Πριν από περίπου ένα χρόνο, ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είχε εκφράσει την απροθυμία του για διάλογο με τον Έλληνα Πρωθυπουργό, μία στάση που έμεινε γνωστή ως «Mitsotakis yok». Ο Έλληνας Πρωθυπουργός ωστόσο σε σχετική δήλωση που πραγματοποίησε μετά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη το καλοκαίρι του 2023, είχε τονίσει ότι η στάση αυτή πιθανότατα εξυπηρετεί την εσωτερική πολιτική της Τουρκίας, σε μία προσπάθεια αποπροσανατολισμού των Τούρκων πολιτών από την άσχημη οικονομική κατάσταση που επικρατεί στη γείτονα χώρα. Ενδεχομένως να αποτελούσε και μέρος της προσωπικής ατζέντας του Τούρκου Προέδρου εν όψει των εκλογών του 2023, για την προσέλκυση περισσότερων ψηφοφόρων.
Σχετικά πρόσφατα ωστόσο, η Τουρκία φαίνεται να έχει αλλάξει στάση όσον αφορά τις διμερείς σχέσεις της με την Ελλάδα, καθώς επιδιώκει την εξομάλυνση αυτών μέσω διερευνητικών επαφών, πραγματοποιεί διμερείς συναντήσεις μεταξύ υψηλόβαθμων αξιωματούχων και έχει ελαττώσει σημαντικά τις παραβιάσεις του ελληνικού εθνικού εναέριου χώρου.
Σε παλαιότερο άρθρο είχε επισημανθεί το γεγονός ότι ο διορισμός του Hakan Fidan (Χακάν Φιντάν) ως επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας επιτρέπει τη βέλτιστη συνεργασία του εν λόγω Υπουργείου με το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, αλλά και την εκμετάλλευση της συμμετοχής της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ προκειμένου να αποκομίσει όσο το δυνατόν περισσότερα οφέλη από την επικείμενη ένταξη της Σουηδίας στη συμμαχία. Επιπλέον, είχε τονιστεί ότι ο διορισμός του Yaşar Güler ως επικεφαλής του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας, τον χειρισμό κρίσεων και τη διεξαγωγή στρατιωτικών επιχειρήσεων, εγγυάται τη διατήρηση της εσωτερικής ασφάλειας της Τουρκίας, και επιτρέπει τη χρησιμοποίηση των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων ως μέσο άσκησης πίεσης σε διάφορα θέατρα επιχειρήσεων.
Σε άλλο άρθρο είχε αναφερθεί επίσης ότι η εξωτερική πολιτική που ασκείται από την Τουρκία βασίζεται στην «Κόκκινη Βίβλο» (Kırmızı Kitap) –η επίσημη ονομασία της οποίας είναι Έγγραφο Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας (Milli Güvenlik Siyaset Belgesi)– που εκπονείται από το Τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας [Milli Güvenlik Kurulu (MGK)]. Το γεγονός δε ότι ο Υπουργός Εξωτερικών και ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας αποτελούν μόνιμα μέλη του MGK, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο διορισμός των προαναφερθέντων αξιωματούχων θα πρέπει να εκληφθεί ως μια προσπάθεια στενότερης συνεργασίας των κρατικών φορέων για το βέλτιστο χειρισμό των εξωτερικών υποθέσεων της Τουρκίας και την ταχύτερη εκπλήρωση των τεθέντων στόχων της εξωτερικής πολιτικής.
Για ποιο λόγο επομένως η Τουρκία δείχνει το τελευταίο διάστημα ιδιαίτερα πρόθυμη να αποκαταστήσει τις διμερείς σχέσεις της με την Ελλάδα προσερχόμενη σε διερευνητικές επαφές; Ο λόγος είναι πολύ απλός και σχετίζεται με το γεγονός ότι η εξωτερική πολιτική ενός κράτους αποτελεί το πολυπλοκότερο πεδίο πολιτικής, αφενός επειδή σχετίζεται άμεσα με εξωγενείς παράγοντες οι οποίοι δεν μπορούν να ελεγχθούν άμεσα από αυτό, αφετέρου δε επειδή οι παράγοντες αυτοί μεταβάλλονται συνεχώς στην προσπάθεια κάθε δρώντα να προασπίσει τα εθνικά του συμφέροντα, προσαρμοζόμενος στις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν. Η Τουρκία δηλαδή δεν έχει θέσει νέους στόχους εξωτερικής πολιτικής, αλλά έχει αλλάξει τον τρόπο υλοποίησής τους.
