«Αυτόν που ήταν γεννημένος από χάλκινη ρίζα φλαμουριάς και ζούσε ανάμεσα στους ημίθεους ανθρώπους στην Ευρώπη, ο γιος του Κρόνου τον όρισε να είναι φύλακας του νησιού, τριγυρνώντας τρεις φορές με τα χάλκινα πόδια του την Κρήτη. Το σώμα του όλο και τα πόδια του ήταν χάλκινα κι αδιάσπαστα, μόνο η σύριγγα του τένοντά του κάτω στα σφυρά του είχε αίμα, κι αυτό το μέρος ένας λεπτός υμένας το κρατούσε κι ήταν το όριο της ζωής του και του θανάτου του».
-Απολλώνιος ο Ρόδιος- Αργοναυτικά (σε μετάφραση Θεόδωρου Γ. Μαυρόπουλου, Εκδόσεις Ζήτρος, 2005)
Από τον Τάλω μέχρι τα αυτόματα του Ήρωνα και από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων μέχρι τις μηχανικές υπηρέτριες του Ήφαιστου στην Ιλιάδα, η αρχαία ελληνική ιστορία και μυθολογία υποδεικνύουν πως έννοιες και τεχνολογικά οράματα που η ανθρωπότητα «ανακάλυψε» ξανά από τη Βιομηχανική Επανάσταση και μετά, δεν ήταν άγνωστα στους προγόνους μας: Η τεχνολογική έρευνα ανθούσε στον αρχαίο κόσμο, τόσο από θεωρούμενες σήμερα «απλές» τεχνολογίες (όπως πχ οι τριήρεις, οι πολιορκητικές μηχανές ή οι μέθοδοι ανέγερσης μεγαλειωδών κτισμάτων) μέχρι και πιο «εξωτικές» περιπτώσεις, οι οποίες συχνά δημιουργούν ερωτηματικά σχετικά με το κατά πόσον ήταν δυνατόν να έχουν υπάρξει στον αρχαίο κόσμο.
Η διερεύνηση των ερωτηματικών αυτών είναι ένα από τα αντικείμενα ενασχόλησης της διακεκριμένης ιστορικού και λαογράφου Αντριέν Μέιορ, του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Η κ. Μέιορ, ιστορικός της αρχαίας επιστήμης, διερευνά τη γνώση που κρύβεται πίσω από μύθους και προφορικές παραδόσεις- και, σε αυτό το πλαίσιο, ασχολείται και με την ανάλυση αρχαίων ελληνικών μύθων στους οποίους πρωταγωνιστούν όντα και επιτεύγματα τα οποία θα μπορούσαν κάλλιστα να εμφανίζονται σε σημερινές ιστορίες επιστημονικής φαντασίας. Στο πιο πρόσφατο βιβλίο της, «Gods and Robots: Myths, Machines, and Ancient Dreams of Technology»- (Θεοί και Ρομπότ: Μύθοι, Μηχανές και Αρχαία Όνειρα Τεχνολογίας- Princeton University Press, 2018) διερευνά πώς οι αρχαίοι Έλληνες είχαν φανταστεί ρομπότ, τεχνητές μορφής ζωής, Τεχνητές Νοημοσύνες κ.α- και σε κάποιες περιπτώσεις τα σχεδίασαν κιόλας, όπως είναι γνωστό από περιπτώσεις μηχανικών και εφευρετών της Αλεξάνδρειας. Επίσης, μεταξύ άλλων, έχει ασχοληθεί και με τις αρχαίες μορφές και μεθόδους βιοχημικού πολέμου, επικεντρώνοντας στην επιβλητική φιγούρα του αποκαλούμενου «τρομερότερου εχθρού της Ρώμης», βασιλιά Μιθριδάτη ΣΤ′ του Πόντου, αλλά και με τους μύθους και θρύλους για τις Αμαζόνες ανά τον αρχαίο κόσμο. Βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες (μεταξύ άλλων, και στα ελληνικά), και η δουλειά της έχει εμφανιστεί στο BBC, στο NPR, στο History Channel, στο National Geographic, στους New York Times και αλλού.
