Ζεστό απόγευμα καλοκαιριού- στον τοίχο του κήπου των Φυλακών Κορυδαλλού το γκράφιτι του ήλιου που δύει σε μια εξωτική, παραδεισένια ακτή και απέναντί του τοποθετημένα μουσικά όργανα. Κιθάρες, βιολοντσέλο, άρπα, ξυλόφωνο, πλήκτρα, μεταλλόφωνο, κουρτίνες, θιβετανικό μπολ, ηλεκτρικό μπάσο, καχόν κι άλλα κρουστά. Σύντομα ο χώρος των φυλακών, πλημμύρισε- ‘αντιλάλησε’ όπως έγραψε και ο Μάρκος Βαμβακάρης στο ξακουστό του ρεμπέτικο άσμα- από όμορφα (εκλεπτυσμένα ή θυμωμένα, εντασιακά ή ήπια) ηχοχρώματα. Ένιωθες μια αρμονία να κατακλύζει τη φυλακή, μια ευγένεια ψυχής να διαχέεται στον αέρα, μέχρι τα πρόσωπα και μες στα στήθη.
Περίπου δεκαπέντε κρατούμενοι, άλλοι υπόδικοι, άλλοι ήδη καταδικασμένοι, όλοι τους μέλη του μουσικού εργαστηρίου των φυλακών, έδωσαν ζωή στα όργανα- και για όσο κράτησε η μουσική τους, μια άλλη ζωή στον μικρόκοσμο του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού Ι, όπως είναι το επίσημο όνομα των μεγαλύτερων ανδρικών φυλακών της χώρας.
Την προηγούμενη μέρα είχε δοθεί μια πρώτη συναυλία με κοινό συγκρατούμενους των μουσικών. Η σημερινή (συναυλία) είναι κυρίως για τους συγγενείς των κρατουμένων που συμμετείχαν στο μουσικό εργαστήρι. Αυτή είναι η δεύτερη χρονιά που επιτράπηκε στους συγγενείς να μπούνε στη φυλακή εκτός του καθιερωμένου επισκεπτηρίου.
Η Μαρία- Χριστίνα Χάρπερ είναι μουσικός και μουσικοθεραπεύτρια, συνεργάτιδα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Είναι η τρίτη χρονιά που «τρέχει» το μουσικό εργαστήρι των κρατουμένων και είναι η εμψυχώτρια του προγράμματος από την αρχή του με την υποστήριξη της Εύης Νάκου (υπεύθυνη των κοινωνικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Ε.Λ.Σ.).
«Το μουσικό πρόγραμμα στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού ξεκίνησε από ένα open call του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, που τον πρώτο χρόνο ήταν χορηγός. Είχα κάνει ένα ανάλογο πρόγραμμα στην Αγγλία και καταθέσαμε την πρόταση με την Ευη. Έγινε αποδεκτή και ξεκινήσαμε. Πλέον, το πρόγραμμα «τρέχει» υπό την αιγίδα των κοινωνικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Όλα τα όργανα ανήκουν στην Λυρική. Και καταβάλλει κάποια χρήματα σε μένα για τη δουλειά μου εδώ».
«Οι πρόβες ξεκινούν κάθε χρόνο τον Ιανουάριο- βρισκόμαστε μια φορά τη βδομάδα, για δύο ώρες. Βάζουμε κάτω ιδέες, ζωγραφίζουμε, κάνουμε συνθέσεις με τελείες, θαυμαστικά, γράμματα, νούμερα, χρώματα- και σιγά σιγά παίρνουνε μορφή».
Διαδραστικά δηλαδή;
Εντελώς. Εμείς κυρίως κατευθύνουμε και οδηγούμε. Από ’κει και πέρα ο καθένας αυτοσχεδιάζει. Και όλη η ομάδα κτίζει το τελικό αποτέλεσμα. Δεν είναι μαθήματα, όσο μουσικές συναντήσεις- γιατί δεν θέλουμε να τους «μάθουμε» όσο να τους ενθαρρύνουμε και να τους προκαλέσουμε να βγάλουν το ταλέντο τους.
