“...how vulnerable is the whole texture of facts in which we spend our daily life; it is always in danger of being perforated by single lies or torn to shreds by the organized lying of groups, nations, or classes...”
- Hannah Arendt, Lying in Politics: Reflections on The Pentagon Papers.
Μετάφραση: “…πόσο ευάλωτη είναι όλη η υφή των γεγονότων στα οποία περνάμε την καθημερινότητά μας. κινδυνεύει πάντα να τρυπηθεί από μεμονωμένα ψέματα ή να κομματιαστεί από το οργανωμένο ψέμα ομάδων, εθνών ή τάξεων...»
***
Η Meta, μητρική εταιρεία των Facebook, Instagram και Threads, ανακοίνωσε μια σημαντική αλλαγή στη στρατηγική της για τη διαχείριση της πληροφορίας. Εγκαταλείποντας σταδιακά τον εξωτερικό έλεγχο γεγονότων (third-party fact-checking), η εταιρεία υιοθετεί το σύστημα των «Community Notes». Σε αυτό, οι χρήστες καλούνται να επισημαίνουν και να αξιολογούν αμφιλεγόμενο περιεχόμενο, μια (crowdsourced) προσέγγιση που θυμίζει τη λειτουργία του X (πρώην Twitter). Η βασική κριτική που δέχεται αυτό το μοντέλο λειτουργίας είναι πως ενισχύει την ιδεολογική πόλωση και πριμοδοτεί την άποψη της πλειοψηφίας. Παράλληλα, η Meta ανακοίνωσε ότι θα περιορίσει τις αυτοματοποιημένες αφαιρέσεις περιεχομένου, ρίχνοντας το βάρος αποκλειστικά σε σοβαρές περιπτώσεις, όπως η παιδική εκμετάλλευση και η τρομοκρατία.
Αυτή η στροφή της Meta προς μια πιο «φιλελεύθερη» προσέγγιση στη διαχείριση του περιεχομένου προκαλεί ανησυχίες και ερωτήματα. Η απόφαση αυτή έρχεται τέσσερα χρόνια μετά την εισβολή στο Καπιτώλιο και τον αποκλεισμό του Ντόναλντ Τραμπ από τις πλατφόρμες της Meta. Αλλά και στον απόηχο της παραδοχής του Μαρκ Ζάκερμπεργκ ότι η εταιρεία δέχθηκε πιέσεις από την κυβέρνηση Μπάιντεν για τη διαχείριση παραπληροφόρησης σχετικά με την πανδημία. Η βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης Maria Ressa θεωρεί ότι η νέα στρατηγική προαναγγέλλει «εξαιρετικά επικίνδυνες εποχές» για τη δημοσιογραφία, τη δημοκρατία και τους ίδιους τους χρήστες [1]. Ωστόσο, υπάρχουν και λιγότερο απαισιόδοξες φωνές. Η Valerie Wirtschafter, συνεργάτιδα του Brookings Institution, υποστηρίζει ότι η μετατόπιση της Meta δεν είναι εκ προοιμίου επικίνδυνη [2]. Σε πρόσφατο άρθρο της μάλιστα, επισημαίνει ότι, παρόλο που το μοντέλο των Community Notes του X αντιμετώπισε δυσκολίες στην επίτευξη συναίνεσης σε πολιτικά ζητήματα, σταδιακά απέδωσε καρπούς [3]. Αυτό δείχνει ότι, υπό προϋποθέσεις, ένα αποκεντρωμένο σύστημα αξιολόγησης μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά.
Η ιδέα της αποκέντρωσης δεν είναι καινούρια. Μια επιτυχημένη εφαρμογή της είναι το Stack Exchange, μια διαδικτυακή πλατφόρμα όπου οι χρήστες οργανώνονται σε κοινότητες με βάση συγκεκριμένα ενδιαφέροντα, συνήθως τεχνικής φύσης. Κάθε κοινότητα έχει ως κύριο στόχο την ανταλλαγή γνώσεων μέσα από την υποβολή ερωτήσεων και την παροχή απαντήσεων. Στο Stack Exchange, οι χρήστες συμμετέχουν ενεργά, αξιολογώντας το περιεχόμενο μέσω ενός συστήματος θετικών και αρνητικών ψήφων. Οι ψήφοι αυτές βασίζονται σε κριτήρια όπως η σαφήνεια, η πληρότητα και η συνάφεια της ερώτησης ή της απάντησης με το θέμα της κοινότητας. Οι ψήφοι καθορίζουν τη φήμη των χρηστών, η οποία λειτουργεί ως κίνητρο για τη δημιουργία ποιοτικού περιεχομένου.
Οι χρήστες με υψηλότερη φήμη αποκτούν προνόμια, όπως η δυνατότητα σχολιασμού, τροποποίησης περιεχομένου και συμμετοχής στη διαχείριση της κοινότητας. Η αυτοδιαχείριση της πλατφόρμας συμπληρώνεται από ένα σύστημα μετα-συζήτησης (meta), όπου τα μέλη λύνουν διαφωνίες και συζητούν για τη λειτουργία της κοινότητας. Οι διαχειριστές (moderators) της πλατφόρμας εκλέγονται από την κοινότητα. Είναι υπεύθυνοι για τη διαχείριση ακραίων περιπτώσεων, όπως την αφαίρεση παραπληροφόρησης ή την αναστολή προβληματικών χρηστών. Παρά την ύπαρξή τους, το Stack Exchange στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στη συλλογική ευθύνη των μελών για τη διατήρηση της ποιότητας και της αξιοπιστίας του περιεχομένου.
