Το 1918, ο Λέων Τρότσκι άφησε άναυδους τους δυτικούς δανειστές άναυδους γνωστοποιώντας την αποκήρυξη του εξωτερικού χρέους της Ρωσίας από τους Μπολσεβίκους: «Κύριοι, σας είχαμε προειδοποίησει».
Τους υπενθύμισε ότι η απόρριψη του χρέους της τσαρικής εποχής ήταν το βασικό σημείο του μανιφέστο της αποτυχημένης εξέγερσης το 1905. Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, η Ρωσία βρίσκεται στο χείλος μιας άλλης χρεοκοπίας, αλλά αυτή τη φορά δεν έχει υπάρξει καμία προειδοποίηση.
Λίγοι περίμεναν ότι η εισβολή του Κρεμλίνου στην Ουκρανία θα προκαλέσει μια τόσο σφοδρή αντίδραση από τη Δύση, η οποία έχει αποκόψει τη Ρωσία από τα παγκόσμια οικονομικά συστήματα και συστήματα πληρωμών.
Στην παρακάτω λίστα παραθέτουμε ένα χρονολόγιο με τις σημαντικότερες χρεοκοπίας της Ρωσίας τον περασμένο αιώνα:
1918: Η μονομερής διαγραφή χρέους
Λίγο πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος διεθνής οφειλέτης στον κόσμο, έχοντας δανειστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό για τη χρηματοδότηση της εκβιομηχάνισης και των σιδηροδρόμων της.
Αλλά θεωρώντας την προώθηση της εκβιομηχάνισης από το τσαρικό καθεστώς ως προδοσία της εργατικής τάξης, οι Μπολσεβίκοι απέρριψαν κάθε εξωτερικό χρέος.
Στις 8 Φεβρουαρίου 1918, η σοβιετική κυβέρνηση απέρριψε όλα τα ομόλογα που εκδόθηκαν από την τσαρική κυβέρνηση όταν το Σοβιέτ των Λαϊκών Επιτρόπων της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (RSFSR) ακύρωσε όλα τα ρωσικά κρατικά χρέη που είχαν εκδοθεί προηγουμένως. Σταμάτησε την πληρωμή του εξωτερικού χρέους στις αρχές του 1918 και δήλωσε ότι ακυρώθηκαν όλα τα χρέη που είχε συνάψει η Ρωσική Αυτοκρατορία, καθώς και τα χρέη που είχε συνάψει η Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση.
Την ίδια στιγμή, οι Σοβιετικοί αποφάσισαν να απαλλοτριώσουν όλα τα περιουσιακά στοιχεία των ξένων εθνών στη Ρωσία. Οι Σοβιετικοί επίσης εθνικοποίησαν όλες τις τράπεζες, τα εδάφη και τις βιομηχανίες. Με την αποκήρυξη του χρέους, η σοβιετική κυβέρνηση εφάρμοσε την απόφαση του Σοβιέτ της Πετρούπολης του 1905.
Παρά την προειδοποίηση του Τρότσκι, η χρεοκοπία συγκλόνισε τον κόσμο.Το ρωσικό χρέος προς τη Μεγάλη Βρετανία στο τέλος του Α′ Παγκοσμίου Πολέμου εκτιμήθηκε μεταξύ 538 και 568 εκατομμυρίων λιρών. Το ύψος του χρέους προς τη Γαλλία υπολογίστηκε σε 3.573 εκατομμύρια φράγκα και το ρωσικό εξωτερικό χρέος προς την Ιαπωνία ανήλθε σε 147 εκατομμύρια δολάρια. Ειδικά στη Γαλλία, οι τράπεζες και οι επενδυτές υπέστησαν τεράστιες ζημιές.
«Οι επενδυτές αρχικά δεν το έλαβαν στα σοβαρά γιατί πίστευαν ότι θα ήταν πολύ αυτοβλαβερό για τη Ρωσία», αναφέρει ο Χασάν Μάλικ, οικονομικός αναλυτής και συγγραφέας του βιβλίου «Bankers and Bolsheviks: International Finance and the Russian Revolution». Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Μάλικ το χρέος της Ρωσίας ανερχόταν τουλάχιστον στα 467 δισεκατομμύρια ευρώ σε τιμές του 2020, πιθανώς ακόμα περισσότερο. Χρειάστηκε να φτάσουμε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80 για να αναγνωρίσει η Μόσχα μέρος αυτού του χρέους.
Η διαγραφή του εξωτερικού χρέους από τη Σοβιετική Ρωσία κατέπληξε τις διεθνείς αγορές και προκάλεσε καθολική καταγγελία από τις συμμαχικές δυνάμεις.Οι δυτικές κυβερνήσεις αποφάσισαν με κάθε βεβαιότητα ότι έπρεπε να υποστηρίξουν ανοιχτά τις αντιμπολσεβίκικες δυνάμεις για την αποκατάσταση της καπιταλιστικής τάξης.
1991: Από την ΕΣΣΔ στη Ρωσία
Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, η Ρωσία σταμάτησε να εξυπηρετεί μέρος του υπερπόντιου χρέους που κληρονόμησε από τα πρώην σοβιετικά κράτη.
