«Όταν πήρα υποτροφία για να σπουδάσω στην Ελλάδα, ο παππούς μου έσπευσε να με προειδοποιήσει: ”Δεν μας συμπαθούν εκεί, οι Έλληνες είναι σαν τους Σέρβους. Η Ελλάδα είναι ο εχθρός μας.” Του είπα: ‘Εγώ δεν σκέφτομαι την Ελλάδα, το μόνο που σκέφτομαι είναι το Κολλέγιο’. Όταν, όμως, ήρθα στην Θεσσαλονίκη, είδα μια άλλη πραγματικότητα, που δεν είχε σχέση με αυτά που άκουσα από τον παππού μου. Ένιωσα σαν να είμαι στο σπίτι μου».
Nαήμ, 24 χρονών, απόφοιτος κολλεγίου με έδρα την Θεσσαλονίκη
Σήμερα, υπάρχουν πάνω από 100 φοιτητές από το Κόσοβο οι οποίοι σπουδάζουν στην Ελλάδα χάρη σε υποτροφίες που δίνονται από ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα με έδρα τη χώρα μας σε συνεργασία με την Κυβέρνηση του Κοσόβου. Το πρόγραμμα των υποτροφιών ξεκίνησε αμέσως τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, το 2008, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί αύξηση στον αριθμό των νέων που καταφτάνουν στην Ελλάδα μας για σπουδές.
Οι περισσότεροι εξ’ αυτών σπουδάζουν στην Θεσσαλονίκη, λόγω της γεωγραφικής γειτνίασης με το Κόσοβο. Η απόσταση της συμπρωτεύουσας από την Πρίστινα είναι περίπου 330 χιλιόμετρα, δηλαδή 4 ώρες με το αυτοκίνητο.
Παρά τη μικρή απόσταση από την Ελλάδα, οι διμερείς σχέσεις είναι κάθε άλλο παρά αναπτυγμένες. Στο μυαλό πολλών Ελλήνων, το Κοσσυφοπέδιο είναι ένα ”μυστηριώδες” ή ακόμη και επικίνδυνο μέρος, συνυφασμένο με τον πόλεμο στη Γκιουγκοσλαβία.
«Δεν θέλω να με συνδέουν πια με λυπηρά πράγματα, όπως ο πόλεμος. Όταν με ρωτούν από πού είσαι, απαντάω ”από το Κόσοβο”, και συμπληρώνω λέγοντας: ”από την πιο νέα χώρα στην Ευρώπη”.»
Aρντιάν, αλβανόφωνος φοιτητής από την Πρίστινα
Αυτή την απάντηση μου έδωσε ένας 22χρονος σπουδαστής, όταν, στο πλαίσιο της έρευνάς μου1, τον ρώτησα πώς παρουσιάζει τον εαυτό του στους Έλληνες. Ακούγοντας τα λόγια του, η λέξη που καρφώθηκε αστραπιαία στην καρδιά μου ήταν αυτό το ”πια”. Αποφασιστικό, θυμωμένο, αμετάκλητο. ”Δεν θέλω να με συνδέουν πια οι άλλοι γύρω μου με το τραύμα του πολέμου”. Για τους νέους του Κοσόβου, που έζησαν στα πρώτα τους χρόνια τα δραματικά γεγονότα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας, η τραγωδία υπήρξε μια πραγματικότητα, την οποία βίωσαν με τον σκληρότερο τρόπο και η οποία εξακολουθεί να τους συνοδεύει σαν σκιά, ακόμη και όταν ταξιδεύουν μακρυά από τον τόπο τους.
«Οι Έλληνες δεν ξέρουν τίποτα για το Κόσοβο. Όταν έχουν ακούσει κάτι, τότε αυτό είναι συνήθως αρνητικό. Συνδέουν τους Κοσοβάρους είτε με τον πόλεμο είτε με το έγκλημα. Νομίζω αυτό οφείλεται στις εικόνες που λαμβάνουν από την τηλεόραση».
