Είναι γεγονός ότι 180.000 Έλληνες πτυχιούχοι [1] έχουν αποδημήσει εν καιρώ μνημονίων αλλά πολύ περισσότεροι έμειναν, παρά το ότι, προφανώς, αντιμετωπίζουν τις ίδιες απωθητικές συνθήκες [2]. Τίθεται λοιπόν, το ερώτημα: Ποια προσωπικά χαρακτηριστικά καθορίζουν την τελική απόφαση;
Η αντίδραση στα σκάνδαλα είναι προβλεπτική μεταβλητή (predictor variable).
Στην απάντηση με οδήγησαν οι συζητήσεις που είχα με φοιτητές και αποφοίτους διαφόρων Ελληνικών ΑΕΙ σχετικά με τα πρόσφατα σκάνδαλα αντιγραφών. Τα γεγονότα έχουν ως εξής: πέρσι, το Πανεπιστήμιο Πατρών τιμώρησε 106 φοιτητές που παρέδωσαν την ίδια εργασία [3]. Πρόσφατα, ο Υπουργός Παιδείας παρενέβη καίρια και σθεναρά στο ΟΠΑ μετά από επίσημες καταγγελίες για παραβίαση του αδιάβλητου μίας εξέτασης[ 4]. Ενώ τα αρμόδια όργανα δήλωναν «σε επαφή με τη νομική υπηρεσία» [5] και «η πλήρης διαλεύκανση της υπόθεσης» αναμενόταν να «ολοκληρωθεί μετά τη διενέργεια των επικείμενων φοιτητικών εκλογών» [6] που τελικά δεν έγιναν [7], είδαν το σκληρό φως της δημοσιότητας κι άλλες μαζικές αντιγραφές [8].
Οι στάσεις των νέων απέναντι στα σκάνδαλα αποτελούν όχι μόνο επαρκές κριτήριο για την κατάταξη των νέων πτυχιούχων σε μια ξεκάθαρη τυπολογία με άξονα τη σχέση τους με το «κόλπο» και ικανοποιητική εξήγηση για τα χάλια μας αλλά και μπούσουλα για τη σωτηρία μας .
Οι μέσα στο «κόλπο»
Κάποιοι θεωρούν την απάτη «μαγκιά» και τσαντίζονται μ’ αυτούς που «πάνε και τ’ ανακατώνουν], «τα καρφιά». Είναι αυτοί που διάνθιζαν την απάτη τους, με ανατριχιαστικού κυνισμού και αισχρού λεξιλογίου σχόλια. Σ’ αυτούς, τους (ο)λίγους, το σύστημα όχι μόνο δίνει πτυχία αλλά τους τακτοποιεί και σε μια δουλειά ή, αν είναι καλά χωμένοι στο ευρύτερο «κόλπο», τους αναθέτει μια παχυλά αμειβόμενη αργομισθία. Αυτοί διαιωνίζουν το τοξικό σύστημα [2].
Οι μέσα στο «κόλπο» συχνά πετάγονται έξω για να ψωνίσουν ένα βαρύγδουπο ακαδημαϊκό τίτλο, αλλά, δυστυχώς, γρήγορα επιστρέφουν. Για να ανελιχθούν συμμετέχουν ενεργά στην ηθική παρενόχληση [9] όσων με τα προσόντα ή την ακεραιότητά τους διαταράσσουν το σύστημα. Όταν βρεθούν στην πολυπόθητη ‘καρέκλα’ γίνονται οι καταστροφικοί ηγέτες [10] με τη μεγάλη «κουτάλα». Όσο τους επιτρέπουμε να δρουν ως συμμορίες, καμιά Ευρώπη και καμιά «ανάπτυξη» δε θα σώσει τούτο τον έρμο τόπο.
Οι γύρω απ’ το «κόλπο»
Οι πολλοί, που δεν έχουν ενεργή συμμετοχή στην οργάνωση της απάτης αλλά τσιμπολογάνε τ’ αποφάγια, χωρίζονται σε δυο υποκατηγορίες.
Οι ωχαδερφιστές
Λένε «σιγά μωρέ, και τι έγινε;», «σάμπως δεν τα ξέραμε;» «παντού συμβαίνουν αυτά!» και εφαρμόζουν στρατηγικές ηθικής ουδετεροποίησης (moral neutralization) [11] για να αιτιολογήσουν τη συγκαταβατική τους σιωπή (acquiescent silence) [12].