«Οι περισσότεροι ξεκινάνε διστακτικά- ‘δεν ξέρω μουσική’, ‘δεν παίζω καλά’, ‘δεν έχω ιδέες’. Μέχρι τα μέσα και προς το τέλος των συναντήσεων μας είναι όλοι διαμάντια, έχουν καταπληκτικές ιδέες, βγάζουν ρυθμούς μελωδίες. Είναι συγκινητικό το πόσο ταλέντο υπάρχει».
«Είναι όλοι τους συνεπείς, χαρούμενοι και ευγενικοί, πολύ πρόθυμοι- δεν θα γινότανε όλο αυτό χωρίς τη δική τους θετική διάθεση».
Ο Έ. Βρίσκεται δυο χρόνια τώρα στη φυλακή, εκτίοντας ποινή 15 ετών για ληστεία. Ο ίδιος αρνείται τη συμμετοχή του.
Από το 1997, 11 χρονών τότε, ζει στην Ελλάδα. Κατάγεται από την Αλβανία. «Εδώ μεγάλωσα, όμως, στο Πέραμα και στο Κερατσίνι». Μέσα στη φυλακή τελειώνει το Γυμνάσιο.
«Η ζωή στη φυλακή είναι περίεργη, μπερδεμένη», λέει. «Πρέπει να προσέχεις αλλά μπορεί να ‘σου έρθει’ και από εκεί που δεν το περιμένεις... Καθένας μπορεί να δει διαφορετικά την εμπειρία της φυλακής- σαν δεύτερη ευκαιρία κάποιοι, άλλοι σαν κατάστροφή. Προσωπικά έχω βελτιωθεί σαν προσωπικότητα, όσοι με γνωρίζουν από παλιά δεν πιστεύουν ότι είμαι ο ίδιος άνθρωπος. Έκανα ‘πάσο’, έβαλα φρένο... Δεν ήμουν κακός άνθρωπος, αλλά ‘τσαμπουκάς’- πλέον έχω ηρεμήσει».
«Μόνο με τη μουσική θέλω να ασχολούμαι- αυτή είναι η τρέλα μου. Και πριν τη φυλακή έκανα ραπ/ χιπ χοπ. Σήμερα δε θα ραπάρω γιατί έχω λίγο καιρό στην ομάδα και δεν προλάβαμε να ετοιμάσουμε κάτι ραπ. Θα παίξω κιθάρα και ξυλόφωνο. Δεν είμαι ‘μάστορας’ στην κιθάρα, αλλά την χαϊδεύω, την γρατζουνάω και βγάζω στίχους. Και νερό να ακούσω, ακόμα και με τον θόρυβο του γκαζιού στο αμάξι, πιάνω τον ρυθμό του ήχου και φτιάχνω στίχους στη στιγμή, freestyle».
«Στη φυλακή με βοηθάει η μουσική αλλά και το σχολείο, πολύ. Ξεφεύγω από την καθημερινότητα- και μαθαίνω όσα δε μπόρεσα ποτέ να μάθω στο δρόμο. Είναι μια δεύτερη ευκαιρία που με κανει περισσότερο πλήρη σαν άνθρωπο».
Οταν αποφυλακιστείς;
Θέλω να κάνω ένα video clip- με ένα τραγούδι που έγραψα εδώ μέσα. Μιλάει για τους κρατούμενους και τη σχέση τους με τη μητέρα τους. Και θέλω να συνεχίσω το σχολείο, νυχτερινό λύκειο.
Στην Ελλάδα;
Ναι, σίγουρα. Η Αλβανία είναι για μένα χαμένος χρόνος.
«Εύχομαι σε όλους να αποφυλακιστούν όσο πιο γρήγορα- να ξεμπλέξουν από αυτή την κατάσταση και να μην μπλέξουνε ξανά».
Ο Κ., 36 χρονών, κατάγεται επίσης από την Αλβανία και μεγάλωσε στην Αθήνα.
«Έχω ελληνική ταυτότητα, είμαι από ομογενή πατέρα». Παντρεμένος, με παιδί. «Ήταν να έρθουν σήμερα, αλλά δεν μπορέσαμε να του βγάλουμε άδεια εισόδου γιατί είναι μικρός».
Στενοχωρήθηκες;
Εντάξει, θα ήθελα να δούνε τη συναυλία, θα είναι όμορφη φάση. Θα μιλούσαμε και λίγο, πριν και μετά. Αλλά εντάξει, τους βλέπω κάθε Τετάρτη, επισκεπτήριο, και μια Κυριακή το μήνα ελεύθερη συνάντηση.