Άρτα, 19χρονη φοιτήτρια από σερβόφωνη περιοχή του Κοσόβου
Τα αρνητικά στερεότυπα μεταξύ των δύο λαών είναι αμφίδρομα. Όσο οι Έλληνες ταυτίζουν το Κόσοβο -και γενικώς τα Δυτικά Βαλκάνια- με την αστάθεια, την ανέχεια, την εγκληματικότητα και τη διαφθορά, τόσο οι Κοσοβάροι από την πλευρά τους τρέφουν τις δικές τους προκαταλήψεις για τους Έλληνες, τους οποίους θεωρούν εθνικιστές και αποκομμένους από τη βαλκανική πραγματικότητα. Τι γίνεται, όμως, με τους νέους των δύο χωρών;
Τα στοιχεία δείχνουν πως οι Κοσοβάροι απόφοιτοι από εκπαιδευτικά ιδρύματα που εδρεύουν στην Ελλάδα διαπρέπουν τόσο στην πατρίδα τους όσο στο εξωτερικό. Πολλοί εξ’ αυτών κατέχουν καίριες θέσεις στον τομέα της πολιτικής, της εκπαίδευσης ή της οικονομίας, ενώ άλλοι έχουν ξεκινήσει τις δικές τους επιχειρήσεις. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί πως οι Κοσοβάροι φοιτητές στην Ελλάδα δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των οικονομικών μεταναστών.
Οι ίδιοι έρχονται συνειδητά για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα προκειμένου να αξιοποιήσουν τα εφόδια που μπορεί να τους προσφέρει ένα καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα σε σύγκριση με αυτό της χώρας τους. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές τους, είτε επιστρέφουν στην πατρίδα τους είτε συνεχίζουν την κατάρτισή τους στο εξωτερικό.
Η εμπειρία ζωής στις κοινωνίες ”ανοιχτών”, κοσμοπολίτικων πόλεων όπως είναι η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη προσφέρει στους Κοσοβάρους φοιτητές κοινωνικές δεξιότητες τις οποίες είναι δύσκολο να αναπτύξουν στις ομοιογενείς και συντηρητικές κοινότητες από τις οποίες προέρχονται. Ο σεβασμός στη διαφορετικότητα και η αρμονική συμβίωση με ανθρώπους άλλου πολιτισμικού υποβάθρου είναι μερικές από τις αξίες που καλλιεργούν, όπως παρατηρούν οι ίδιοι, ζώντας στην Ελλάδα. Οι δεξιότητες αυτές είναι ανεκτίμητες για τους πολίτες ενός κράτους που επιθυμεί αφενός να συμφιλιωθεί με τους γείτονές του, αφετέρου να ενταχθεί στους ευρωπαικούς θεσμούς, όπου η πολυπολιτισμικότητα είναι μια αδιαφιλονίκητη πραγματικότητα.
Από την άλλη πλευρά, η επαφή των Ελλήνων με τους νέους του Κοσόβου είναι μια αφύπνιση. Τα άγνωστα Βαλκάνια, τα οποία η Ελλάδα αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια σαν τον ”φτωχό συγγενή”, συνιστούν ένα ζωντανό μάθημα ιστορίας για τη νέα γενιά. Η επαφή των νέων από τις δύο πλευρές είναι ο μόνος τρόπος για να ξεπεραστούν στερεότυπα που κάνουν τους δυο λαούς να βλέπουν ο ένας τον άλλο με δυσπιστία. Τα στοιχεία δείχνουν πως οι Κοσοβάροι σπουδαστές μεταφέρουν μια θετική εικόνα της χώρας μας πίσω στην πατρίδα τους, αποκαθιστώντας πολλά από τα κακώς κείμενα που επικρατούν σε διάφορες βαλκανικές περιοχές γύρω από την Ελλάδα και τους Έλληνες. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα, επενδύοντας πιο συνειδητά και συστηματικά στη δυναμική της προοπτική ως κέντρο εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μπορεί να εδραιώσει τη θέση της στην ευρύτερη περιοχή, συμβάλλοντας στην πανευρωπαική προσπάθεια προώθησης της σταθερότητας και συμφιλίωσης στα Δυτικά Βαλκάνια.
1 Το παρόν άρθρο στηρίζεται σε προσωπική έρευνα που εκπονήθηκε μεταξύ 2018-2019 στο πλαίσιο του προγράμματος ‘Building Knowledge About Kosovo’ του ιδρύματος Kosovo Foundation for Open Society. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα δημοσιευθούν σύντομα.