Η απόφαση να προχωρήσεις σήμερα σε μια ανάλυση για τις εξελίξεις στη Συρία ενέχει τον κίνδυνο να έχει απολύτως ξεπεραστεί από τα γεγονότα πριν καν αυτή να έχει ολοκληρωθεί την επόμενη ημέρα. Με αυτό το δεδομένο δεν μπορεί παρά να νοσταλγείς την εποχή της σταθερότητας του ψυχρού πολέμου, των ευδιάκριτων ιδεολογικών στρατοπέδων και των δύο αντιμαχόμενων ιδεολογιών. Βέβαια και στον ψυχρό πόλεμο υπήρχαν μετατοπίσεις, συγκρούσεις μέσω «αντιπροσώπων» (proxy wars) και αδυσώπητοι αγώνες για προσέλκυση τρίτων χωρών σε ένα από τα δύο στρατόπεδα.
Ποιες είναι οι πραγματικές επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων;
Πριν όμως προχωρήσουμε στην προσπάθεια κατανόησης των εξελίξεων στη Συρία σκόπιμο είναι να δούμε την μεγάλη εικόνα. Ποιες είναι οι πραγματικές επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων; Μήπως πλέον η έννοια της παγκόσμιας επικράτησης ή ελέγχου -για τις Μεγάλες Δυνάμεις (ΗΠΑ-Ρωσία-Κίνα) -έχει απολέσει τη στρατιωτική ή ακόμη και πολιτική ή ιδεολογική φυσιογνωμία και μιλάμε πλέον για καθαρές οικονομικές συναλλαγές και συγκρούσεις; Αυτή η ανελέητη οικονομική αντιπαράθεση των Μεγάλων τροφοδοτεί πλήθος συγκρούσεων και ανταγωνισμών σε όλη την υφήλιο. Δεν προέρχομαι από το μαρξιστικό χώρο, αλλά φοβάμαι ότι η ιστορία αφενός δεν «πέθανε» και αφετέρου εκδικείται, τρεις δεκαετίες μετά τη κατάρρευση των σοσιαλιστικών χωρών, καθώς τα οικονομικά κέρδη καταλαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία στις αποφάσεις των Μεγάλων, αρκετά κοντά στις μαρξιστικές θεωρήσεις. Απαραίτητη φυσικά για αυτό το περιβάλλον και η ύπαρξη λαών, φυλών, ομάδων και ατόμων έτοιμων για την υπέρτατη θυσία για τους ιερούς στόχους που πρεσβεύουν.
ΗΠΑ
Για να γίνω πιο συγκεκριμένος: Οι ΗΠΑ τείνουν να προσμετράνε πλέον τις κινήσεις τους με γνώμονα το κέρδος των ενεργειών τους σε ψυχρή αντιπαράθεση με το κόστος αγνοώντας σε σημαντικό βαθμό δεσμεύσεις και ιδεολογίες. Οι τάσεις απομονωτισμού της Ουάσιγκτον αποτελούν ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο στην ιστορία της Αμερικής που εκφράζεται σήμερα με έναν πολύ λαϊκίστικο και άκομψο τρόπο από τον Πρόεδρο Τραμπ.
Κατά συνέπεια πίσω από την «ακατανόητη» για εμάς προσπάθεια συγκράτησης της Τουρκίας βρίσκεται η τεραστίων δυνατοτήτων αγορά των 80 εκατομμυρίων. Θα ήταν όμως σοβαρό ατόπημα αν δεν καταγράφαμε και τη ψύχωση που έχει κυριεύσει την γραφειοκρατία της Ουάσιγκτον έναντι της Ρωσίας και του Ιράν (άραγε γιατί η Βόρεια Κορέα έχει βγει από το «κάδρο»;).
