Του Αλέξανδρου Π.Μαλλιά, πρέσβη επί τιμή
6 Απριλίου 1941.Τα στρατεύματα της ναζιστικής Γερμανίας επιτίθενται στην Ελλάδα. Η 27η Απριλίου σηματοδοτεί την είσοδο των Γερμανών κατακτητών στην Αθήνα. Αρχίζει η κατοχή. Με αφορμή την σημερινή επέτειο επέλεξα να παρουσιάσω το βιβλίο του Κώστα Αγγελή «Μιχαήλ Μάνος 1898-1944, Η ζωή, το έργο και η θυσία ενός αληθινού πατριώτη» (Εκδόσεις Historical Quest). Στις σελίδες του αξιόλογου αυτού βιβλίου ξετυλίγεται η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος και ειδικά η βαρβαρότητα της ναζιστικής κατοχής.
Α. Γνώριζα την οικία Μάνου στην οδό Βασιλέως Γεωργίου στο Χαλάνδρι. Δεν απέχει πάνω από μερικές εκατοντάδες μέτρα από το σπίτι μας. Λυπούμαι όμως αλλά δεν γνώριζα την ιστορία του Μιχαήλ Μάνου, ούτε το βιβλίο του κυρίου Κώστα Αγγελή. Γνώρισα πρόσφατα τον συγγραφέα. Ταυτόχρονα όμως κατάλαβα ότι δεν γνώριζα και πολλές καθοριστικές μορφές και ιστορικές στιγμές του του Χαλανδρίου. Πήρα στα χέρια μου το συναρπαστικό αυτό βιβλίο περίπου πριν μερικές μέρες. Σπεύδω να συγχαρώ τον συγγραφέα Κώστα Αγγελή. Αξίζει και πρέπει να διαβαστεί από όλους μας. Είναι ευκολοδιάβαστο. Διαβάζεται σαν να ανοίγεις την πολιτική εφημερίδα της σύγχρονης ιστορίας μας. Είναι γραμμένο σε γλώσσα απλή και στρωτή. Μέσα από την προσωπική ιστορία του Χαλανδραίου Μιχαήλ Μάνου και της οικογενείας του, ο συγγραφέας καταγράφει με υποδειγματική τεκμηρίωση και αξιέπαινη αφηγηματική δεινότητα την ιστορία όχι μόνο της περιοχής μας αλλά και την σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.
Β.Το βιβλίο κινείται σε τρεις ομόκεντροι κύκλους:
Πρώτος είναι ο Μιχαήλ Μάνος,η αγαπημένη σύζυγός του Αγγελική και η οικογένεια τους.
Δεύτερος κύκλος είναι το κλειστό Χαλάνδρι σε σύγκριση με την τότε κοσμοπολίτικη Κηφισιά και
Τρίτος, ο μεγάλος κύκλος, η ιστορία και η εξέλιξη της Ελλάδα της τελευταίας εκατονταετίας.
Επιλέγω συνειδητά ορισμένα ορόσημα:
Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή. Βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί. Το Χαλάνδρι της προσφυγιάς και του συνοικισμού. Τα εύφορα χρόνια όπως εύστοχα αποκαλεί ο συγγραφέας την ευμάρεια του Μεσοπολέμου.Τον ξεσηκωμό της 28ης Οκτωβρίου 1940. Γερμανοί στο Χαλάνδρι, σκληρή και απάνθρωπη κατοχή. Αντίσταση και αντίδραση. Την βαρβαρότητα των γερμανικών αντιποίνων.Τους δωσίλογους, συνεργάτες και καταδότες. Φθόνος. Τον απαγχονισμό των «54». Τον «τύμβο» στο Πικέρμι.Την ταφή, εκταφή και αναγνώριση των σορών.
2 Οκτωβρίου 1944 η Απελευθέρωση και η αποχώρηση των μηχανοκίνητων τμημάτων των κατακτητών μέσω της λεωφόρου Κηφισίας. Το σπέρμα της διαίρεσης, της διάστασης και του εμφυλίου. Εγκλήματα πολέμου. Έγκλημα και τιμωρία ή μάλλον δίχως τιμωρία.. Αδικαίωτες Ψυχές.
Γ. Τρεις χαρακτηριστικές σκηνές:
Σκηνή Πρώτη: Μικρά Ασία (απόσπασμα του βιβλίου σελίδες 51-55)
“…Την 1η Ιουνίου 1920, ο Δεκανέας Πυροβολικού Μιχαήλ Μάνος ανέλαβε καθήκοντα Υπαξιωματικού στη Μοίρα του. Αντίστοιχα και ο Σταμάτης Λίτσας λίγες ημέρες αργότερα ονομάστηκε και εκείνος Δεκανέας Πεζικού.
