«Ταξιδέψαμε για δύο μήνες από το Βόλο και τη Σύρο μέχρι την Καλαμαριά Θεσσαλονίκης και το Βάλτο των Γιαννιτσών, πραγματοποιήσαμε κινηματογραφικές λήψεις σε όλα τα μεγάλα ιδρύματα και μουσεία Μικρασιατικού Ελληνισμού, επισκεφθήκαμε διάσημους απογόνους σπουδαίων Μικρασιατών και συλλέκτες πολύτιμων αντικειμένων, κινηματογραφήσαμε προσφυγικές γειτονιές και σπάνια μουσειακά εκθέματα, αποκαλύπτουμε για πρώτη φορά πολύτιμο αρχειακό υλικό και αφηγούμαστε μοναδικές ιστορίες για 1,2 εκατομμύριο πρόσφυγες που έφτασαν στην Ελλάδα πριν από 100 χρόνια με μοναδική αποσκευή έναν αξιοθαύμαστο πολιτισμό και μεταμόρφωσαν τη χώρα για πάντα».
Πως θα ήταν άραγε η Ελλάδα εάν δεν είχε συμβεί η Μικρασιατική Καταστροφή; Πως θα ήταν η μουσική μας, η λογοτεχνία και ο αθλητισμός μας; Πως θα ήταν η ελληνική κουζίνα, το αστικό τοπίο, το θέατρο, ο ελλαδικός χάρτης; Θα είχε ανθίσει η ελληνική βιομηχανία; Ποιος θα είχε χτίσει τα μεγάλα εθνικά έργα;
Εξήντα πανεπιστημιακοί, ερευνητές, λαογράφοι, επιχειρηματίες, αθλητές, μουσικολόγοι, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, ιστορικοί και απόγονοι διάσημων Μικρασιατών, απαντούν σε αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα στη νέα σειρά ντοκιμαντέρ, παραγωγής COSMOTE TV, με τίτλο «Από πατρίδα σε πατρίδα» που έρχεται στο COSMOTE History.
Μέσα από τρία επεισόδια αφιερωμένα σε επιμέρους ενότητες, η σειρά επιχειρεί μία καταγραφή και αποτίμηση της τεράστιας μικρασιατικής κληρονομιάς και του τρόπου με τον οποίο οι πρόσφυγες όχι απλά ενσωματώθηκαν, αλλά μεταμόρφωσαν την ελληνική κοινωνία.
Οικονομία, μεγάλα εθνικά έργα, αρχιτεκτονική
Στις πόλεις, στα λιμάνια, στους αγρούς, στα εργοστάσια, στις βιοτεχνίες, στα μαγαζάκια της πόλης, οι Μικρασιάτες αλλάζουν τη γεωγραφία, την οικονομία, τον αστικό πολιτισμό. Με την επιχειρηματική τους δραστηριότητα, θεμελιώνουν την ελληνική βιομηχανία, εισάγουν τη σηροτροφία και την ταπητουργία, με την τεχνογνωσία τους μεταμορφώνουν τομείς όπως η υφαντουργία, η βυρσοδεψία, η αλευροβιομηχανία, η καπνοβιομηχανία και ο κατασκευαστικός τομέας: Ελευθέριος Μουζάκης, Πρόδρομος Μποδοσάκης, Ανδρέας Συγγρός, Βασίλειος Σικιαρίδης, Αδελφοί Σισμανόγλου, Μηνάς Ευφραίμογλου. Κάποιοι από αυτούς, όπως ο Αριστοτέλης Ωνάσης, αλλάζουν την παγκόσμια ιστορία.
Οι μεγάλες ομάδες προσφύγων που εγκαθίστανται σε εγκαταλειμμένες περιοχές προκαλούν την μεγαλύτερη αναδιανομή γαιών στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Οι Μικρασιάτες αποτελούν μια νέα εργατική τάξη, χτίζουν νέες πόλεις, ιδρύουν ή επανδρώνουν εργοστάσια. Ανανεώνουν το λίκνο του πολιτισμού: την πόλη. Οι τεχνίτες και βιοτέχνες κατακλύζουν τα αστικά κέντρα, δίνουν ζωή σε εγκαταλειμμένα κτίρια και ανανεώνουν την οικονομική ζωή της πόλης. Τονώνουν την αστική ζωή και παράγουν εκ νέου αστικό πολιτισμό. Η πολεοδομία και η αρχιτεκτονική των προσφυγικών καταυλισμών είναι απλή αλλά προδίδει τις πολιτισμικές τους καταβολές: τα σπίτια χτίζονται σε ομάδες που σχηματίζουν εσωτερικές τετράγωνες αυλές. Η κοινή ζωή των τετραγώνων διαχέεται στην ελληνική κοινωνία. Η συμμετοχή στα κοινά επαναπροσδιορίζεται χάρη στην αντίληψη των Μικρασιατών για την έννοια της δημόσιας ζωής.
Τέχνες και αθλητισμός
Μικρασιάτες λογοτέχνες και ποιητές δημιουργούν το σπουδαιότερο και επιδραστικότερο καλλιτεχνικό ρεύμα στη σύγχρονη ελληνική ιστορία: τη φημισμένη Γενιά του ’30.