Η προαναφερθείσα διαπίστωση επιβεβαιώνεται από δύο ακόμα πρόσφατα παραδείγματα. Το πρώτο από αυτά αφορά την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η οποία είχε υποβάλλει αίτημα ένταξης στη Βορειοατλαντική Συμμαχία μαζί με τη Φινλανδία στις 18 Μαΐου 2022. Η Τουρκία ενώ αρχικά είχε εκφράσει την αντίθεσή της ως προς την ένταξη των δύο κρατών λόγω της –κατά τις επίσημες δηλώσεις αξιωματούχων της– υπόθαλψης μελών του PKK [Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (Partiya Karkerên Kurdistan)] και του εμπάργκο όπλων που είχε επιβληθεί εναντίον της το 2019, στη συνέχεια αποδέχτηκε την ένταξη –έπειτα από παρέμβαση του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ– και υπέγραψε σχετικό μνημόνιο στις 28 Ιανουαρίου 2022, σύμφωνα με το οποίο η Σουηδία και η Φινλανδία δεσμευόταν να χαρακτηρίσουν το PKK τρομοκρατική οργάνωση και να άρουν το σχετικό εμπάργκο (Εικόνα 1).
Στις 21 Ιανουαρίου 2023 ωστόσο, η Τουρκία αρνήθηκε να επικυρώσει τα πρωτόκολλα ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ προφασιζόμενη και πάλι ότι η Σουηδία υποθάλπει εξτρεμιστές, έπειτα από το δημόσιο κάψιμο του κορανίου σε επεισόδια που σημειώθηκαν στην Στοκχόλμη. Τελικά, έπειτα από την αρχική ένταξη της Φινλανδίας και αρκετές πιέσεις τόσο από πλευράς ΝΑΤΟ όσο και από άλλα κράτη, ο Πρόεδρος της Τουρκίας δήλωσε στις 4 Νοεμβρίου 2023 ότι θα υποβοηθήσει τη διαδικασία επικύρωσης των πρωτόκολλων ένταξης της Σουηδίας από τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση, έπειτα από την υποβολή τους σε αυτήν στις 23 Οκτωβρίου 2023.
Το δεύτερο παράδειγμα αφορά τις σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ, οι οποίες είχαν αναθερμανθεί πρόσφατα με πρωτοβουλία της Άγκυρας. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία είχε αποσύρει το 2011 τον Πρέσβη της στο Ισραήλ έπειτα από το θάνατο Τούρκων ακτιβιστών που προσπαθούσαν να μεταφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια σε Παλαιστίνιους στη Γάζα με το πλοίο Mavi Marmara το 2010. Οι διμερείς σχέσεις των δύο κρατών βελτιώθηκαν το 2013 έπειτα από την απολογία του Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ενώ το 2016 αποκαταστάθηκαν και σε διπλωματικό επίπεδο, χωρίς όμως να επανέλθουν στα αρχικά επίπεδα.
Η κατάσταση αυτή άλλαξε στις 9 Μαρτίου 2022, όταν ο Πρόεδρος του Ισραήλ Ισαάκ Χέρτζογκ επισκέφθηκε τον Τούρκο ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα κατόπιν πρόσκλησης του τελευταίου. Κατά την εν λόγω επίσκεψη –μετά την παρέλευση 15 ετών από την τελευταία επίσκεψη Ισραηλινού Προέδρου στην Τουρκία– έλαβε χώρα μία επίσημη τελετή στο προεδρικό μέγαρο, όπου ο Ισραηλινός Πρόεδρος έγινε δεκτός με ιδιαίτερες τιμές. Η εν λόγω επαναπροσέγγιση του Ισραήλ, πιθανότατα οφειλόταν στην προσπάθεια της Τουρκίας να μην αποκλειστεί από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που έχουν εντοπιστεί τις τελευταίες δεκαετίες στην Ανατολική Μεσόγειο στις Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου, και τα ενεργειακά projects που έχουν αναπτυχθεί.
Πιο συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ έχει εξαγγελθεί η δημιουργία του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου East-Mediterranean Pipeline (Εικόνα 2) και του υποθαλάσσιου ηλεκτρικού καλωδίου EuroAsia Interconnector (Εικόνα 3), τα οποία θα συνδέουν το Ισραήλ μέσω της Κύπρου με την Ελλάδα, ενώ στο πλαίσιο της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου έχει εξαγγελθεί η δημιουργία του υποθαλάσσιου ηλεκτρικού καλωδίου EuroAfrica Interconnector (Εικόνα 4) το οποίο θα συνδέει την Αίγυπτο μέσω της Κύπρου με την Ελλάδα.
Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι και τα τρία ενεργειακά projects έχουν χαρακτηριστεί από την ΕΕ ως Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interests), ενώ σε κανένα από αυτά δεν συμμετέχει η Τουρκία, η οποία επιθυμούσε όχι μόνο της συμμετοχή της στα εν λόγω projects αλλά και τη διέλευση του αγωγού EastMed από τουρκικό έδαφος.