Ρωσία
Στην άλλη πλευρά η Μόσχα, προχωρά με προσεκτικά και τολμηρά βήματα στην επαναφορά της στην παγκόσμια σκηνή προβάλλοντας μια επιλογή διαφορετική από αυτή των φιλελεύθερων δυτικών δημοκρατιών αλλά επί της ουσίας αποβλέπει και αυτή στην αποκόμιση οικονομικών κερδών με την εισδοχή-επιρροή της σε νέες αγορές. Κατά συνέπεια το δέλεαρ της ρωσικής πρόσβασης στην τουρκική αγορά είναι βαθύτατα ελκυστικό καθώς μάλιστα συνδέεται και με τη δημιουργία προβλημάτων στην Ατλαντική Συμμαχία. Ακόμη και η «κομμουνιστική» Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας εφαρμόζει άκρως επιθετικά καπιταλιστικά μοντέλα διείσδυσης σε όλη την υδρόγειο.
Ε.Ε.
Δυστυχώς ουδεμία αναφορά δεν μπορεί να γίνει για τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην οποία η καχυποψία και ανταγωνισμός μεταξύ των μελών της υπονομεύουν οποιαδήποτε σοβαρή προσπάθεια διεθνούς παρουσίας. Ενδιάμεσα υπάρχουν φυσικά πλήθος κρατών που επιδιώκουν, με περισσότερη ή λιγότερη επιτυχία, να επιβιώσουν και να προωθήσουν τις επιδιώξεις τους. Η επιτυχία των κρατών αυτών -μιμούμενος τον Νταβούτογλου ως προς την προσπάθεια του ποσοτικοποίησης της έννοιας της ισχύος- είναι αποτέλεσμα του γινομένου ισχύος (κάθε φύσεως), αποφασιστικότητας και γεωπολιτικής αξίας που διαθέτουν.
Οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία
Με αυτά τα δεδομένα ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τις εξελίξεις στη Συρία. Σχεδόν 9 ημέρες από την έναρξη της επιχείρησης «Πηγή Ειρήνης» και οι υπερφίαλες δημόσιες και προς κάθε κατεύθυνση δηλώσεις του Ερντογάν φαίνεται ότι δεν υλοποιούνται. Οι πολυδιαφημιζόμενες στρατιωτικές επιχειρήσεις δεν εξελίσσονται με τον ρυθμό που θα επιθυμούσε και μάλλον υπολείπονται σε ένταση και αποφασιστικότητα από τις επιβαλλόμενες για την πραγμάτωση τόσο φιλόδοξων στόχων. Ενδεχομένως και ένεκα της αναγκαστικής αυτοσυγκράτησης για αποφυγή διεθνών αντιδράσεων. Βέβαια σύνηθης τακτική σε ανάλογες περιπτώσεις, είναι η εκτόξευση συντριπτικών κτυπημάτων τις πρώτες 48 ώρες και εν συνεχεία σταδιακή και περιορισμένη συμμόρφωση με τις συστάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και αντιδράσεις της διεθνούς κοινότητας (βλέπε περίπτωση Κύπρου, 1974). Κάτι ανάλογο δεν έχω δει επί του παρόντος στη Συρία ούτε και οι ανταποκρίσεις από τις εμπόλεμες ζώνες με έπεισαν για μια έντονη και αποφασιστική συμπλοκή μεταξύ ενός τακτικού στρατού (έστω και με την ευρεία χρήση παραστρατιωτικών ομάδων-Free Syrian Army) και ενός καλά εξοπλισμένου και εμπειροπόλεμου στο αντάρτικο σώματος (Κούρδοι). Και αν έχετε αμφιβολίες δεν έχετε παρά να εξετάσετε τη σφοδρότητα των συγκρούσεων μεταξύ Ισραηλινού στρατού και της Hezbollah στο 2ο πόλεμο του Λιβάνου (2006) σε μια κατάσταση με αρκετές ομοιότητες.