…Ακολουθώντας τις διαταγές για επέκταση της ζώνης ελέγχου των ελληνικών δυνάμεων τον Σεπτέμβριο του 1920, οι δύο νέοι από το Χαλάνδρι προωθήθηκαν στην ενδοχώρα, στην οριογραμμή των συγκρούσεων απέναντι στις ενισχυμένες δυνάμεις του Κεμάλ. Είναι η περίοδος, που οι Σύμμαχοι Γάλλοι, Άγγλοι και περισσότερο οι Ιταλοί, επέλεξαν ουδέτερη στάση έναντι της Τουρκίας, αφού αυτό υπαγόρευαν τα συμφέροντά τους…”
“… Με την απαγκίστρωση των μονάδων τους και παρά την άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού, οι δύο φίλοι κατάφεραν να γλυτώσουν την αιχμαλωσία και σώοι να ακολουθήσουν τον δύσκολο δρόμο της ταπεινωτικής επιστροφής στην πατρίδα. Δύο παλληκάρια που μεγάλωσαν απότομα, έζησαν τη φρίκη του πολέμου, είχαν όμως καθαρή τη συνείδησή τους, καθώς έπραξαν στο ακέραιο το καθήκον τους”.
Σκηνή Δεύτερη : Χαλάνδρι, 28 Οκτωβρίου 1940 (αποσπάσματα από σελίδες 140-143) . «… Ένα αλλόκοτο θέαμα, πρωτόγνωρο για το Χαλάνδρι, εξελισσόταν, καθώς είχαν σχηματιστεί δεκάδες ομάδες πολιτών, που συζητούσαν μεταξύ τους. Κόσμος συνέρρεε διαρκώς από διάφορα σημεία κρατώντας τη γαλανόλευκη, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, κάποιοι φορώντας τα χακί, ενώ και τα καφενεία ήταν ήδη γεμάτα. Ένα πρόχειρο τραπεζάκι με έναν Αξιωματικό κι έναν φαντάρο είχε στηθεί απέναντι από την κρήνη για να είναι ορατό από κάθε κατεύθυνση. Την ίδια στιγμή δύο χωροφύλακες θυροκολλούσαν στην πρόσοψη του κοινοτικού καταστήματος, που βρισκόταν στην κεντρική πλατεία, καταστάσεις με τα ονόματα των Χαλανδραίων επίστρατων.».
«…Προκειμένου να προλάβει (ο Μάνος) τις ολέθριες συνέπειες που έρχονταν, στράφηκε με όλες του τις δυνάμεις σε μια αρχική ενίσχυση και υποστήριξη, οικονομική και ηθική, οικογενειών Χαλανδραίων πολεμιστών. Καταλάβαινε την αδυναμία πολλών από αυτές να μεγαλώσουν και αναθρέψουν τα παιδιά τους, πονούσε για τα μικρά που ορφάνεψαν από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, θλιβόταν, αγανακτούσε, δεν επέτρεπε στον εαυτό του να μείνει αμέτοχος».
Σκηνή Τρίτη:Στρατός κατοχής 27-30 Απριλίου 1941( αποσπάσματα σελίδες 149 και 150)
«… Λίγοι τολμηροί Χαλανδραίοι, με άγνοια κινδύνου, έτρεξαν στην Κηφισίας να δουν από κοντά τους βάρβαρους και να μεταφέρουν τις πρώτες εικόνες στους ανθρώπους τους, στους φίλους τους, στους μεγαλύτερους του “χωριού” τους. Από διάφορες γειτονιές τα νέα έφταναν στην πλατεία. [...]. Κατά μήκος της λεωφόρου, ως το εξωκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, αρκετοί ακόμη προσπαθούσαν να μένουν αθέατοι, τρομοκρατημένοι όμως από το πρωτόγνωρο και απωθητικό συγχρόνως θέαμα. Δυστυχώς δεν έλειψαν και κάποιες μεμονωμένες ενέργειες ακραίων φιλογερμανών που καλωσόριζαν και χειροκροτούσαν τους Γερμανούς μοτοσυκλετιστές και τους λίγους εποχούμενες στρατιώτες, που επέβαιναν στα ελαφριά θωρακισμένα οχήματά τους, εισπράττοντας παράλληλα τις αποδοκιμασίες και τη χλεύη των συμπατριωτών τους…».
