Στις αρχές Αυγούστου, στη διεθνή κοινότητα διαδόθηκε η είδηση για ένα πογκρόμ που υλοποιήθηκε από τμήμα του πληθυσμού της Άγκυρας εναντίον μιας συνοικίας Σύριων προσφύγων. Επρόκειτο για μια ενέργεια με βαθύτερα αίτια, που είναι δηλωτική της ανωτέρω σχέσης.
Οι τεταμένες σχέσεις Τούρκων- Σύριων
Με την έναρξη του συριακού εμφυλίου πολέμου, οι πρώτες ομάδες προσφύγων αφίχθησαν μαζικά σε τουρκικό έδαφος. Εκείνοι τοποθετήθηκαν σε ειδικά διαμορφωμένα στρατόπεδα, μακριά από τα αστικά κέντρα και την επαρχία. Το τουρκικό κράτος σκόπευε να τους περιθάλψει και όταν τελείωνε η σύρραξη να τους επέστρεφε στην πατρίδα τους. Όταν δε, η προοπτική ενός άμεσου τερματισμού απομακρυνόταν, ο Ρετζέπ Ερτογάν σχεδίαζε να τους αποστείλει στην Ευρώπη.
Το καλοκαίρι του 2015 η Ε.Ε. βίωσε, ίσως, τη χειρότερη προσφυγική κρίση με τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που προωθήθηκαν στην Ελλάδα από τις τουρκικές αρχές. Δεν είναι τυχαίο που η ΕΕ κινητοποιήθηκε και ήρθε σε συμφωνία με την Τουρκία το 2016, που όριζε την καταβολή ευρωπαϊκής επιδότησης για τη περίθαλψη των Σύριων.
Την ίδια στιγμή, στην τουρκική κυβέρνηση υπήρχε η επιθυμία να πολιτογραφήσουν μόνο όσους πρόσφυγες ήταν σπουδαγμένοι σε τομείς που είχε ανάγκη η οικονομία.
Καθώς η λήξη του πολέμου απομακρυνόταν όλο και περισσότερο, άρχισαν ομάδες προσφύγων να εγκαταλείπουν τα στρατόπεδα και να εγκαθίστανται στις πόλεις και σε διάφορα χωριά.
Τόσο στην Άγκυρα όσο και στην Κωνσταντινούπολη εμφανίστηκαν οι πρώτες προσφυγικές συνοικίες, ενώ το ίδιο συνέβη και στα χωριά στη νοτιοανατολική Τουρκία. Παράλληλα, άλλο μέρος των προσφύγων κινήθηκε προς την Ευρώπη.
Η μετακίνηση μεγάλου αριθμού αλλοεθνών στον αστικό ιστό και στην επαρχία προκάλεσε την καχυποψία των ντόπιων κατοίκων. Η καχυποψία γρήγορα μετατράπηκε σε έχθρα.
Οι πρώτες σοβαρές αντιδράσεις ξέσπασαν το 2019. Με τη χώρα σε προεκλογικό «πυρετό», το ζήτημα των ξένων βρισκόταν ψηλά στην ατζέντα. Τότε, σημειώθηκαν εμπλοκές στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ Τούρκων υπερεθνικιστών και Σύριων συνοδευόμενων από υποστηρικτές τους υπό τα όμματα των αστυνομικών.
Δεν είναι τυχαίο που ο υποψήφιος δήμαρχος στις δημοτικές εκλογές, Εκρέμ Ιμάμογλου, σε μια προσπάθειά του να προσεταιριστεί τους εθνικιστές Τούρκους, δήλωσε ότι θα συμβάλει στην επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους, ενώ προειδοποίησε για τον κίνδυνο που συνέτρεχε η αύξηση των αραβικών επιγραφών σε μαγαζιά στα προάστια της πόλης.
Με τη σειρά του ο Ερντογάν, διέταξε την απομάκρυνση από την πόλη Σύριων που βρίσκονταν εκεί χωρίς άδεια και τη μεταφορά τους σε ειδικούς χώρους ελέγχου.
Το αποκορύφωμα της εχθρικής συμπεριφοράς ήρθε με το τελευταίο πογκρόμ που οδήγησε σε εκτεταμένες υλικές καταστροφές και στον τραυματισμό ατόμων, μεταξύ αυτών και παιδιών. Ιδιαίτερα αρνητική εντύπωσε προκάλεσε η παθητικότητα της αστυνομίας, η οποία στις περιπτώσεις που έδρασε, το έκανε καθυστερημένα.