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: ΑΡΧΑΙΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Εν μέσω μιας περιόδου που πολλοί μιλούν για μια 4η Βιομηχανική Επανάσταση, και άλλοι τόσοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου από την ανεξέλεγκτη εξέλιξη τεχνολογιών όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Ρομποτική, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον να σταθεί κανείς και να ρίξει μια ματιά στο αρχαίο μας παρελθόν, το οποίο ίσως να μπορούσε να βοηθήσει να πορευτούμε προς ένα καλύτερο μέλλον- και, σε αυτό το πλαίσιο, η κ. Μέιορ μίλησε στη HuffPost Greece για τα αρχαία όνειρα τεχνολογίας και το πώς οι αρχαίοι αντιλαμβάνονταν ζητήματα τα οποία μας απασχολούν – ή, αργά ή γρήγορα, θα μας απασχολήσουν- στον σημερινό μας, τεχνολογικά εξελισσόμενο, κόσμο.
HuffPost Greece: Ποια είναι τα καλύτερα παραδείγματα τεχνητών μορφών ζωής («ρομπότ», «τεχνητές νοημοσύνες» κλπ) που μπορεί κανείς να συναντήσει στην αρχαία ελληνική μυθολογία; Ποια βρίσκετε πιο ενδιαφέροντα, και γιατί;
Αντριέν Μέιορ: Με συναρπάζει ο μύθος του Τάλω: Το γιγαντιαίο χάλκινο «αυτόματον», που κατασκεύασε ο Ήφαιστος, θεός των εφευρέσεων και της τεχνολογίας. Ο Τάλως ήταν ένα φονικό ρομπότ που υπερασπιζόταν το βασίλειο της Κρήτης από εισβολείς. Ως φονικό ρομπότ, ο Τάλως μπορούσε να κινείται μόνος του, κάνοντας τον γύρο του νησιού τρεις φορές την ημέρα. Ήταν «προγραμματισμένος» να εντοπίζει εισβολείς και να πετά βράχους για να βυθίζει τα πλοία που πλησίαζαν. Η ιστορία είναι πολύ αρχαία, είχε γραφτεί για πρώτη φορά κατά το 700 πΧ από τον ποιητή Ησίοδο, ωστόσο έχουμε λεπτομέρειες για το εσωτερικό του και την πηγή ενέργειάς του, κάτι που τον κάνει να ταιριάζει στον σύγχρονο ορισμό του ρομπότ. Φτιαγμένος από χαλκό, ο Τάλως είχε μία και μόνη αρτηρία, ή σωλήνα, όπου έρεε το ιχώρ- το υγρό της ζωής των θεών. Το εσωτερικό σύστημα ήταν σφραγισμένο από ένα μπρούντζινο καρφί στη φτέρνα. Η μάγισσα Μήδεια εκμεταλλεύτηκε αυτό το τρωτό σημείο. Αρχαίες ζωγραφιές σε αγγεία από τον 5ο πΧ αιώνα δείχνουν τη Μήδεια και τον Ιάσονα να χρησιμοποιούν ένα εργαλείο για να βγάλουν το καρφί από τη φτέρνα, έτσι ώστε να στερέψει η πηγή ενέργειας του ρομπότ. Οι αρχαίοι Έλληνες φαντάζονταν τον Τάλω ως ένα είδος cyborg- ενός προϊόντος τεχνολογίας, που εν τέλει καταστράφηκε μέσω τεχνολογικών μεθόδων.
Δύο μύθοι από τον Όμηρο προκαλούν και αυτοί ενδιαφέρον, επειδή περιγράφουν στην ουσία αρχαίες εκδόσεις Τεχνητής Νοημοσύνης. Στην Ιλιάδα, ο Όμηρος περιγράφει πώς ο Ήφαιστος δημιούργησε μια ομάδα Χρυσών Γυναικών- αυτομάτων υπηρετριών. Εκείνες οι γυναίκες από χρυσό έμοιαζαν ζωντανές και διέθεταν «λογική και δύναμη». Ακόμα πιο αξιοσημείωτο είναι πως ήταν προικισμένες με «όλη τη γνώση των θεών». Με άλλα λόγια, μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε τεράστιους όγκους δεδομένων, σαν οντότητες Τεχνητής Νοημοσύνης.