Γιατί είσαι μέσα;
Για ναρκωτικά. Κοκαϊνη. Ανέλαβα την ευθύνη και καταδικάστηκα για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση. Παραδέχτηκα την ενοχή μου, μπήκα σε έναν λάθος δρόμο γιατί θέλησα να βγάλω γρήγορα χρήματα. Πριν από αυτό δεν είχα μπει σε αστυνομικό τμήμα. Ανέλαβα τις ευθύνες μου. ‘Έφαγα’ 19 χρόνια. Μεικτά είναι έξι χρόνια και περιμένω το εφετείο σε ένα χρόνο- άλλαξε και ο ποινικός κώδικας τώρα, ελπίζω να βγω πιο σύντομα.
Γιατί συμμετέχεις στο μουσικό εργαστήρι;
Δεν αντέχω τη ρουτίνα, τη βαρεμάρα της φυλακής. Εδώ που βρισκόμαστε τώρα (στον κήπο) η κατάσταση είναι ‘λουλούδι’. Δεν έχει καμία σχέση αυτό που βλέπεις εδώ με το ΄μέσα’. Κάθεσαι όλη μέρα στο κελί σου, η πόρτα ανοίγει στις 7.30 το πρωί και κλείνει στις 8 το βράδυ. Μπορείς να βγεις και στο προαύλιο να περπατήσεις, να τρέξεις. Μέχρι εκεί.
«Όσο είσαι ‘μέσα’, σκέφτεσαι μόνο τη φυλακή- πότε θα βγεις, αν θα έρθει το Εφετείο νωρίς... Στο μουσικό εργαστήρι ξεφεύγεις, καθαρίζει το μυαλό σου, μιλάς και ασχολείσαι με κάτι διαφορετικό, ευχάριστο, απελευθερωτικό. ‘Κυνηγάω’ όλες αυτές τις δράσεις- παρακολουθώ και το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας, συμμετέχω και στη θεατρική ομάδα. Δεν αντέχω να ξυπνάω και η μέρα μου να μην έχει κανένα νόημα, είναι αποκτήνωση αυτή η ζωή».
«Υπάρχουν πράγματα που μπορείς να κάνεις στη φυλακή, από αθλητισμό μέχρι ζωγραφική, μουσική και θέατρο, να μάθεις αγγλικά, να συνεχίσεις το σχολείο. Μακάρι να υπήρχαν και περισσότερα. Τελικά όμως εξαρτάται από τον καθένα: αν θες να περάσεις τα χρόνια σου εδώ μέσα με ναρκωτικά, θα είσαι ο ίδιος μ....ς που ήσουνα κι έξω. Στο λέω έτσι, ξεκάθαρα. Είναι μια ευκαιρία εδώ να δεις τα λάθη σου και να τα διορθώσεις».
«Στο μουσικό εργαστήρι είδα στοιχεία του εαυτού μου που ποτέ δεν περίμενα, δεν ήξερα ότι υπάρχουν μέσα μου. Δεν λέω ότι έγινα ‘μουσικός’, ξυλόφωνο παίζω, απλό όργανο, παιδικό σχεδόν. Κι όμως, με ηρεμεί, με ευχαριστεί. Και ήταν κάτι που δεν γνώριζα ούτε πριν τη φυλακή- γιατί, συχνά και ‘έξω’, δεν έχουμε χρόνο να γνωρίσουμε τον εαυτό μας».
«Οι άνθρωποι, στη φυλακή δε διαφέρουν πολύ από αυτούς ‘έξω’. Έχω γνωρίσει εδώ καταπληκτικούς χαρακτήρες, φοβερά παιδιά. Ο κόσμος έχει στο μυαλό του την στάμπα του ‘φυλακόβιου’, μια προκατάληψη απέναντι σε φυλακισμένους και αποφυλακισμένους επίσης. Δεν τους αδικώ τους ανθρώπους. Κι εγώ έτσι σκεφτόμουν. Αλλά η πραγματικότητα είναι διαφορετική».