Οι εθελοτυφλούντες
Επιλέγουν συνειδητά την αδρανή σιωπή (quiescent silence) [12], κάνουν σα να μην τρέχει τίποτα και, όταν τα σκάνδαλα κρέμονται στα μανταλάκια, λένε «εγώ τι θα μπορούσα να κάνω;», «είναι ισχυρά τα κυκλώματα, δεν παλεύονται!».
Όλοι αυτοί είναι μεν πτυχιούχοι, αλλά παραμένουν άτροποι κι απαίδευτοι. Βλέπουν τον κόσμο σαν μια γαβάθα σούπα με πολλά κουτάλια γύρω [13] και σπρώχνονται για ν’ αρπάξουν ότι μπορέσουν. Μένουν εδώ και κλαίνε τη μοίρα τους. Τρώνε τη σύνταξη της γιαγιάς, χαρτζιλικώνονται από τα «μαύρα» της μαμάς, και μπαινοβγαίνουν σε εξαρτησιογόνα συστήματα (stage, ΕΣΠΑ κ.λπ.) ή αδιέξοδες, κακοπληρωμένες δουλειές. Τους διακατέχει ο φόβος - το φρικτό αποκύημα της άγνοιας, της πενίας, και της αδικίας – οπότε λένε «ναι σε όλα» ελπίζοντας στο βόλεμα, la sistemazione [13].
Όσο επιτρέπουμε την «ιδιωτικοποίηση» των θεσμών που καταπολεμούν την άγνοια, την πενία και την αδικία (παιδεία, πρόνοια, και δικαιοσύνη), τόσο οι γύρω απ’ το «κόλπο’»θα υποτάσσονται στη βία των μέσα στο «κόλπο», θα περιθωριοποιούν τους άριστους, και με τη σιωπή τους θα επιταχύνουν την εξαθλίωσή μας.
Οι έξω από το «κόλπο»
Υπάρχουν όμως και παιδιά που αγανακτούν και ντρέπονται που κάθισαν στα έδρανα δίπλα στους απατεώνες. Λένε «τι χάλια είναι αυτά!», φωνάζουν «δεν πάει άλλο» και συγκρούονται με το σύστημα για να περιφρουρήσουν την αξιοπρέπεια τους και να περισώσουν ότι έχει απομείνει από την αξιοπιστία των πανεπιστημίων.
Είχα την τιμή να καμαρώσω μέσα στα αμφιθέατρα αυτά τα παιδιά, παιδιά με ευπρέπειά, καλλιέργεια και δίψα για γνώση. Κανένα τους δεν καταγράφηκε στο 45% των ανέργων [1], ούτε «τρούπωσε» ελέω «μπάρμπα». Κάποια έγιναν ανάρπαστα από τους λίγους υγιείς οργανισμούς που πασχίζουν να βρουν άξιους και ακέραιους εργαζόμενους. Κάποια βρέθηκαν στο βούρκο της σιωπηλής μάζας, πολέμησαν το ‘κόλπο’, και εισέπραξαν διώξεις. Αυτά είναι που πήραν τον ομματιών τους.
Το μέλλον μας
Τα παιδιά που είναι έξω από το «κόλπο» η Ελληνική κοινωνία τα έχει ανάγκη. Όχι γιατί κόστισε πολύ η εκπαίδευσή τους. Τόσα έχουμε δώσει στους «δανειστές», τα 15,3 δις που κόστισαν [14] «τα παιδιά του brain drain» [15] θα τσιγκουνευτούμε; Ούτε γιατί οι απόδημοι λείπουν στους δικούς τους. Τόσα συνηθίσαμε, δε θα (ξανα)μάθουμε να περιμένουμε τη Θεία απ’ το Σικάγο να μας βρει πλούσιο γαμπρό;
Για τη χειμαζόμενη οικονομία μας, οι γνώσεις και η δημιουργικότητα των παιδιών που παραμένουν έξω από το ‘κόλπο’ είναι πολύτιμες. Για την αποχαυνωμένη κοινωνία μας, η ακεραιότητά και η πυγμή τους είναι ανεκτίμητες. Μια Ελλάδα χτισμένη πάνω στην αριστεία και το ήθος τους θα είναι όχι μόνο παράγοντας έλξης των αποδήμων και των υγιών επενδύσεων, αλλά, κυρίως, βιώσιμη.
Οι ευθύνες μας
Ο καθένας μας χωριστά και όλοι μαζί – γονείς, δάσκαλοι, δικαστές, πολίτες - φέρουμε ακεραία την ευθύνη
(α) να διεκδικήσουμε δυναμικά την εξυγίανση και ενίσχυση των θεσμών,
(β) να αγωνιστούμε ενάντια στο ‘κόλπο’, ανεξαρτήτως κόστους,
(γ) να παιδεύσουμε και να ενισχύσουμε τους γύρω απ’ το ‘κόλπο’, και
(δ) να προστατέψουμε το σημαντικότερο προσόν των έξω από το ‘κόλπο’: την αρετή τους.