Ασκήσεις ισορροπίας
Πολύ δύσκολο μου φαίνεται το ενδεχόμενο να μη γνώριζε εκ των προτέρων ο Ερντογάν τα χρονικά περιθώρια και τα γενικότερα όρια για την εισβολή που είχε προαποδεχθεί η Μόσχα. Φυσικά με τίποτα δεν έχω πειστεί ότι η εισβολή έγινε χωρίς τη σιωπηλή, τουλάχιστον έγκριση της Μόσχας, αλλά και την έγκαιρη κοινοποίηση των παραπάνω ορίων της προς την Άγκυρα. Ούτε είναι λογικοφανής η εκδοχή ότι η Άγκυρα δεν είχε εκ των προτέρων υπολογίσει τη ρωσική επέμβαση, προώθηση και κυρίως τη διαμεσολάβηση της Μόσχας για τη συμφωνία Ασάντ-Κούρδων.
Σίγουρα ο Ερντογάν αισθάνεται άβολα μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας και γνωρίζει ότι εκτελεί ασκήσεις ισορροπίας, αυτό όμως είναι το αναγκαστικό τίμημα που πρέπει να πληρώσει οποιοδήποτε κράτος αποφασίσει να αυτονομηθεί και να εισέλθει στην ομάδα των Μεσαίων Δυνάμεων με ακόμη μεγαλύτερες φιλοδοξίες (παρεμπιπτόντως η απόκτηση πυρηνικών όπλων είναι αναπόφευκτο βήμα). Όμως η τουρκική αυτοσυγκράτηση μάλλον καταδεικνύει μια προϋπάρχουσα συμφωνία τηρήσεως ορισμένων ορίων μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας, ενδεχομένως και Ουάσιγκτον. Ας μη βιαστούμε όμως να κρίνουμε την τουρκική επιχείρηση ανεπιτυχή για τους στρατηγικούς στόχους της Άγκυρας. Ας θυμηθούμε και πάλι τον πόλεμο στο Λίβανο όπου οι Ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις απέτυχαν -σε σημαντικό βαθμό- να εξουδετερώσουν την Hezbollah. Εν τούτοις το τέλος της «ημέρας» (πολέμου διάρκειας 34 ημερών) βρήκε το Ισραήλ να καταγράφει δυσανάλογες διπλωματική επιτυχία και επί της ουσίας να εξασφαλίζει έκτοτε την ειρήνευση στα βόρεια σύνορα του.
Ρωσία και Ασάντ οι κερδισμένοι;
Φαίνεται ότι η χρήση στρατιωτικών μέσων στα τουρκικοσυριακά σύνορα εξήντλησε τη δυναμική της ως μια «καθαρόαιμη» στρατιωτική εισβολή. Φυσικά και οι συγκρούσεις θα συνεχιστούν αφενός για να δικαιολογηθεί η ανάληψη της επιχείρησης εκ μέρους της Τουρκίας αλλά και να καταδειχθεί η αποφασιστικότητα και επιστροφή του συριακού καθεστώτος και η διαμεσολαβητική, διπλωματική και στρατιωτική ισχύς της Ρωσίας. Ειλικρινά δεν βλέπω κάποιο κέρδος για τη φίλη και στρατηγική εταίρο μας, Αμερική. Το κέρδος της απόσυρσης μικρού αριθμού στρατευμάτων -μη ευρισκόμενων επί της ουσίας σε ζώνη υψηλού κινδύνου- φαίνεται ασήμαντο για μια υπερδύναμη, όχι όμως και το πολιτικό κέρδος για έναν Πρόεδρο που επιθυμεί την επανεκλογή του σε έναν σχεδόν χρόνο. Κατά τη γνώμη μου, τα ενδεχόμενα αμερικανικά κέρδη είναι ασήμαντα μπροστά στη ζημιά της απώλειας της αξιοπιστίας που κατέγραψε η Ουάσιγκτον με την αδόκιμη αναδίπλωση και εγκατάλειψη των Κούρδων. Σπασμωδικές κινήσεις, ξεσπάσματα στο twitter, παλινδρομικές αποφάσεις μάλλον δεν επουλώνουν τη ζημιά και φανερώνουν, για άλλη μια φορά, τη χρήση μιας «αναδυόμενης στρατηγικής» (emerging strategy) –«ευκαιριακής» κατά άλλους- που έχει υποκαταστήσει την άλλοτε σταθερή «υψηλή στρατηγική» (grand strategy) της υπερδυνάμεως. Το Ιράν σίγουρα συμπεριλαμβάνεται στους κερδισμένους της ημέρας βλέποντας το ενδεχόμενο της πάντα ανησυχητικής κουρδικής αυτοδιάθεσης να απομακρύνεται και το φίλιο καθεστώς του Ασάντ να ενδυναμώνεται.