Στην ιδέα της αποκέντρωσης βασίζεται και η τεχνολογία των κρυπτονομισμάτων, όπου ο κεντρικός έλεγχος που ασκεί το τραπεζικό σύστημα αντικαθίσταται από ένα δίκτυο κατανεμημένων χρηστών που επαληθεύουν από κοινού τις συναλλαγές. Η λειτουργία του συστήματος στηρίζεται σε έναν μηχανισμό που ονομάζεται blockchain, μια δημόσια, κατανεμημένη βάση δεδομένων που καταγράφει κάθε συναλλαγή. Οι χρήστες του δικτύου, γνωστοί ως «κόμβοι», επικυρώνουν τις συναλλαγές μέσω μιας διαδικασίας που εξασφαλίζει διαφάνεια και ασφάλεια. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση σύνθετων μαθηματικών αλγορίθμων και κρυπτογραφίας. Οι συναλλαγές οργανώνονται σε «μπλοκ», τα οποία συνδέονται μεταξύ τους, δημιουργώντας μια αλυσίδα (blockchain). Κάθε νέος κόμβος που συμμετέχει στο δίκτυο έχει πρόσβαση στο σύνολο της αλυσίδας, εξασφαλίζοντας ότι δεν υπάρχει κεντρικός έλεγχος ή μονοπώλιο στη διαχείριση των δεδομένων. Η συλλογική επαλήθευση των συναλλαγών είναι θεμελιώδης για τη λειτουργία των κρυπτονομισμάτων. Οι χρήστες με υψηλότερη υπολογιστική ισχύ έχουν αυξημένες πιθανότητες να επιβεβαιώσουν συναλλαγές και να ανταμειφθούν με νέα νομίσματα, μέσω της διαδικασίας που ονομάζεται «εξόρυξη» (mining). Όπως ακριβώς στο Stack Exchange οι ψήφοι ενισχύουν την ποιότητα του περιεχομένου, έτσι και στα κρυπτονομίσματα η κατανεμημένη επαλήθευση εγγυάται την αξιοπιστία του συστήματος.
Να πούμε όμως ότι η επιτυχία του Stack Exchange και του blockchain δεν προοικονομεί αναγκαστικά και την επιτυχία της αποκέντρωσης που προτείνει η Meta. Αυτή θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ποιότητα της συμμετοχής των χρηστών και την ύπαρξη κατάλληλων εργαλείων που θα περιορίζουν την παραπληροφόρηση και την ιδεολογική πόλωση. Σε αντίθεση με πλατφόρμες όπως το Stack Exchange, όπου τα θέματα συζήτησης είναι κυρίως τεχνικής φύσης και η αλήθεια μπορεί να τεκμηριωθεί αντικειμενικά, η αντιμετώπιση πολιτικών ή κοινωνικών ζητημάτων είναι πιο περίπλοκη. Και σε αντίθεση με την τεχνολογία του blockchain, όπου η επαλήθευση συναλλαγών βασίζεται σε αλγορίθμους και μαθηματικά μοντέλα, η αξιολόγηση μιας αμφιλεγόμενης ανάρτησης σε πλατφόρμες όπως το Facebook εξαρτάται από τις γνώσεις, την κριτική ικανότητα και τις προθέσεις των χρηστών.
Ξαναγυρνάμε έτσι σε μια αρκετά παλιά φιλοσοφική συζήτηση γύρω από τα όρια της ελευθερία του λόγου. Ο John Stuart Mill, στο On Liberty, υποστήριζε ότι η ελευθερία λόγου είναι θεμελιώδης για την πρόοδο, καθώς μόνο μέσω δημόσιας κριτικής μπορεί να αποφευχθεί η κοινωνική στασιμότητα. Στον αντίποδα, ο Karl Popper, στο The Open Society and Its Enemies, μας προειδοποίησε για το «παράδοξο της ανεκτικότητας», όπου η υπερβολική ανεκτικότητα μπορεί να επιτρέψει σε ακραίες φωνές να καταλύσουν την ίδια την ελευθερία. Και μπορεί η σχετική φιλοσοφική συζήτηση να διαρκεί αιώνες, αλλά η πραγματικότητα δεν περιμένει κανέναν και ζητά εφαρμόσιμες λύσεις σήμερα.
Υπό αυτή την έννοια, η Meta οφείλει να βρει τη χρυσή τομή μεταξύ στασιμότητας και αναρχίας. Η νέα της στρατηγική αποτελεί ένα τολμηρό πείραμα με παγκόσμιες προεκτάσεις, που θέτει σε δοκιμασία τα όρια της ελευθερίας του λόγου και την αξιοπιστία της πληροφορίας. Κατά την ταπεινή γνώμη του γράφοντος, η στρατηγική αυτή δεν απειλεί τόσο πολύ τις σύγχρονες δημοκρατίες, όσο τη βιωσιμότητα των ίδιων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και του διαδικτύου εν γένει καθώς θέτει εν κινδύνω τη βασική πρόταση αξίας τους: την αδιαμεσολάβητη, έγκαιρη και αξιόπιστη πληροφόρηση.
Παραπομπές:
[1] The Guardian. (2025, January 8). Facebook to end fact-checking in the US, sparking concerns from Nobel Peace Prize winner Maria Ressa. Retrieved from https://www.theguardian.com/world/2025/jan/08/facebook-end-factchecking-nobel-peace-prize-winner-maria-ressa
[2] Time. (2025, January 9). Meta is borrowing a page from X’s playbook with fact-checking powered by Community Notes. Time. https://time.com/7205332/meta-fact-checking-community-notes/
[3] Wirtschafter, V., & Majumder, S. (2023). Future Challenges for Online, Crowdsourced Content Moderation: Evidence from Twitter’s Community Notes. Journal of Online Trust and Safety, 2(1).