Ο Αντρέι Βαβίλοφ, αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας μεταξύ 1994 και 1997, είπε ότι η Ρωσική Ομοσπονδία χρωστούσε περίπου 105 δισεκατομμύρια δολάρια από τη σοβιετική εποχή στα τέλη του 1992, με το δικό της χρέος να ανέρχεται σε 2,8 δισεκατομμύρια δολάρια.
Για την αποδοχή του κληρονομημένου χρέους, η Λέσχη των Παρισίων αναγνώρισε τη Ρωσία ως πιστωδότρια χώρα έγραψε ο Βαβίλοφ στο βιβλίο του “The Russian Public Debt and Financial Meltdowns”. Και καθώς η Ρωσία συμφώνησε με τα ξένα έθνη να αναδιαρθρώσει χρέος 28 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 1996, της επετράπη να μετατοπίσει τις μεγάλες πληρωμές χρέους της σοβιετικής εποχής στην επόμενη δεκαετία.
Αλλά με μια οικονομική κρίση να καραδοκεί στη γωνία, θα φτάναμε μέχρι το 2017 για να εκκαθαριστούν οι καθυστερήσεις της κομμουνιστικής εποχής.
1998: Η ρωσική συναλλαγματική κρίση του 1998
Μέχρι το 1997, η πτώση των τιμών του πετρελαίου μείωσε τα ρωσικά έσοδα από τις εξαγωγές. Το εξωτερικό χρέος, το οποίο βρισκόταν κοντά στο 50% του ΑΕΠ το 1995, είχε διογκωθεί το 1998 στο 77%, σύμφωνα με τον Βαβίλοφ, ο οποίος κατηγόρησε τα βαριά δάνεια του ΔΝΤ/Παγκόσμιας Τράπεζας ότι συνέβαλαν στην συσσώρευση.
Η Ρωσία συγκέντρωσε πολύ λίγα φορολογικά έσοδα και βασιζόταν σε βραχυπρόθεσμα γραμμάτια δημοσίου γνωστά ως GKO για την κάλυψη των δαπανών. Αλλά δυσκολευόταν όλο και περισσότερο να τα καλύψει και σύντομα ξόδευε ολοένα αυξανόμενα ποσά για να υπερασπιστεί το ρούβλι.
«Όσο περισσότερο η κυβέρνηση επέμενε ότι θα σταθεί δίπλα στο νόμισμα και θα αποπληρώσει τα χρέη της, τόσο περισσότεροι επενδυτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ήταν ώρα να πουλήσουν», είπε ο Κρις Μίλερ στο βιβλίο του «Putinomics: Power and Money in Resurgent Russia».
Ένα μήνα πριν από την χρεοκοπία, το ΔΝΤ συγκέντρωσε ένα πακέτο βοήθειας 22,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά «η αγορά περίμενε την ανακοίνωση επιπλέον 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων», έγραψε ο Μάρτιν Γκίλμαν, εκπρόσωπος του ΔΝΤ στη Μόσχα τότε, στο βιβλίο του «No Precedent, No Plan: Inside Russia’s 1998 Default».
Στις 17 Αυγούστου 1998, η Ρωσία έριξε λευκή πετσέτα, υποτιμώντας το ρούβλι, ανακοινώνοντας ότι δεν μπορούσε πλέον να πληρώσει το χρέος του ρουβλίου και εισήγαγε ένα τρίμηνο μορατόριουμ για κάποιο εξωτερικό χρέος.
Οι ρωσικές τράπεζες που είχαν επενδύσει πολλά σε ομόλογα και είχαν εκτεταμένη έκθεση σε ξένο συνάλλαγμα σύντομα «φαλίρισαν».
2022: Αδυναμία Πληρωμής
Μέσα από οικονομικές ”Συμπληγάδες” το 1998, η Μόσχα φρόντισε να συνεχίσει τις πληρωμές ευρωομολόγων. Στη παρούσα φάση διαθέτει πολλά μετρητά, αλλά μπορεί να μην αποφύγει την αδυναμία πληρωμής.
Για να παρακάμψει τις κυρώσεις, το Κρεμλίνο προτείνει στους ξένους πιστωτές να ανοίξουν ρωσικούς τραπεζικούς λογαριασμούς για να λαμβάνουν πληρωμές σε εναλλακτικά νομίσματα έναντι του δολαρίου.
Οι επενδυτές εξαιρουμένων των ΗΠΑ, μπορούν θεωρητικά να συμφωνήσουν, αλλά οι κάτοχοι ομολόγων των ΗΠΑ δεν μπορούν, αφού η άδεια του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ που τους επιτρέπει να δέχονται ρωσικές πληρωμές έληξε τον Μάιο.
Ο Μίλερ, συγγραφέας του “Putinomics”, είπε ότι η Ρωσία θα παλέψει με νύχια και με δόντια για να αποφύγει μια χρεοκοπία του ευρωομολόγου.
«Οι αξιωματούχοι της κεντρικής τράπεζας και του υπουργείου Οικονομικών έχουν οικοδομήσει τη σταδιοδρομία τους στην αποκατάσταση της Ρωσίας ως πιστωτή που μπορεί να εμπιστευτεί στις διεθνείς αγορές», είπε.
«Είναι πλέον καταγεγραμμένη στο DNA τους η αποφασιστικότητα ότι μια παράλειψη οφειλέτου δεν θα συμβεί ξανά».