Ο Β. είναι επαγγελματίας μουσικός. Στην ορχήστρα της φυλακής παίζει κλασική κιθάρα αλλά το όργανο που δούλεψε σε μεγάλα μαγαζιά, σε γνωστά σχήματα, είναι το μπουζούκι.
Πως βρέθηκες εδώ;
Καλλιεργούσα κάνναβη, για φαρμακευτικούς λόγους.
«Στη φυλακή είσαι έγκλειστος, προσπαθείς να επιβιώσεις. Είσαι συνέχεια σε επιφυλακή. Στις πτέρυγες δεν υπάρχει διαχωρισμός των κρατουμένων ανάλογα με το αδίκημα που έχουν καταδικαστεί- μπορεί να έχεις βρεθεί εδώ για οικονομικούς λόγους και να βρεθείς με κρατούμενους για ανθρωποκτονίες».
«Η μουσική είναι μια διέξοδος. Εδώ είχα την τύχη να γνωρίσω και τον Λ., που είναι εξαίρετος μουσικός και περνάμε τον χρόνο μας όσο πιο δημιουργικά».
Ο Β. ασχολούνταν, επίσης επαγγελματικά, και με τη ζωγραφική. «Όταν βγω θα επιστρέψω στη ζωγραφική. Και στην υπόλοιπη, προηγούμενη ζωή μου. Ήμουν καλά. Ούτε είχα ξανακάνει φυλακή. Πλέον, είμαι εννιά μήνες εδώ και περιμένω να γίνει το δικαστήριό μου. Κάνω μαθήματα ζωγραφικής σε άλλους κρατούμενους, είμαι και βιβλιοθηκάριος- ελπίζω να αποφυλακιστώ σύντομα».
«Όλες αυτές οι δράσεις μας βοηθούν ψυχολογικά πάρα πολύ εδώ μέσα, γεμίζουν τις μέρες μας. Βρισκόμαστε με τον Λ. στη βιβλιοθήκη, κάθε μέρα, δυο ώρες παίζουμε κιθάρες και έρχεται όλος ο Κορυδαλλός και ακούει. Παίζουμε έντεχνα, ζεϊμπέκικα. Ξεφεύγουν όλοι από την βαριά ρουτίνα της φυλακής. Αυτές οι δυο ώρες μουσικής, καλύπτουν όλες τις υπόλοιπες, που δεν κάνουμε τίποτα».
«Και όταν τελειώσει η σημερινή συναυλία, εμείς θα συνεχίσουμε να κάνουμε πρόβες. Ευτυχώς μας έδωσαν τη δυνατότητα να κρατήσουμε τις κιθάρες, τις έχουμε υπ’ ευθύνη μας στη βιβλιοθήκη. Στο κελί δε θα μπορούσα να έχω κιθάρα- είμαι εκεί μέσα με άλλα 14 άτομα...».
Στο τέλος του μουσικού προγράμματος της συναυλίας ο κύριος Β. και ο φίλος του Λ., με εμπειρία σε ροκ μπάντες από έφηβος, έπαιξαν το «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας». Έχω ακόμα τον σκοπό στο μυαλό μου- δεν ξέρω αν ήταν τόσο καλοπαιγμένο, άρτιο τεχνικά από δυο όντως άξιους μουσικούς, ή ο χώρος και η ιδιοσυγκρασία της στιγμής το κατέστησαν υποβλητικό εντός μου. Νομίζω πάντως πως δεν θα με συγκινήσει τόσο κάποια άλλη του εκτέλεση.
Η κ. Γιολάντα Κωνσταντινίδου είναι η κοινωνιολόγος του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού- μέλος του Συμβουλίου της φυλακής, εκτός των άλλων καθηκόντων της, συντονίζει τις δράσεις του μουσικού εργαστηρίου, αλλά και της θεατρικής και της εικαστικής ομάδας.
«Όλα αυτά γίνονται τα τελευταία τέσσερα χρόνια σε συνεργασία με το Γραφείο Αντιεγκληματικής Πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης, που μας έχει υποστηρίξει πολύ σε αυτές τις δράσεις», λέει η ίδια. «Γιατί για να πραγματοποιηθούν όλα αυτά τα δρώμενα πρέπει να εγκριθούν άδειες εισόδου σε κάποιους ανθρώπους- είναι άνθρωποι εμπιστοσύνης βέβαια, ‘φιλτράρονται’ από εμάς και, πλέον, μπορούν να συμμετέχουν σε τέτοιες δράσεις εντός των φυλακών».
