Οι οποιοιδήποτε σχεδιασμοί που μπορεί να γίνονται για να σπάσει το αδιέξοδο που υπάρχει στις διαπραγματεύσεις για το κυπριακό, δεν μπορεί να παραμείνουν μακριά από το τι συμβαίνει σήμερα στην περιοχή μας και από το πως οι σημερινές εξελίξεις θα επηρεάσουν το μελλοντικό ισοζύγιο ισχύος στη Μέση Ανατολή και στην Ευρασία. Γεωγραφικά εδώ είναι τοποθετημένη η Κύπρος και όχι στην ηπειρωτική Ευρώπη, όπου κυριαρχούν άλλου είδους ανησυχίες και αναζητήσεις ασφάλειας.
Τρεις σημαντικές διεθνείς συναντήσεις καθορίζουν τον μήνα Ιούλιο.
Η συνάντηση της Κωνσταντινούπολης, μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, με διαμεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών και της Τουρκίας για το θέμα της επισιτιστικής κρίσης είναι η πρώτη. Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, παραμένουν οι λεπτομέρειες για να εφαρμοστεί ένα σχέδιο δράσης στη Μαύρη Θάλασσα, με αφετηρία κυρίως το λιμάνι της Οδησσού, ώστε να μπορέσουν να βρουν το δρόμο τους προς την παγκόσμια αγορά οι τόνοι σιτηρών που βρέθηκαν εγκλωβισμένοι στην Ουκρανία. Οι αγορές, λοιπόν, θα ευγνωμονούν την Άγκυρα, ως ΜVP (Most Valuable Player).
Ταυτόχρονα, η επίσκεψη Μπάιντεν στο Ισραήλ με συνέχεια στη Σαουδική Αραβία, δείχνει το δρόμο για την προσπάθεια που γίνεται, με αρχηγέτη την Ουάσιγκτον, για τη δημιουργία μιας νέας συλλογικής αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην ασταθή περιοχή μας, με τη συμμετοχή του Ισραήλ και του αραβικού κόσμου, ως αντίβαρο κατά κύριο λόγο προς την επιρροή του Ιράν, που έχει φτάσει πλέον τα παράλια της Μεσογείου (στη Συρία, στην Παλαιστίνη και στο Λίβανο) και που αποτελεί βραχίονα ισχύος στην αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας στη συγκεκριμένη γεωγραφική επικράτεια.
Μπορεί να μην πρόκειται για το ΝΑΤΟ της Μέσης Ανατολής αλλά, αν τελικά όσα ακούμε να σχεδιάζονται τον τελευταίο καιρό υλοποιηθούν, μιλάμε για πιθανό game changer. ’Ηδη ο Υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, Μπένυ Γκαντζ, μίλησε για “αεράμυνα της Μέσης Ανατολής”. Κάτι που έγινε δυνατόν μετά την υπογραφή των Συμφωνιών του Αβραάμ και την εξομάλυνση των σχέσεων του Ισραήλ με μέλη του αραβικού κόσμου. Το παλαιστινιακό είναι πλέον φανερό ότι δεν καθορίζει αυτές τις σχέσεις. Τα ισλαμικά κράτη, με πρωτοστάτη το Ριάντ, είναι αποφασισμένα να εξαργυρώσουν το οικονομικό πλεονέκτημα της ενέργειας που κατέχουν, ειδικά σε τέτοιους χαλεπούς για την Ουάσιγκτον καιρούς, με κάποιου είδους αμυντικές εξασφαλίσεις.
Στην αντίπερα όχθη, θα δούμε, επίσης, να πραγματοποιείται την ερχόμενη βδομάδα η σύνοδος μεταξύ Ιράν-Ρωσίας-Τουρκίας στην Τεχεράνη, όπου αναμφισβήτητα θα συζητηθεί το θέμα της Συρίας αλλά και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η τελευταία πληροφόρηση που έχουμε μιλά για εξοπλισμό του Ρωσικού στρατού με ιρανικά drones, την ίδια στιγμή που οι Ουκρανοί χτυπούν τους στρατιώτες της Μόσχας με drones από τη φίλη χώρα Τουρκία. Πρόκειται, λοιπόν, για ένα περίπλοκο τρίγωνο συνεργασίας, το οποίο όμως μερικώς καθορίζεται από την επιτυχή άρνηση της Άγκυρας να εφαρμόσει τις δυτικές κυρώσεις προς τον Πούτιν και ταυτόχρονα, τη βοήθεια της ’Αγκυρας προς την Τεχεράνη για να σπάσει τον αμερικανικό κλοιό των κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί.