Η πιο πρόσφατη δε εξέλιξη όσον αφορά τις σχέσεις Τουρκίας και Ισραήλ, σημειώθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2023, ημερομηνία κατά την οποία η Τουρκία ανακάλεσε τον Πρέσβη της στο Ισραήλ λόγω της άρνησης της Ισραηλινής πλευράς να προβεί σε εκεχειρία στη Γάζα. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι ο Πρόεδρος Erdoğan δήλωσε σε Τουρκικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ότι:
“Ο Νετανιάχου δεν είναι πλέον κάποιος με τον οποίο μπορούμε να συνομιλήσουμε. Τον έχουμε ξεγράψει”.
Τέλος, ένας ακόμα παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψιν όσον αφορά τη γενικότερη στάση της Τουρκίας απέναντι στα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου είναι το γεγονός ότι στη Σύνοδο Κορυφής των G20 που πραγματοποιήθηκε στο Νέο Δελχί κατά το διάστημα 9-10 Σεπτεμβρίου 2023 ανακοινώθηκε από την Ινδία η πρόθεση δημιουργίας του εμπορικού διαδρόμου India-Middle East-Europe Economic Corridor (IMEC) ο οποίος θα συνδέει την Ινδία μέσω των κρατών της Μέσης Ανατολής με την Ευρώπη (Εικόνα 5).
Ο νέος αυτός εμπορικός/οικονομικός διάδρομος αναμένεται να αποφέρει σημαντικά οφέλη στα εμπλεκόμενα μέρη, ενώ πιστεύεται ότι θα λειτουργήσει ως «αντίβαρο» στο Κινέζικο project Belt and Road Initiative (Εικόνα 6), τον αποκαλούμενο «νέο δρόμο του μεταξιού». Ωστόσο και σε αυτό το εγχείρημα η Τουρκία δεν συμπεριελήφθηκε στα εμπλεκόμενα μέρη, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Τούρκου Προέδρου, ο οποίος εξέφρασε την επιθυμία κατασκευής ενός άλλου διαδρόμου με τη συνεργασία του Ιράκ. Επιπλέον, ο Τούρκος Πρόεδρος δήλωσε ότι ενδέχεται ακόμα και να απομακρυνθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση συμπληρώνοντας ότι:
“[…] δεν υπάρχει διάδρομος χωρίς την Τουρκία. [...] Η Τουρκία είναι μια σημαντική βάση για την παραγωγή και το εμπόριο. Η πιο βολική διαδρομή από την ανατολή προς τη δύση πρέπει να περάσει από την Τουρκία ”.
Το κυριότερο συμπέρασμα-δίδαγμα που εξάγεται από τα προαναφερθέντα παραδείγματα, έγκειται στο γεγονός ότι η Τουρκία ακολουθεί μία ενεργή εξωτερική πολιτική η οποία –αν και κατά καιρούς αλλάζει τρόπο υλοποίησης– έχει ως διαρκή στόχο την εξυπηρέτηση των Τουρκικών εθνικών συμφερόντων εκμεταλλευόμενη τις εκάστοτε συνθήκες, σε μια προσπάθεια να καταστεί μία περιφερειακή υπερδύναμη.
Όσο και αν επιθυμεί επομένως κάποιος την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας –επισημαίνοντας για ακόμα μία φορά ότι η ευθύνη της επιδείνωσης βαραίνει αποκλειστικά την Τουρκία– θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικός ως προς τις Τουρκικές προθέσεις και την ενδεχόμενη συμμόρφωση της Τουρκίας σε τυχόν μελλοντικές αποφάσεις που αντίκεινται στα εθνικά της συμφέροντα, έχοντας κατά νου το αρχαιοελληνικό ρητό σύμφωνα με το οποίο:
«Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας!»1
Η φράση «Να φοβάσαι τους Δαναούς, ακόμα κι αν έρχονται με δώρα» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει το δόλο (πονηριά) που μπορεί να κρύβεται πίσω από μία υποτιθέμενη πράξη καλής θέλησης. Προέρχεται από την προειδοποίηση που είχε δώσει ο ιερέας Λαοκόωντας στους Τρώες όταν οι Έλληνες τους έστειλαν το Δούρειο Ίππο σε ένδειξη φιλίας και ειρήνης, γεγονός που οδήγησε στην κρυφή είσοδο των Ελλήνων στην Τροία το ίδιο βράδυ, τη λήξη της μακροχρόνιας πολιορκίας και τη λεηλασία της πόλης.