Τα βαθύτερα αίτια
Η αιτία του πογκρόμ στις αρχές Αυγούστου ήταν η δολοφονία ενός εφήβου από Σύριους πρόσφυγες σε προάστιο της τουρκικής πρωτεύουσας. Όμως, δεν ήταν η αιτία, αλλά η αφορμή. Τα πραγματικά αίτια είναι άλλα και με βάθος.
Αρχικά, υπάρχει το ιστορικό υπόβαθρο.
Οι Άραβες βρίσκονταν υπό την κυριαρχία του σουλτάνου στο πλαίσιο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την τουρκική φυλή να κυριαρχεί. Η για πέντε αιώνες υποτέλεια τερματίστηκε με τον Α’ Π.Π.. Τότε, κατόπιν μεθοδεύσεων της Μεγάλης Βρετανίας στο μεσανατολικό θέατρο επιχειρήσεων, οργανώθηκε η Αραβική Εξέγερση (1916-1918).
Ο σκοπός ήταν να υπονομευθεί εκ των έσω η Οθωμανική Αυτοκρατορία και η δημιουργία ανεξάρτητου αραβικού κράτους από το Χαλέπι μέχρι το Άντεν. Οι αραβικοί πληθυσμοί έχοντας κυριευθεί από εθνικιστικό μένος ως αντίδραση στην πολιτική τουρκοποίησης των Νεότουρκων, συμμετείχαν μαζικά στο πλευρό των Δυνάμεων της Αντάντ. Η εξέγερση πέτυχε, πλήττοντας τους Οθωμανούς στο «μαλακό υπογάστριό» τους.
Παρόλ’ αυτά, ενιαίο αραβικό κράτος δεν δημιουργήθηκε. Φυσικά, οι Τούρκοι ουδέποτε λησμόνησαν αυτή την προδοσία. Η μόνιμη καχυποψία απέναντι στο ατόπημα των Αράβων συνεχίζει να επηρεάζει τις συνειδήσεις. Σε μεγάλο βαθμό, η εικόνα των αραβικών λαών δεν είναι η καλύτερη. Με τον Ερτογάν στην εξουσία και το πρόγραμμα του νεοοθωμανισμού που προωθεί, η αραβική προδοσία επανέρχεται δριμύτερη το προσκήνιο και, πλέον, «προσωποποιείται» στους Σύριους πρόσφυγες.
Ακόμα ένα αίτιο είναι η οικονομική κρίση. Από το 2018 η τουρκική οικονομία πλήττεται και το 2021 η κατάσταση χειροτέρεψε. Το ολοένα και αυξανόμενο ποσοστό ανεργίας, οι φοροελαφρύνσεις σε Σύριους για να ξεκινήσουν δική τους επιχείρηση, η καθίζηση της καταναλωτικής δυνατότητας του μέσου Τούρκου πολίτη, η συνήθεια των Σύριων να αγοράζουν προϊόντα από ομοεθνείς τους, ο αυξημένος αριθμός γεννήσεων του προσφυγικού πληθυσμού, η σταδιακή κατάληψη προς κατοίκιση των προαστίων των αστικών κέντρων και το μεγάλο τμήμα ανειδίκευτου και φθηνού εργατικού δυναμικού έχουν δυναμιτίσει την κατάσταση.
Οι Τούρκοι μικρομεσαίοι επιχειρηματίες βλέπουν τα έσοδά τους να μειώνονται, ενώ οι ανειδίκευτοι εργάτες κρατούν αρνητική στάση απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα διότι οι εργοδότες προτιμούν Σύριους εργαζόμενους μειώνοντας το κόστος εργασίας.
Τέλος, τα πολιτικά αίτια δεν δύνανται να παραλειφθούν. Τον χειμώνα του 2018 σχηματίστηκε η Λαϊκή Συμμαχία μεταξύ του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) και του Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Ο συνασπισμός αυτός έδωσε τη δυνατότητα στον Τούρκο ηγέτη να διατηρήσει την πολιτική πρωτοκαθεδρία. Από την άλλη πλευρά, ο Μπαχτσελί έπρεπε να ικανοποιήσει τους οπαδούς του. Συνεπώς, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο, ο Τούρκος πρόεδρος να υποχώρησε στο αίτημα του συνέταιρού του να τρομοκρατηθούν οι Σύριοι πρόσφυγες από Τούρκους υπερεθνικιστές.