Αναφορές
1. Newsroom. BBC: H Ελλάδα και το brain drain. HuffPost Greece 2018 06/04/2018; Available from: https://www.huffingtonpost.gr/entry/bbc-h-ellada-kai-to-brain-drain_gr_5ac7626ce4b09d0a1192a5ee.
2. Ζαρκάδα, Α. Χειρότερο από το brain drain το brain down the drain. Huffpost To Blog 2018 01/06/2018; Available from: https://www.huffingtonpost.gr/entry/cheirotero-apo-to-brain-drain-to-brain-down-the-drain_gr_5b1114dbe4b0d5e89e1eba47.
3. Κοτρωνάκης, Σ. Μαζική αντιγραφή από φοιτητές στο Πανεπιστήμιο Πατρών (video). ΕΡΤ 2017 12/09/2017; Available from: http://www.ert.gr/eidiseis/ellada/kinonia/maziki-antigrafi-apo-fitites-sto-panepistimio-patron-video/.
4. Ζαφειρόπουλος, Κ. «Γαλάζιο» δίκτυο αντιγραφών μέσω facebook. efsyn.gr 2018 28/04/2018; Available from: https://www.efsyn.gr/arthro/galazio-diktyo-antigrafon-meso-facebook.
5. Κοντορούση, Μ. Αντιδράσεις Γαβρόγλου στο σκάνδαλο μαζικών αντιγραφών στο ΟΠΑ. News 24/7 2018 31/05/2018; Available from: http://www.news247.gr/paideia/antidraseis-gavrogloy-sto-skandalo-mazikon-antigrafon-sto-opa.6609165.html.
6. Η απάντηση της ΑΣΟΕΕ για το «γαλάζιο» δίκτυο αντιγραφών μέσω Facebook. tvxs 2018 04/05/2018; Available from: https://tvxs.gr/news/ellada/i-apantisi-tis-asoee-gia-galazio-diktyo-antigrafon-meso-facebook.
7. Κοντορούση, Μ. Φοιτητικές εκλογές 2018: Δεν ψηφίζει η ΑΣΟΕΕ - Στην Αίγλη Ζαππείου καλεί η ΔΑΠ Νομικής τους φοιτητές. News 24/7 2018 16/05/2018; Available from: http://www.news247.gr/paideia/antidraseis-gavrogloy-sto-skandalo-mazikon-antigrafon-sto-opa.6609165.html.
8. Ζαφειρόπουλος, Κ. Αιέν αριστεύειν με «γαλάζιες» αντιγραφές. efsyn.gr 2018; Available from: https://www.efsyn.gr/arthro/aien-aristeyein-me-galazies-antigrafes.
9. Τσιαμά, Μ.-Χ., Το Φαινόμενο της Ηθικής/Ψυχολογικής Παρενόχλησης στο Χώρο της Εργασίας: Εννοιολογικοί Προσδιορισμοί. 2013, Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού: Αθήνα.
10. Einarsen, S., M.S. Aasland, and A. Skogstad, Destructive leadership behaviour: A definition and conceptual model. The Leadership Quarterly, 2007. 18(3): p. 207-216.
11. Ribeaud, D. and M. Eisner, Are moral disengagement, neutralization techniques, and self-serving cognitive distortions the same? Developing a unified scale of moral neutralization of aggression. International Journal of Conflict and Violence, 2010. 4(2): p. 298-315.
12. Greenberg, J. and M.S. Edwards, Voice and silence in organizations. 2009: Emerald Group Publishing.
13. Barzini, L., The Italians. 1968, London: Penguin.
14. Λακασάς, Α. 15,3 δισ. το κόστος του brain drain. Η Καθημερινή 2018 05/02/2018; Available from: http://www.kathimerini.gr/946827/article/epikairothta/ellada/153-dis-to-kostos-toy-brain-drain.
15. Naftemporiki.gr. Τσίπρας: Τα παιδιά του brain drain έχουν δικαίωμα να ψηφίζουν από εκεί όπου διαμένουν. CretaLive. Η Κρήτη στον κόσμο 2018 18/05/2018; Available from: https://www.cretalive.gr/ellada/tsipras-ta-paidia-toy-brain-drain-echoyn-dikaioma-na-pshfizoyn-apo-ekei-opoy-diamenoyn.