Συμπερασματικά, οι δυνατότητες και η διπλωματία του τουρκικού κράτους του έχουν επιτρέψει να παίζει ταυτόχρονα σε δύο γήπεδα. Επιτυχώς προς το παρόν. Όσο κι αν έχει εξαντλήσει τα περιθώρια καλής θέλησης που μπορεί να είχε παλαιότερα με το δυτικό κόσμο, Βρυξέλλες και Ουάσινγκτον συνεχίζουν να παίζουν μπάλα με τον Έρντογαν, παρά τους εκβιασμούς και τις απαράδεκτες συμπεριφορές του. Παράλληλα, η Άγκυρα επιδίδεται σε έντονες προσπάθειες να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αίγυπτο. Μιλά πλέον με όλους στην περιοχή μας. Πλην της Ελλάδας και της Κύπρου.
Εδώ γεννιέται και το ερώτημα μελλοντικών εξελίξεων, εάν η έστω κι αναγκαστική εξομάλυνση αυτών σχέσεων στην ευρύτερη περιοχή μας, αφήσει την Κυπριακή Δημοκρατία εκτός νυμφώνα. Αφενός, διότι η προστιθέμενη αξία του να είσαι ο συνδετικός κρίκος μέσω τριμερών συνεργασιών μεταξύ Ισραήλ και Αράβων έχει πλέον εξουδετερωθεί από τις ίδιες τις εξελίξεις.
Αφετέρου, γιατί δεν έχουν παρθεί ακόμη συνειδητές αποφάσεις συγκεκριμένου γεωπολιτικού προσανατολισμού, οι οποίες να συνοδεύονται από σχεδιασμούς πρακτικής εφαρμογής. Όμως, αυτή τη φορά, ο δρόμος προς τη Δύση περνά και μέσα από την Μέση Ανατολή. Κι είναι σημαντικό η Κύπρος να συνεισφέρει στους σχεδιασμούς ασφάλειας στην ευρύτερη περιοχή μας με αξιοπιστία και σοβαρότητα, έχοντας κλείσει τον εσωτερικό διάλογο με τον εαυτό της για το που ανήκει.
Ας δούμε τη γεωγραφική μας θέση, τον εναέριο μας χώρο, τις θαλάσσιες οδούς που μας καθορίζουν, ως ένα κομβικό σημείο της εξίσωσης ενέργειας αλλά και ασφάλειας της Ανατολικής Μεσογείου. Πέρα από το πρίσμα του ευρωκεντρισμού που χαρακτήριζε κατά κύριο λόγο μέχρι σήμερα την εξωτερική πολιτική μας.
Όταν κάποτε επιστρέψουμε στο τραπέζι των συνομιλιών, οι διαπραγματεύσεις για μια διευθέτηση του κυπριακού προβλήματος δύσκολα θα έχουν την μορφή που είχαν μέχρι σήμερα. Τα πράγματα θα έχουν αλλάξει οριστικά, όχι μόνο σε τοπικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο διεθνών συγκυριών. Άρα, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για να σκεφτούμε «out of the box».
Να δούμε τη λύση του κυπριακού μέσα από μια πλειάδα αλγεβρικών εξισώσεων που θα πρέπει να επιλυθούν ταυτόχρονα για να ξεκλειδωθούν και θα αποτελούνται συνοπτικά από τα εξής κεφάλαια: ασφάλεια κι εγγυήσεις μέσα από το πρίσμα ενός συλλογικού περιφερειακού σχεδιασμού ασφάλειας, περιφερειακοί σχεδιασμοί ενέργειας, θαλάσσιοι οδοί/ΑΟΖ κι ακολούθως, εσωτερική διακυβέρνηση, οικονομία, περιουσιακό/εδαφικό.
Καλό θα ήταν οι προεδρικοί υποψήφιοι στις επερχόμενες εκλογές του 2023 να αναλύσουν το τι προτίθενται να κάνουν σε σχέση με το γόρδιο δεσμό που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία μέσα στις πραγματικότητες της περιοχής παρά να σπαταλούν το χρόνο τους σε μια θεωρητική περιγραφή της ιδανικής λύσης με όρους κλισέ, που ελάχιστα σημαίνουν σε πραγματικό χρόνο. Αυτά τα ακούσαμε πάρα πολλές φορές. Χωρίς αποτέλεσμα.
***
Άννα Κουκκίδη-Προκοπίου
Ανώτερη Επιστημονική Συνεργάτιδα, Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας