Του Γιώργου Ατσαλάκη Αναπλ. Καθηγητή Πολυτεχνείου Κρήτης - Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
Πέρα από τον πόλεμο της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία οι ακραίες καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου ή της συγκομιδής των σιτηρών, θα μπορούσαν να μειώσουν τις παραγόμενες ποσότητες. Στην περίπτωση αυτή οι προσφερόμενες ποσότητες θα υπολείπονται των ζητούμενων, με αποτέλεσμα την περαιτέρω άνοδο των τιμών.
To σιτάρι, το καλαμπόκι και το ρύζι αντιπροσωπεύουν το 40% των θερμίδων που καταναλώνονται παγκοσμίως. H περαιτέρω κλιμάκωση της μειωμένης προσφοράς και της αύξησης των τιμών, μπορεί να προκαλέσει όχι μόνο οικονομική ζημιά, αλλά και να επηρεάσει τη διατροφή προκαλώντας επισιτιστική ανασφάλεια και να προκαλέσει μια σοβαρή ανθρωπιστική κρίση.
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην ιστορία που δείχνουν τη σχέση μεταξύ της αύξησης των τιμών των τροφίμων και των κοινωνικών αναταραχών. Το 1977, η Αιγυπτιακή κυβέρνηση διέκοψε τις επιδοτήσεις για το σιτάρι, το λάδι και άλλα καθημερινά είδη οικιακής χρήσης, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν ταραχές για το ψωμί. Επίσης η αύξηση των τιμών των τροφίμων έπαιξε σημαντικό ρόλο και στην Αραβική Άνοιξη.
Το σιτάρι είναι πολύ ευαίσθητο στη θερμότητα, ειδικά κατά το τελικό στάδιο όταν ωριμάζουν οι πυρήνες του. Η Ινδία παρόλο που είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός σιταριού στον κόσμο, εξάγει μόνο ένα μικρό μέρος της σοδειάς της. Προσπαθεί να αξιοποιήσει τον πόλεμο της Ρωσίας με την Ουκρανία, για να αυξήσει την παραγωγή και να βρει νέες αγορές για το σιτάρι της στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία.
’Όμως ένα πρόσφατο ασυνήθιστο ρεκόρ καύσωνα στην Ινδία μείωσε τις αποδόσεις σιταριού, θέτοντας σε αμφισβήτηση την δυνατότητα να αυξήσει τις εξαγωγές και να αναπληρώσει τις ελλείψεις λόγω του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Τα σχολεία στην ανατολική Ινδική πολιτεία Odisha έχουν κλείσει για μια εβδομάδα. Στη Rajgarh, μια πόλη με πάνω από 1,5 εκ. κατοίκους στην κεντρική Ινδία, καταγράφηκαν θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της ημέρας που αγγίζαν τους 46 βαθμούς Κελσίου. Σε εννιά άλλες μεγάλες πόλεις η θερμοκρασία ήταν πάνω από 45 βαθμούς. Στην πολιτεία Παντζάμπ της βόρειας Ινδίας, όπου παράγονται τα περισσότερα σιτηρά, εξ αιτίας του καύσωνα χάθηκε περίπου το ένα πέμπτο της παραγωγής.
Πέρα από την Ινδία, και άλλες χώρες με μικρότερες σοδειές προσπαθούν να αντισταθμίσουν την πιθανή έλλειψη προμηθειών από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Η Κίνα, δήλωσε τον περασμένο μήνα ότι η συγκομιδή του χειμερινού σιταριού είναι πιθανό να είναι φτωχή, εξ αιτίας των πλημμυρών και των καθυστερήσεων στη φύτευση. Οι καιρικές συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές στην Γαλλία και στην Γερμανία. Στις ΗΠΑ αναμένεται μειωμένη παραγωγή λόγω έλλειψης βροχών. Στον Καναδά καθυστέρησε η σπορά λόγω καιρού.
Tο 55% του σιταριού της της Ουκρανίας, κατευθύνεται στην Ασία και το 40% στην Αφρική. Η Ινδονησία, το Μπαγκλαντές και η Αίγυπτος είναι από τους μεγαλύτερους καταναλωτές ουκρανικού σιταριού. Η Ρωσία και η Ουκρανία αντιπροσωπεύουν το ήμισυ των εισαγωγών σιταριού του Μπαγκλαντές, ενώ το 39% του σιταριού του Πακιστάν προέρχεται από την Ουκρανία.
Η Ουκρανία είναι επίσης ο μεγαλύτερος εξαγωγέας ηλιέλαιου, ποτάσας και θείου μαζί με βρώμη και ορισμένα άλλα δημητριακά, τα οποία αποστέλλονται μέσω της Μαύρης Θάλασσας όπου η ροή των εμπορευμάτων είναι περιορισμένη. Πολλές χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας εξαρτώνται από αυτές τις εισαγωγές. Θα υπάρξουν πιθανώς ελλείψεις σε πολλές χώρες που βασίζονται στις εξαγωγές από Ρωσία ή Ουκρανία. Στην Ουκρανία η νέα παραγωγή δεν μπορεί να αποθηκευτεί καθώς τα σιλό ήδη περιέχουν την περυσινή παραγωγή η οποία δεν μπορεί να εξαχθεί λόγω των εχθροπραξιών. Οι αγορές των δώδεκα μεγάλων εισαγωγέων σίτου, δηλαδή της Ινδονησίας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Νιγηρίας, της Κίνας, της Ιταλίας, της Αλγερίας, των Φιλιππίνων, της Βραζιλίας, του Μπαγκλαντές, του Μαρόκου και της Ιαπωνίας, αντιπροσώπευαν περισσότερο από το 34% του συνολικού παγκόσμιου όγκου εξαγωγών.
Στο παρελθόν η μικρότερη τιμή του σίτου ανά μετρικό τόνο ήταν $85.3 τον Ιούλιο του 1999 και η υψηλότερη τιμή ήταν τον Μάρτιο του 2008 στα $419.61. Τον Ιούλιο του 2021 η τιμή ήταν $197, σήμερα η τιμή είναι στα $390, δηλαδή αυξήθηκε κατά 98% σε διάστημα 9 μηνών.
Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης σιταριού (wheat futures) έχουν αυξηθεί περισσότερο από 50% από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία (το υψηλότερο των τελευταίων 14 ετών), ενώ τα παγκόσμια αποθέματα σιτηρών συνεχίζουν να μειώνονται καθώς έχουν σημειώσει την πέμπτη συνεχή πτώση των αποθεμάτων σε ετήσια βάση.
Αναμένεται νέο κύμα αυξήσεων όταν οι πρόσφατες αυξήσεις στην ενέργεια θα επηρεάσουν την τωρινή σπορά που θα είναι διαθέσιμη από το φθινόπωρο στην αγορά. Σε πρόσφατη πρόβλεψη μας είχαμε δείξει ότι η τιμή του σίτου μπορεί να φθάσει τα $490 μέχρι τις αρχές το νέου έτους.
Υπάρχει διάχυτη ανησυχία ότι η αύξηση των τιμών των τροφίμων και η αύξηση της ατομικής οικονομικής δυσπραγίας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κοινωνική αναταραχή εάν οι άνθρωποι δεν έχουν τη δυνατότητα να τροφοδοτήσουν τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα μπορούσε να οδηγήσει σε πανικό και αστάθεια που θα μπορούσε ενδεχομένως να εξαπλωθεί σε πολλές χώρες, εάν οι πολιτικές των κυβερνήσεων αποτύχουν να αυξήσουν την παραγωγή.
Χρειάζονται προγράμματα κρατικής ενίσχυσης που θα διανέμουν χρήματα και επιδοτήσεις σε αγρότες για να βοηθηθούν να διατηρήσουν τη μελλοντική τους σοδειά. Η αύξηση της παραγωγής με κάθε μέσο είναι μονόδρομος.