Και οι Κούρδοι;
Ο ίδιος ο Ασάντ (αγαπημένη του ταινία «too hard to die») βρίσκεται στο πλευρό των κερδισμένων, σίγουρα έχει αποδεχθεί τους ρωσικούς περιορισμένους και προϋποθέσεις για την σύμπραξη με το κουρδικό στοιχείο. Ως εκ τούτου καλό είναι να μην περιμένουμε να δούμε αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ τουρκικών και συριακών στρατευμάτων, τα τελευταία μάλιστα είναι και ιδιαίτερα αποδυναμωμένα μετά από 8 χρόνια σκληρού εμφυλίου πολέμου. Το Ισραήλ φαίνεται ότι παρακολουθεί αμήχανο τις εξελίξεις. Να μη ξεχνάμε ότι είχε αναδειχθεί ως η κινητήρια αφανής δύναμη πίσω από την αμερικανική υποστήριξη προς το κουρδικό στοιχείο. Η αμηχανία αυτή είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης αλλά κυρίως της μη επιθυμίας αντιπαράθεσης με έναν Πρόεδρο που έχει αναγνωρίσει την πόλη σύμβολο του Ισραήλ ως πρωτεύουσας. Επιπρόσθετα, η απειλή του Ιράν είναι βαθιά ριζωμένη μέσα του και η στήριξη των ΗΠΑ περισσότερο από αναγκαία. Οι ταλαίπωροι Κούρδοι, για άλλη μια φορά -επί του παρόντος τουλάχιστον- θα απολέσουν την ευκαιρία να απολαύσουν μια ουσιαστική αυτοδιάθεση και θα αρκεστούν σε μια αυτοδιοίκηση στο πλαίσιο του «ενωμένου» συριακού κράτους. Το μέγεθος αυτού του λαού και η θέση που καταλαμβάνουν οι κουρδικές περιοχές καθιστούν την απόπειρα γέννησης ενός κουρδικού κράτους άκρως αποσταθεροποιητική. Βέβαια κάθε σταγόνα αίματος που χύνεται -από αμφότερες τις πλευρές- τρέφει το όνειρο της αυτοδιάθεσης (ή εξουδετέρωσης) και καθιστά ακόμη πιο δύσκολες μελλοντικές συμβιβαστικές προσπάθειες μερικής ικανοποίησης των κουρδικών αιτημάτων.
Δρομολογείται ειρηνευτική πρόταση;
Εκτιμώ ότι σύντομα θα δούμε μια σταδιακή απεμπλοκή των τουρκικών δυνάμεων καίτοι οι πολεμικές συγκρούσεις και πίεση του Free Syrian Army θα συνεχιστούν. Η ενδυνάμωση όμως της συριακής και ρωσικής παρουσίας θα μειώσουν την ένταση αυτών των συγκρούσεων. Μόσχα, Άγκυρα, Τεχεράνη και Δαμασκός πολύ σύντομα θα παρουσιάσουν μια κοινά αποδεκτή πρόταση ειρήνευσης που θα επιτρέψει όλους να πανηγυρίσουν την επιτυχία τους και τη δρομολόγηση επίλυσης του συριακού προβλήματος. Σύντομα η συριακή σημαία θα κυματίσει και στο Ιντλίπ καθώς πλέον οι τζιχαντιστές θα πρέπει να εξαφανιστούν για να δικαιολογηθεί η συντονισμένη και αποτελεσματική καταπολέμηση του εξτρεμισμού από την ιδιόρρυθμη αυτή συμμαχία. Προβλέψεις για μια υποτυπώδη ζώνη ασφαλείας (πιθανόν υπό πολυεθνική διοίκηση) στα ρωσικοτουρκικά σύνορα θα υπάρξουν στη συμφωνία ειρήνευσης. Οι «τρομοκράτες» των People’s Protection Units-YPG ή των Syrian Democratic Forces-SDF θα ενταχθούν προσωρινά στο συριακό στρατό για να αφοπλιστούν σε δεύτερο χρόνο ή να μετατραπούν σταδιακά σε ακίνδυνη αστυνομική δύναμη.
