Φιντέλ και Ραούλ Κάστρο. Δύο αδέλφια που κυβέρνησαν διαδοχικά την μετά-επαναστατική Κούβα αλλά η Ιστορία έχει χώρο μόνο για έναν. Αναμφίβολα, τον πρώτο. Εξάλλου κατά πολλούς η θητεία του Ραούλ Κάστρο στην προεδρία- που μετά από 10 χρόνια ολοκληρώνεται τον Φεβρουάριο του 2018 και αναμένεται να υποβάλλει την παραίτησή του- χαρακτηρίζεται από «αδιάφορη» έως «απογοητευτική» παρ′ ότι επί προεδρίας του έγινε η άρση του εμπάργκο των ΗΠΑ στην Κούβα. Γιατί; Επειδή η οικονομία συνεχίζει να αντιμετωπίζει πολύ μεγάλες προκλήσεις, οι μεταρρυθμίσεις έχουν σταματήσει, η πολιτική εξουσία συνεχίζει να βρίσκεται στα χέρια λίγων και η χώρα ”αιμορραγεί” με τους νέους της, κυρίως τους πιο μορφωμένους, να την εγκαταλείπουν.
Αυτή όμως είναι μια μάλλον πολύ επιφανειακή προσέγγιση, ή τουλάχιστον η μισή αλήθεια. Στον Ραούλ Κάστρο θα πρέπει να αναγνωριστεί πως ήταν ο ηγέτης που κράτησε το τιμόνι της χώρας εν μέσω κεφαλαιώδους σημασίας αλλαγών σε επίπεδο διεθνών σχέσεων αλλά και εσωτερικής πολιτικής και τα κατάφερε εξαιρετικά καλά. Επίσης εισήγαγε αρκετές καινοτομίες, φρόντισε για την εδραίωση άλλων ή απλά έκανε πίσω και παρακολούθησε τις αλλαγές που αναπόφευκτα έρχονταν με πρωτοβουλία τρίτων, όταν αναγνώριζε πως ήταν πέραν του δικού του ελέγχου. Και αυτό μερικές φορές, ίσως είναι πολύ πιο δύσκολο ακόμη και από το να ορίζει κανείς την κάθε πολιτική που ασκείται στην κάθε της λεπτομέρεια και να αντιστέκεται σε οτιδήποτε άλλο.
Πρακτικά, η μεγαλύτερη «κληρονομιά» του Ραούλ Κάστρο εκτιμάται πως θα είναι η παραβίαση των ιδεολογικών φραγμών που όριζαν την οικονομία της χώρας- και κατ′ επέκταση την πολιτική της. Μπορεί κατά τη θητεία του να μην έχει να επιδείξει κάποια σημαντική αύξηση του ΑΕΠ, υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης κ.λπ. αλλά αυτά τα 10 χρόνια είχαμε: έναρξη και επέκταση εμπορικών σχέσεων με χώρες που πριν από μερικά χρόνια θα ήταν αδιανόητο, σταδιακό άνοιγμα σε ξένους επενδυτές, απενοχοποίηση της ιδιοκτησίας και έμπρακτη αναγνώριση του δικαιώματος ιδιοκτησίας μικρών επιχειρήσεων και τέλος αργή αλλά ουσιαστική μεταμόρφωση της κουβανικής κοινωνίας από την σοσιαλιστική ομοιομορφία προς μια πιο ποικιλόμορφη εικόνα σε ό,τι αφορά τις σχέσεις ιδιοκτησίας, το εισόδημα κα.
Όπως παρατηρεί ο Richard Feinberg του Latin American Initiative σε άρθρο του στο Brookings.edu σε κάθε περίπτωση αυτές οι αλλαγές άνοιξαν τον δρόμο για μια νέα γενιά ηγετών ώστε, εάν τολμήσουν, να δώσουν στην Κούβα μια ώθηση προς τα εμπρός, στον 21ο αιώνα.