«Έχουμε πάρει μέρος σε εκθέσεις ζωγραφικής, όπου πουλήθηκαν σχεδόν όλα τα έργα των κρατουμένων- μας φιλοξένησε το Πολιτιστικό Κέντρο ‘Μελίνα Μερκούρη’ και έχουμε συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα σε συνεργασία με τη Βουλή και σχολεία, όπου εκτεθηκαν έργα κρατουμένων στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά. Δεν θελουμε απλώς να ‘πασαλείψουμε’ για να περάσουμε την ώρα μας- σκοπός μας είναι να εξελιχθεί ο κάθε συμμετέχων και το έργο του να βγει προς τα έξω».
«Η θεατρική μας ομάδα λειτουργεί σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο- με τον καλλιτεχνικό διευθυντή, κ. Λιβαθηνό και με τον Στρατή Πανούριο, σκηνοθέτη και ηθοποιό του Εθνικού, συνεργαζόμαστε από την αρχή της δράσης αυτής. Συμμετέχουν κρατούμενοι από όλες τις πτέρυγες, ανεξαρτήτου εθνικότητας ή αδικήματος- έχουμε ανεβάσει την ‘Τρικυμία’ του Σαίξπηρ, τον ‘Θάλαμο αρ. 6’ του Τσέχοφ και τον περασμένο Μάρτιο τα ‘Οικόπεδα με Θέα’ του Ντέιβιντ Μάμετ”.
«Όλες αυτές οι δράσεις έχουν μεταμορφώσει τους κρατούμενους- έχουν ξεκλειδώσει συναισθηματικά ακόμα και ανθρώπους που πίστευες ότι δεν θα μπορούσες να πλησιάσεις ποτέ. Στις ομάδες υπάρχει ένα πρωτόκολλο: δεν μπορείς να τα κάνεις μπάχαλο, πρέπει να σεβαστείς τον διπλανό σου. Συμμετέχουν άνθρωποι που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους και στο τέλος δημιουργούνται ισχυρές φιλίες».
«Και η ίδια, σαν επαγγελματίας, έχω τη δυνατότητα να επικοινωνήσω πολύ καλύτερα με τους κρατούμενους, να τους γνωρίσω σαν ανθρώπους μέσα από την καθημερινή τριβή που έχουμε. Οι δράσεις αυτές μου δίνουν τη δυνατότητα να δουλέψω με περισσότερους ανθρώπους και σε μικρότερο χρονικό διάστημα να προκυψουν σημαντικότερα αποτελέσματα».
«Τα τελευταία 4 χρόνια που ασχολούμαι μεθοδικά με αυτές τις δράσεις έχω αντλήσει τη μεγαλύτερη ηθική ικανοποίηση που είχα ποτέ σε αυτή τη δουλειά», τονίζει η κ. Κωνσταντινίδου.
«Και όσοι κρατούμενοι βρέθηκαν σε αυτές τις ομάδες, πριν ακόμα αποφυλακιστούν, έκαναν μια μεγάλη στροφή, επαναπροσδιόρισαν τον εαυτό τους, τις σχέσεις τους. Ανακάλυψαν στοιχεία του χαρακτήρα και της ψυχής τους που δεν ήξεραν ότι υπάρχουν μέσα τους- και πολλοί συνέχισαν και έξω από τη φυλακή την τέχνη που έμαθαν στις ομάδες».
Θα συνεχιστούν αυτές οι δράσεις;
Φυσικά. Κάθε πρόγραμμα που τελειώνει, είναι καλύτερο από το προηγούμενο. Κάθε αποτέλεσμα ξεπερνά τις προσδοκίες μας. Και το θέλουν πάρα πολύ οι ίδιοι οι κρατούμενοι- άλλωστε κάθε πρόγραμμα που θέλουμε να υλοποιήσουμε, αν δεν έχει συμμετέχοντες, ακυρώνεται. Οι κρατούμενοι είναι η ψυχή της ομάδας, ουσιαστικά αυτοί λειτουργούν το πρόγραμμα. Εμείς απλώς τους βοηθάμε.