«…Ήταν Τετάρτη 30 Απριλίου όταν οι Γερμανοί έφτασαν στο Χαλάνδρι. Δύο Γερμανοί μοτοσυκλετιστές προπορεύονταν μιας διμοιρίας Αυστριακών, που επέβαιναν σε ένα στρατιωτικό καμιόνι. Ήταν το πρώτο ένοπλο τμήμα, που εμφανίστηκε στην πλατεία Χαλανδρίου, προκαλώντας αισθήματα τρόμου στους φιλήσυχους θαμώνες των καφενείων».
Δ. Σκηνή Τέταρτη 12 -23 Ιουλίου 1944, Πικέρμι, Χαλάνδρι, Χαϊδάρι, Πικέρμι
Παραθέτω μόνο τους τίτλους των Κεφαλαίων του βιβλίου. Αποδίδουν υποδειγματικά και παραστατικά το περιεχόμενο των σελίδων 202-330.
«Φθόνος, Σύλληψη, Ανακρίσεις, Στρατόπεδο Χαϊδαρίου, Η δική του Φυλακή, Πικέρμι 12 Ιουλίου 1944, η Εκδίκηση, Αντίποινα, «Οι πενήντα κομμουνισταί», Τελευταία νύχτα, 54 Αθάνατοι, Μέρες Ιουλίου 1944,Δήμιοι, Αιωρούμενοι από τα πεύκα, Αποκαθήλωση, Το πέπλο του πένθους, Τύμβος,Το χρέος, Η Αθήνα Ελεύθερη».
Δεν υπάρχει επίλογος διότι δεν έχει γραφεί ακόμη. Η δικαίωση των 54 εκτελεσθέντων με απαγχονισμό αντιστασιακών όπως και πολλών άλλων σε όλη την Ελλάδα δεν έχει έλθει: Καλάβρυτα, Δίστομο, Λιγκιάδες.
Γυρνώντας τις σελίδες και τα κεφάλαια του, διαβάζοντας για την σύντομη ζωή -46 χρονών απαγχονίστηκε από τους Γερμανούς κατακτητές σε πεύκο στο Πικέρμι- του ευπατρίδη, πατριώτη και αντιστασιακού Μιχαήλ Μάνου και της οικογενείας του ζούμε και μείς την ιστορία του τόπου μας και της σύγχρονης Ελλάδος.
Ε. Αξίζει άλλωστε σήμερα να θυμηθούμε τα λόγια του Περικλή στον περίφημο «Επιτάφιο», κατά μετάφραση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Θεωρώ ότι αρμόζουν σε όσους έπεσαν στους αγώνες για την ελευθερία. Επίσης σε εκείνους που εκτελέσθηκαν από τον κατακτητή:
″… Αλλ′ εγώ θα ενόμιζα αρκετόν προς άνδρας, οι οποίοι δι′ έργων εδείχθησαν γενναίοι, να εκδηλούνται και αι τιμαί δι′ έργων, οποία είναι όσα βλέπετε παρομαρτούντα εις την υπό της πόλεως παρασκευασθείσαν επιτάφιον αυτήν τελετήν, και να μη εξαρτάται η υστεροφημία πολλών ανδρών από την ευγλωττίαν ή έλλειψιν ευγλωττίας του ρήτορος.
Διότι δύσκολον είναι να ομιλήση κανείς με το προσήκον μέτρον εις περιστάσεις, κατά τας οποίας και αυτή η ακριβής παράστασις της αληθείας δυσκόλως γίνεται πιστευτή. Καθόσον και ο γνωρίζων εξ′ ιδίας αντιλήψεως τα γεγονότα και ευνοϊκώς διατεθειμένος ακροατής, είναι πιθανόν να θεωρήση ότι οι λόγοι του ρήτορος είναι υποδεέστεροι της ιδικής του γνώσεως και ευνοίας, και ο μη επαρκώς γνωρίζων τα πράγματα, οσάκις ακούει κάτι τι που υπερβαίνει τας ιδικάς του δυνάμεις, είναι πιθανόν ένεκα φθόνου να πιστεύση ότι πρόκειται περί υποβολών. Διότι οι έπαινοι που λέγονται δι′ άλλους επί τοσούτον μόνον είναι ανεκτοί, εφόσον έκαστος νομίζει ότι και ο ίδιος είναι ικανός να κατορθώση όμοια ή ανάλογα των επαινουμένων. Ό,τι δήποτε υπερβαίνει τούτο, προκαλεί αμέσως τον φθόνον και την δυσπιστίαν…».