Ο «ήρωας» Ερντογάν
Ενδεχομένως να ξανασμίξουν και οι οικογένειες Ασάντ και Ερντογάν! Ο τελευταίος θα αναδειχθεί ως η ηρωική μορφή της σύγχρονης Τουρκικής Ισλαμικής Δημοκρατίας που κατάφερε με την αποφασιστικότητα του να αποτρέψει τη δημιουργία κουρδικού κράτους στα νότια σύνορα του. Εκτιμώ ότι με τον «αέρα» του θριαμβευτή και κραδαίνοντας τη λάβαρο του ισλαμισμού και μιας υποσχόμενης φιλελευθεροποίησης και προόδου θα κινηθεί στην κατεύθυνση επανέναρξης του διαλόγου με τους Κούρδους της Τουρκίας. Τυχόν δυσλειτουργίες της τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης φυσικά και θα βαρύνουν τον Υπουργό Άμυνας που εμφανίζει ανεβασμένες τις «μετοχές» του καίτοι παραμένει πάντα σε πλήρη ταύτιση με τη γραμμή του «σουλτάνου». Το βασικό ερώτημα είναι αν οι ΗΠΑ θα κατορθώσουν να αποσπάσουν την Άγκυρα από τον εναγκαλισμό της ρωσικής αρκούδας ή αηδιασμένες (και πιεζόμενος πανταχόθεν ο Τραμπ) θα πραγματοποιήσουν την απειλή της συντριβής της ευάλωτης τουρκικής οικονομίας. Το δεύτερο ενδεχόμενο είναι μάλλον δύσκολο να συμβεί καθώς ουδείς εκ των δύο πλευρών -για τους δικούς του- λόγους, δεν επιθυμεί την πλήρη ρήξη. Μάλλον οι διακυμάνσεις, η τριβή και η καχυποψία στις σχέσεις των δύο χωρών θα συνεχίσουν να υφίστανται με τους Αμερικανούς να ευελπιστούν στην εκ των άνωθεν «απόσυρση» του Ερντογάν.
Έρχεται και η σειρά μας...
Όσο για την Ελλάδα, να μην αμφιβάλλουμε ότι με την προσωρινή διευθέτηση (οποιασδήποτε μορφής) του συριακού ζητήματος, η προσοχή της Άγκυρας θα εστιαστεί στον ελλαδικό χώρο. Η συνέπεια των λόγων και πράξεων της Τουρκίας σε συνδυασμό με τη διεθνή επιφυλακτικότητα-διστακτικότητα και την έπαρση που προκαλούν οι σχετικές τουρκικές «επιτυχίες» αποτελούν εχέγγυα για την εκ μέρους της Άγκυρας, χρήση περαιτέρω πειθαναγκαστικών μεθόδων και προκλητικών ενεργειών που περιορίσουν απελπιστικά όλα τα όρια της «στρατηγικής μας ψυχραιμίας». Όλα αυτά ενώ εμείς ακόμη θα συζητάμε για την εξεύρεση τρόπων χρηματοδότησης των επιτακτικών προμηθειών αεροναυτικών συστημάτων βαυκαλιζόμενοι για την υπεροχή του ανθρώπινου παράγοντα και τις στρατηγικές μας συνεργασίες.