Η γενιά του ’30 εισπράττει διεθνείς υποψηφιότητες βραβείων και «οδηγεί» σε δύο Νόμπελ Ποίησης. Ο Σμυρνιός ποιητής Γιώργος Σεφέρης είναι ένας από τους δύο αποδέκτες. Γιώργος Θεοτοκάς, Μενέλαος Λουντέμης, Μαρία Ιορδανίδου, Κοσμάς Πολίτης, Ηλίας Βενέζης και Φώτης Κόντογλου, Στρατής Δούκας, Διδώ Σωτηρίου.
Η λογοτεχνία και η ποίηση επηρεάζουν το θέατρο και αργότερα τον κινηματογράφο. Μήτσος Μυράτ και Κυβέλη, δύο Μικρασιάτες που άλλαξαν την ιστορία του Ελληνικού θεάτρου. Μαζί με την Μαρίκα Κοτοπούλη, θέτουν τα θεμέλια του σύγχρονου Ελληνικού θεάτρου με εμβληματικές παραστάσεις και παγκόσμιες περιοδείες, προωθούν το Ελληνικό θέατρο στη διεθνή σκηνή.
Το 1890 μια παρέα νεαρών από επιφανείς οικογένειες της Σμύρνης ιδρύουν τον πρώτο μουσικό και γυμναστικό σύλλογο της πόλης, τον «Ορφέα», γνωστό σήμερα ως Πανιώνιο. Ένα χρόνο μετά ιδρύεται ο «Απόλλων» και το 1896 οι Βρετανοί ιδρύουν το «Sporting Club». Οι αθλητικοί σύλλογοι είναι και πολιτισμικοί. Συντηρούν αθλητικά τμήματα, περιηγητικά τμήματα πεζοπορίας και εκδρομών καθώς και τμήματα αφιερωμένα στις τέχνες. Διοργανώνουν αγώνες στίβου και ταυτόχρονα διαγωνισμούς ποίησης και λογοτεχνίας, συναυλίες, χοροεσπερίδες, εκθέσεις ζωγραφικής και γλυπτικής.
Οι πρόσφυγες φέρνουν στην Ελλάδα τον σωματειακό αθλητισμό. Χάρη στην αγάπη των Μικρασιατών για τον αθλητισμό και την ανάγκη τους να κοινωνικοποιούνται μέσα από αυτόν, ιδρύονται ή μεταφέρονται 33 αθλητικοί σύλλογοι σε όλη τη χώρα: Πανιώνιος, Ολυμπιακός Πατρών, Απόλλων Σμύρνης, Απόλλων Καλαμαριάς, Νίκη Βόλου, Σπόρτινγκ Αθηνών, Νήαρ Ηστ, Εθνικός Αστέρας.
Η αθλητική παράδοση των Μικρασιατών προκαλεί άνθηση πολλών αθλημάτων. Λίγοι γνωρίζουν την μικρασιατική καταγωγή του προπονητή της Εθνικής μπάσκετ του 1987, Κώστα Πολίτη, χάρη στο επίτευγμα της οποίας η ελληνική Εθνική Ομάδα Μπάσκετ εδραιώνεται τις επόμενες δεκαετίες ως παγκόσμια δύναμη στην καλαθοσφαίριση.
Μουσική και γαστρονομία
Η νοσταλγία των Μικρασιατών για τη χαμένη πατρίδα μεταμορφώνει και την ελληνική μουσική παράδοση. Με ρίζα το Σμυρναίικο, οι Μικρασιάτες δημιουργούν το ρεμπέτικο, ένα μουσικό ρεύμα που γεννιέται από τις στάχτες της Μικρασιατικής Καταστροφής και αποτελεί το ‘πεντάγραμμο’ πάνω στο οποίο γράφονται τα ελληνικά μουσικά ρεύματα του 20ου αιώνα: από το λαϊκό μέχρι το έντεχνο.
Μεγάλοι συνθέτες, ερμηνευτές, οργανοπαίχτες δεν επηρεάζουν απλώς τα γλέντια των Ελλήνων αλλά και την αντίληψή τους για τη μουσική: Παναγιώτης Τούντας, Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, Μιχάλης Σιουγιούλ, Ρόζα Εσκενάζυ, Κώστας Καπλάνης, Δόμνα Σαμίου, Γιάννης Παπαϊωάννου, Μάρκος Βαμβακάρης, καθώς και ο μεγαλύτερος κλασσικός συνθέτης της χώρας στο 1ο μισό του 20ου αιώνα, Μανώλης Καλομοίρης.
Τα Σμυρναίικα τραγούδια αυτά τραγουδήθηκαν ως επί το πλείστων σε ταβέρνες και κουτούκια.
Από την ταβέρνα μέχρι τη ζαχαροπλαστική, οι Μικρασιάτικες γεύσεις, τα μπαχάρια, οι συνδυασμοί και τα υλικά νοστιμεύουν τα τραπέζια μας. Σουτζουκάκια, μπακλαβάς, ντολμαδάκια γιαλαντζί, δίπλες, τσουρέκι, ιμάμ μπαϊλντί, γιουβαρλάκια, εκμέκ, σμυρναίικα κουλουράκια και άλλα νόστιμα εδέσματα με ιστορία.
Τα επεισόδια σειράς, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Κοτσέλη, αλλά και η ταινία -τη σκηνοθεσία της οποίας υπογράφει ο Πάνος Τσιροζίδης-, μια πιο σύντομη και περιεκτική εκδοχή που προέκυψε από το υλικό των τριών επεισοδίων, θα προβάλλονται κάθε Κυριακή του Φεβρουαρίου στις 21.00, στο COSMOTE History HD, με αφετηρία τις 5 Φεβρουαρίου.