Το αβέβαιο ή/και ζοφερό μέλλον
Είναι εμφανές ότι όσο βαθαίνει η οικονομική κρίση στη γείτονα χώρα και η επιστροφή της ειρήνης στη Συρία δεν διαφαίνεται άμεσα, τόσο ο συριακός προσφυγικός πληθυσμός θα αποτελεί αποδιοπομπαίο τράγο για τη δυσαρεστημένη μερίδα του τουρκικού πληθυσμού και τμήματος του πολιτικού κόσμου.
Η συμμετοχή του ΜΗΡ στην εξουσία θα δώσει μια χροιά εθνικιστικού καθήκοντος αντιμετώπισης των Σύριων σαν αλλόφυλων και αλλοεθνών που είχαν φερθεί προδοτικά στο μακρινό παρελθόν και στο παρόν απομυζούν τον τουρκικό πλούτο.
Ωστόσο, αυτή είναι η μια πλευρά του νομίσματος. Η άλλη πλευρά, φανερώνει την επαμφοτερίζουσα στάση της τουρκικής κυβέρνησης. Πιο συγκεκριμένα, ο όγκος του προσφυγικού πληθυσμού με επιδόματα που λαμβάνει αποτελεί μια καλή βάση ψηφοφόρων, επομένως τυχόν πάσης φύσεως διευκολύνσεις θα συνεχιστούν.
Οι διαδοχικές κρίσεις που πλήττουν την εικόνα του Ερντογάν ως ισχυρού και ακμαίου ηγέτη έχουν μειώσει την απήχηση του στο τουρκικό εκλογικό σώμα. Οι πρόσφυγες φαντάζουν η κατάλληλη λύση για τη διαιώνιση της εξουσίας του.
Και το ερώτημα όσον αφορά τη διενέργεια των πογκρόμ παραμένει. Η απάντηση αποτελεί τμήμα του τελικού συμπεράσματος. Εκείνο μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: ο Ερντογάν αφενός θα βοηθήσει τους Σύριους πρόσφυγες για λόγους που προαναφέρθηκαν, αφετέρου για να «εξαργυρώσει» την υποστήριξη του έτερου κόμματος θα επιτρέπει κατά τόπους πογκρόμ.
Υπάρχει, επιπρόσθετα, και η πιθανότητα να προωθήσει ένα τμήμα των προσφύγων προς την Ευρώπη για να εκβιάσει μεγαλύτερη χρηματοδότηση και άλλα ανταλλάγματα. Αν αυτό το συμπέρασμα επαληθευτεί, τότε το μέλλον των προσφύγων δεν προοιωνίζεται καλό, αφού θα βρίσκονται στο έλεος των σχεδιασμών του Τούρκου προέδρου.
Ενδεικτικές Πηγές
AFP News Agency via YouTube, Attacks against Syrians in Turkey raise fears of escalation, 11 July 2019, προσβάσιμο στο: (187) Attacks against Syrians in Turkey raise fears of escalation | AFP - YouTube
VOA News via Youtube, Turkey Ultra Nationalists Disrupt protests for Syrians, 28 July 2019, προσβάσιμο στο: (187) Turkey Ultra Nationalists Violently Disrupt Protest for Syrians - YouTube
Al Jazeera English via YouTube, Syrians ordered to leave Istanbul for registered cities, 28 July 2019, προσβάσιμο στο: (187) Syrians ordered to leave Istanbul for registered cities - YouTube
Middle East Eye via YouTube, Anti- Syrian riots in Turkey, 12 August 2021, προσβάσιμο στο: (187) Anti-Syrian riots in Turkey - YouTube
AA, Istanbul home to largest number of Syrians in Turkey, 17 January 2018, προσβάσιμο στο: Istanbul home to largest number of Syrians in Turkey (aa.com.tr)
Mustafa Gurbuz, , Turkey’s nativist turn against Syrian refugees and other Arabs, 23 July 2019, Arab Center Washington DC, προσβάσιμο στο: Turkey’s Nativist Turn against Syrian Refugees and Other Arabs - Arab Center Washington DC (arabcenterdc.org)
Cagaptay Soner, (επιμ) Κώστας Υφαντής, Η αυτοκρατορία του Ερντογάν: Τουρκία και Μέση Ανατολή, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2021.