Ξημέρωμα 21.2.1913 (παλαιό ημερολόγιο - με το νέο θα ήταν 4-6 Μαρτίου), έγινε η παράτολμη ”καταδρομική” των ευζώνων (1ου Συντάγματος) του Ταγματάρχη I. Βελισσαρίου με τον Γ. Ιατρίδη, που το πρωί έφερε την παράδοση των Ιωαννίνων. Δεν θα σταθώ στην Ελληνική πλευρά. Θ′ αναφερθώ εν συντομία στον Οθωμανό διοικητή των Ιωαννίνων Mehmed Esat Paşa (18 Οκτωβρίου 1862 - 2 Νοεμβρίου 1952), που το 1934 με τον αναγκαστικό νόμο περί επωνύμων, πήρε το επώνυμο Bülkat.
Ο Mehmed Esat γεννήθηκε στα Γιάννενα και ήταν γιος του δημάρχου Mehmed Emin Efendi. Σύμφωνα με τον Jacques Kayaloff, ήταν αλβανικής καταγωγής. Σύμφωνα με Έλληνες ερευνητές ήταν απόγονος εξωμοτών από το Ζαγόρι, ή της οικογένειας Γλυκή (υπάρχει χωριό στον Αχέροντα ποταμό κάτω από το Σούλι με αυτό τ′ όνομα), που είχε μεταναστεύσει στην Βενετία (ήταν τυπογράφοι). Σύμφωνα με τον ίδιο, ήταν Γιαννιώτης, με μητρική γλώσσα τα Ελληνικά (σημ.: Οι μουσουλμάνοι των Ιωαννίνων μιλούσαν ελληνικά και αλβανικά / Τόσκικα, με ελάχιστες τουρκικές λέξεις), αλλά δήλωνε απόγονος του Mehmet Kaçi από το Ουζμπεκιστάν που είχε μεταναστεύσει στη Θεσσαλονίκη καταλήγοντας στα Γιάννενα επί Σουλτάνου Μουράτ Β ’.
Αδελφός του ήταν ο επίσης σημαντικός αξιωματικός Kaçı Vehip Paşa ή Mehmet Vehip (Kaçı - 1877–1940 ). Ο Esat στα 17-18 του, πήγε σε σχολή υπαξ/κων στα Μπιτόλια ( Βίτολα - Μοναστήρι ) όπου έμαθε και την Τουρκική γλώσσα. Λόγω της ευφυίας του συνέχισε σε Ακαδημία στην Κων/πολη και με υποτροφία στην Ακαδημία Πολέμου στο Βερολίνο, απ′ όπου αποφοίτησε τον Μάιο του 1894, ( έμαθε Γερμανικά και Γαλλικά). Συμμαθητής του διαδόχου Κωνσταντίνου Α’, με τον οποίο έμελλε να συναντηθούν ως αντίπαλοι στο Μπιζάνι, στα Γιάννενα.
Το 1901 προήχθη σε Mirliva (Ταξίαρχο ) και το 1906 σε Ferik (Γενικό Διευθυντή Στρατού ). Το 1907 υπηρετούσε ως Αρχηγός Στρατιωτικού Επιτελείου του Τρίτου Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη. Το 1911 βρέθηκε για λίγο στην χερσόνησο της Καλλίπολης, αλλά γρήγορα επέστρεψε στα Γιάννενα με την εντολή να μην χάσει την Ηπειρο και τα Γιάννενα.
Κατάφερε ν′ αντισταθεί με τη βοήθεια της γερμανικής οχυρώσεως του Μπιζανίου μέχρι την 21.2.1913/ 4-6 Μαρτίου 1913 (νέο ημερολόγιο). Λόγω της σθεναρής αντίστασης πήρε τον τίτλο του Paşa. Μετά την παράδοση των Ιωαννίνων (με τη μεσολάβηση ξένων Προξένων ως εγγυητών) παρέμεινε αιχμάλωτος μέχρι τις 2 Δεκεμβρίου 1913, δηλαδή για 9 μήνες. Την επομένη αναχώρησε για την Κων/πολη και στις 10 Δεκεμβρίου 1913, διορίστηκε διοικητής στην Καλλίπολη.
Αν και οι πηγές εκθειάζουν την αντίσταση του πέμπτου σώματος οθωμανικού στρατού υπό τη διοίκηση του Γερμανού στρατηγού Liman von Sanders, δίνοντας έμφαση στον Μουσταφά Κεμάλ Πασά (Ατατούρκ), ο Γιαννιώτης Mehmed Esat Paşa ήταν αυτός που προετοίμασε την οθωμανική άμυνα κατά τη διάρκεια της μάχης και αυτός που ενεργά έδινε διαταγές στον στρατό. Τον Οκτώβριο του 1915, διαδέχτηκε τον Colmar Freiherr von der Goltz ώς αρχηγός στρατού. Το 1920, έγινε υπουργός Ναυτικού στο βραχύβιο υπουργικό συμβούλιο του Hulusi Salih Paşa. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1952 σε ηλικία 90 ετών. Μια συλλογή από τις αναμνήσεις του δημοσιεύθηκε το 1975 με τον τίτλο Esat Paşa’nın Çanakkale Anıları ( αναμνήσεις του Esat Paşa από το Çanakkale).
Στοιχεία άντλησα από: Hamdi Ertuna, Yanya savunması Esat Paşa , Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1984, σελ. 97 και Sermet Atacanlı, Atatürk ve Çanakkale’nin komutanları , ΜΒ Yayınevi, 2006, σελ. 22.
