Στην κοινωνία μας, οι νόμοι συχνά λειτουργούν ως εργαλεία πίεσης για την επίτευξη ισορροπιών και την εμπέδωση αξιών που, υπό ιδανικές συνθήκες, θα έπρεπε να είναι αυτονόητες. Για παράδειγμα, η νομοθετική ποσόστωση φύλου στα ψηφοδέλτια ψηφίστηκε για να εξισορροπήσει τις ανισότητες εκπροσώπησης μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο νόμος αυτός, πέρα από την άμεση εφαρμογή του, στοχεύει στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας ισότητας, ισότητας που θα έπρεπε έτσι κι αλλιώς να προκύπτει φυσικά ως αποτέλεσμα της ίδιας της στατιστικής ισορροπίας.
Κατά αντιστοιχία, η προηγούμενη διαδικασία εκλογής του Προέδρου της Δημοκρατίας, απαιτώντας αυξημένη πλειοψηφία, λειτουργούσε ως μηχανισμός που επέβαλλε τη συναίνεση. Η ανάγκη εύρεσης υποψηφίου ευρείας αποδοχής οδηγούσε τα κόμματα στην πρόταση προσωπικοτήτων από αντίπαλες παρατάξεις, υποδεικνύοντας ότι παρά τις όποιες πολιτικές αντιπαραθέσεις υπάρχει και αμοιβαίος σεβασμός. Έτσι, ενισχυόταν η εθνική ενότητα και εμπεδωνόταν μια κουλτούρα συνεργασίας και διαλόγου, πριν καν την ολοκλήρωση της κοινοβουλευτικής διαδικασίας εκλογής.
Ωστόσο, αυτή η διαδικασία έγινε πολλές φορές αντικείμενο εργαλειοποίησης από την αντιπολίτευση, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αδιεξόδων και την πρόκληση πρόωρων εκλογών. Οι στρατηγικές αυτές, συχνά καθοδηγούμενες από δημοσκοπικούς συσχετισμούς και προσωπικές φιλοδοξίες, οδήγησαν στην ανάγκη τροποποίησης του νόμου. Η νέα νομοθεσία, που επιτρέπει την εκλογή Προέδρου με απλή πλειοψηφία, πιστεύω πως σε ένα βαθμό βασίστηκε και στην υπόθεση ότι η κουλτούρα συναίνεσης είχε εμπεδωθεί και πλέον μπορούσε να διατηρηθεί χωρίς θεσμική πίεση.
Δυστυχώς, η πρόσφατη πρόταση του πρωθυπουργού για τον κ. Τασούλα, παρά τον σεβασμό μου προς το πρόσωπό του, αναδεικνύει τις αδυναμίες αυτής της αλλαγής. Αντί η νέα διαδικασία να εδραιώσει την κουλτούρα συνεργασίας, ανέστρεψε τις δυναμικές εργαλειοποίησης. Τώρα φαίνεται πως ο εκάστοτε πρωθυπουργός έχει τη δυνατότητα να επιλέγει υποψηφίους που εξυπηρετούν εσωκομματικές ισορροπίες ή πολιτικές σκοπιμότητες, υποβαθμίζοντας τον ευρύτερο θεσμικό ρόλο της Προεδρίας. Η συγκεκριμένη επιλογή φαίνεται να εξυπηρετεί περισσότερο την ανάγκη ηρεμίας στα δεξιά της Νέας Δημοκρατίας παρά την εθνική συνεννόηση.
Καταρχάς είναι σημαντικό να αναθεωρήσουμε την άποψη ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας είναι απλώς ένα σύμβολο ενότητας και ομοψυχίας. Πρόκειται για μια θεσμική θέση, και όπως όλες οι θέσεις εργασίας συνοδεύεται από σαφείς υποχρεώσεις, όπως αυτές που περιγράφονται στο άρθρο 36 του Συντάγματος, που αναφέρει ουσιαστικά ότι ο Πρόεδρος ασκεί και εξωτερική πολιτική. Η επιλογή του λοιπόν πρέπει να βασίζεται πρωτίστως στις ικανότητες και τις δεξιότητες που απαιτεί ο ρόλος αυτός, και κατ’ επέκταση στην εικόνα ή στον γενικότερο συμβολισμό, που παραμένουν φυσικά απαραίτητα και σημαντικά.
Οι πρόσφατες εξελίξεις όμως, δείχνουν ότι υποχωρήσαμε ακόμα περισσότερο από την απλή συζήτηση περί «συμβόλων». Από την εστίαση στην εικόνα ενός προσώπου που ενσαρκώνει τη μετριοπάθεια και την εθνική ομοψυχία, φτάσαμε να επιλέγονται υποψήφιοι που, ενώ μπορεί να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις αυτές, ταυτόχρονα εξυπηρετούν και κομματικά ακροατήρια. Δυστυχώς, αυτή η εξέλιξη δεν συνιστά απλώς ένα βήμα πίσω για την κουλτούρα συναίνεσης, αλλά και μια σοβαρή έκπτωση στον ίδιο τον θεσμό.