕ που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ή νοητικής αναπηρίας θα στερηθούν του δικαιώματός τους να ψηφίσουν λόγω εθνικών κανόνων που ισχύουν σε 16 κράτη μέλη, πράγμα που η ΕΟΚΕ θεωρεί ιδιαίτερα ανησυχητικό.
Ορισμένες χώρες αρχίζουν να προβαίνουν σε εύλογες προσαρμογές για τα ΑμεΑ κατά την διαδικασία της ψηφοφορίας.
Στην Ισπανία εκτυπώνονται και αποστέλλονται σε κάθε εκλογικό κέντρο τα ευανάγνωστα ενημερωτικά φυλλάδια σχετικά με τις εκλογές και την προσβασιμότητα που υπάρχουν στον εκλογικό ιστότοπο. Τα φυλλάδια αυτά σχεδιάζονται για κάθε εκλογική αναμέτρηση από το Υπουργείο Εσωτερικών σε συνεργασία με τις κύριες ενώσεις ΑμεΑ στην Ισπανία.
Στη Λιθουανία, τα φυλλάδια που εκδίδει η Κεντρική Εκλογική Επιτροπή με γραπτές πληροφορίες για τον τρόπο ψηφοφορίας, εκδίδονται και σε γραφή Braille και διατίθενται στα εκλογικά κέντρα.
Στη Μάλτα,βάσει νόμου προβλέπεται όλα τα εκλογικά κέντρα να διαθέτουν υποχρεωτικά συσκευές αναπαραγωγής ήχου και πίνακα σε γραφή Braille όπου αναγράφονται οι υποψήφιοι και τα κόμματα που περιέχει το ψηφοδέλτιο.
Στην Πορτογαλία και την Ιρλανδία,στην είσοδο του εκλογικού κέντρου αναρτάται μεγεθυμένο αντίγραφο του ψηφοδελτίου.
Σε ορισμένα κράτη μέλη (π.χ. Σουηδία, Βέλγιο, Κάτω Χώρες), οι ψηφοφόροι μπορούν να χρησιμοποιήσουν μεγεθυντικό φακό που παρέχεται σε κάθε εκλογικό κέντρο.
Είναι πολύ σημαντικό τα προεκλογικά προγράμματα, καθώς και το προεκλογικό υλικό των κομμάτων και των συνδυασμών, να διατίθενται σε προσβάσιμες μορφές, όπως στη νοηματική γλώσσα, στο σύστημα Braille, σε μορφές εύκολες για ανάγνωση από άτομα με νοητική αναπηρία ή μαθησιακές δυσκολίες (easy-to-read) κ.λπ. Επιπλέον κατά τη διάρκεια των προεκλογικών τηλεοπτικών εκπομπών, να λαμβάνεται μέριμνα για διερμηνεία στη νοηματική γλώσσα ή υποτιτλισμό.
Προς επίρρωση των ως άνω διαπιστώσεων, θα συνέβαλε ιδιαίτερα θετικά στην επίτευξη της ισότιμης συμμετοχής των ΑμεΑ στις εκλογές, η διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου, που θα τυποποιούσε με ενιαίο τρόπο κάποιες γενικές αρχές και βασικούς κανόνες, με πλήρη σεβασμό στις διαφορετικές εθνικές νομοθεσίες και τα εκλογικά συστήματα των κρατών.
Μόνο με την εξάλειψη όλων των νομικών και τεχνικών εμποδίων, θα επιτευχθεί στην πράξη η συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στον πολιτικό βίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε ίση βάση με όλους τους πολίτες.
*O Γιώργος Σταμάτης είναι Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ΑμεΑ & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της ΝΔ