Οι μεγάλες κρίσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας αφήνουν πίσω τους συντρίμμια. Κανένα σύστημα, νομικό, πολιτικό, οικονομικό, δεν μπόρεσε να προβλέψει τις κρίσεις και να προσαρμοστεί έγκαιρα στις νέες συνθήκες. Ζούμε τώρα πάλι μια μεγάλη διεθνή κρίση δημόσιας υγείας με απρόβλεπτες συνέπειες. Κι ενώ οι άμεσες ευθύνες ανήκουν στις εθνικές κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργανισμοί δεν είναι αμέτοχοι. Εφόσον χαράσσουν την ακολουθητέα πολιτική, έχουν κι αυτοί αντίστοιχες ευθύνες: επιστημονικές, οικονομικές, κοινωνικές.
Η Ευρώπη προχωρά συνήθως με μικρά βήματα και συμβιβασμούς, έτσι λειτουργεί σε καθημερινή βάση. Οταν η Ιστορία όμως το επιτάσσει ξέρει να κάνει υπερβάσεις. Στις μεγάλες στιγμές της ιστορίας της έλαβε αποφάσεις που άλλαξαν την φυσιογνωμία της και άλλαξαν ταυτόχρονα τις αντιλήψεις της κοινωνίας και την πορεία του κόσμου. Ηρθε πάλι η ώρα τέτοιων μεγάλων αποφάσεων.
Το ζητούμενο σήμερα είναι η μετά το Μάαστριχτ Ευρώπη. Μια Ευρωπαϊκή Δημοκρατία ομοσπονδιακού τύπου με μετέχοντα τα κράτη-έθνη που το επιθυμούν. Μόνο που τώρα δεν θα είναι η οικονομία και οι κανόνες της αγοράς το κυρίαρχο στοιχείο. Οι καιροί θέλουν πρόταξη του πολιτικού στοιχείου, είναι ζήτημα επιβίωσης του ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου.
Πολιτική ενοποίηση, κοινή εξωτερική πολιτική και άμυνα, κοινή μεταναστευτική πολιτική είναι εκ των ουκ άνευ της νέας κατάστασης. Η εξελισσόμενη κρίση της δημόσιας υγείας θέτει στα κράτη επιτακτικά ζητήματα, που δεν μπορούν να αντιμετωπισθούν εντός του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου (ελεύθερος ανταγωνισμός, κρατικές ενισχύσεις, δημοσιονομικά κριτήρια, κλπ).
Τα δραματικά μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία της δημόσιας υγείας και την αντιμετώπιση του κορονοϊού ανατρέπουν όλες τις προβλέψεις, αλλάζουν τους όρους λειτουργίας της αγοράς και θέτουν νέα διλήμματα: θα εξακολουθήσει η εξάρτηση της Ευρώπης από την παραγωγή βασικών αγαθών και προϊόντων πχ στον τομέα της υγείας εκτός Ευρώπης; Θα επανέλθει η κοινοτική προτίμηση ως κύριο στοιχείο της πολιτικής; Θα λειτουργήσει η αρχή της πρόβλεψης και της προφύλαξης;
Στην ουσία η ΕΕ καλείται να βρει ένα νέο σχήμα βιώσιμης ευημερίας. Προφανώς θα υπάρξουν διαφωνίες και διχογνωμίες. Οσοι θέλουν όμως θα βρουν το κουράγιο να διαμορφώσουν ένα νέο σύστημα. Δεν πρόκειται για λιγότερα ή περισσότερα χρήματα, η αποχώρηση του ΗΒ έδωσε δυστυχώς λαβή σε παλινόρθωση πρακτικών και διαπραγματεύσεων παλαιού τύπου, σε αναντιστοιχία με τις σημερινές προκλήσεις.
Ηρθε η ώρα των υπερβάσεων. Ποιός θα πάρει την πρωτοβουλία; Ο γάλλος Πρόεδρος Ε Μακρόν, στο προχθεσινό διάγγελμά του προς το γαλλικό έθνος, πέρα από τα άμεσα μέτρα αντιμετώπισης της νέας πανδημίας, έθεσε και ζητήματα ευρωπαϊκής συνεργασίας, συντονισμού και αποφάσεων στο νέο, σημερινό πλαίσιο. Ο κύβος συνεπώς ερρίφθη. Τίποτε δεν είναι όπως πριν. Οι συνεχείς κρίσεις απαιτούν ρηξικέλευθες αποφάσεις. Δεν αρκούν πλέον τα μερεμέτια, οι ατέρμονες συσκέψεις, τα ημίμετρα και οι συνεντεύξεις Τύπου χωρίς νόημα.
Προτάσεις υπάρχουν, αλλά ποιός θα πάρει την πρωτοβουλία τώρα για την επεξεργασία μιας νέας ευρωπαϊκής Συνθήκης, μιας Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας;
Αθανάσιος Θεοδωράκης
πολιτικός επιστήμονας πρώην Αν. ΓΔ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.