Ο άλλος μύθος εμφανίζεται στην Οδύσσεια του Ομήρου. Ο Οδυσσέας, αδημονώντας να φτάσει στην πατρίδα του μετά τον Τρωικό Πόλεμο, επισκέπτεται τη μυστηριωδώς εξελιγμένη κοινωνία των Φαιάκων, την οποία κυβερνά ο βασιλιάς Αλκίνοος. Ο στόλος του βασιλιά αποτελείται από αβύθιστα πλοία που δεν έχουν πηδάλια, δεν έχουν κουπιά, δεν έχουν πιλότους ή πλοηγούς και κωπηλάτες. Κατευθύνονται μόνο με τη σκέψη. Τα πλοία διαθέτουν ένα τεράστιο αρχείο εικονικών χαρτών και στοιχείων πλοήγησης για ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Ο βασιλιάς εξηγεί πως τα πλοία του μπορούν να ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις, υπό οποιεσδήποτε καιρικές και θαλάσσιες συνθήκες. Ο Οδυσσέας μπορεί απλά να πει στο πλοίο το όνομα της πόλης του και αυτό θα βρει τον δρόμο και θα τον μεταφέρει εκεί. Ο Οδυσσέας μένει έκπληκτος από τη σταθερή, γρήγορη διαδρομή του ακυβέρνητου σκάφους, καθώς τον μεταφέρει ανά τη Μεσόγειο, πηγαίνοντάς τον στην πατρίδα του, στην Ιθάκη. Η ομοιότητα με τα συστήματα GPS και αυτόματης πλοήγησης είναι αφύσικη!
Από πού πιστεύετε πως προήλθε η έμπνευση; Από το αρχαίο όνειρο της δημιουργίας ζωής, ή μπορεί να υπήρξαν άλλες «ρίζες» (πχ, στην περίπτωση του Τάλω, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς πως ο θρύλος βασίστηκε σε πολεμιστές με πανοπλίες που ήταν προϊόντα προηγμένων για την εποχή μεθόδων μεταλλουργίας); Αν ναι, ποιες περιπτώσεις φαίνονται να είναι οι πιο πολλά υποσχόμενες, από άποψης πιθανής προέλευσης από αληθινά γεγονότα, εφευρέσεις ή πραγματικούς ανθρώπους- όπου ο μύθος μπορεί να συνάντησε όντως πραγματικές επιστήμες και τεχνολογίες;
Στην περίπτωση του Τάλω, τα εντυπωσιακά και απίστευτα αποτελέσματα της μεταλλουργίας και της ικανότητας των μεταλλουργών να δημιουργούν αληθοφανή χάλκινα αγάλματα, μπορεί να άσκησαν επιρροή, οδηγώντας στην ιδέα ενός γιγαντιαίου φύλακα τόσο αληθοφανούς που μπορούσε να κινείται μόνος του. Όπως αναφέρατε, η εφεύρεση των χάλκινων πανοπλιών μπορεί να ενέπνευσε την ιδέα ενός χάλκινου ανδροειδούς. Οι αρχαίοι Έλληνες αγγεογράφοι απεικόνιζαν το σώμα του Τάλω με τον ίδιο τρόπο που απεικόνιζαν τις χάλκινες πανοπλίες, λευκοκίτρινο με ραφές και μεταλλικούς συνδέσμους. Ο Έλληνας ποιητής Πίνδαρος αφήνει υπόνοιες για άλλη μια πιθανή επιρροή στον μύθο του Τάλω: Ο Πίνδαρος λέει πως, πριν αναλάβει την άμυνα της Κρήτης, ο Τάλως προστάτευε το νησί της Σαρδηνίας. Η Κρήτη και η Σαρδηνία φημίζονταν και οι δύο για τη μεταλλουργία τους, και είχαν εμπορικές σχέσεις από πολύ νωρίς. Επιπρόσθετα, αρχαιολόγοι ανακάλυψαν πρόσφατα περίπου 40 κολοσσιαία αγάλματα- φρουρούς στις ακτές της Σαρδηνίας. Τα αγάλματα είχαν φτιαχτεί γύρω στο 900 πΧ. Ίσως παράτολμοι Έλληνες ναυτικοί να έφεραν πίσω ιστορίες για αυτά τα εντυπωσιακά αγάλματα που προστάτευαν τη Σαρδηνία.
Οι αρχαίοι Έλληνες φαίνονται να θεωρούσαν πως η δημιουργία τεχνητών μορφών ζωής αποτελούσε «ύβρι», κρίνοντας από τα τέλη των περισσότερων μύθων. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου παρατηρούνται πιο αισιόδοξες/ θετικές προσεγγίσεις;
Η ιστορία του Ομήρου για τα θαυμαστά πλοία χωρίς κυβερνήτες των Φαιάκων έχει καλό τέλος- ο Οδυσσέας φτάνει στο σπίτι του χάρη σε αυτά. Τα τεχνολογικά θαύματα που δημιουργεί ο Ήφαιστος για τους θεούς και τις θεές του Ολύμπου είναι καλόβολες συσκευές που απαλλάσσουν από τη σωματική εργασία: Αυτόματες πύλες για τους ουρανούς, αυτοκινούμενα καρότσια που σερβίρουν αμβροσία και νέκταρ στα θεϊκά συμπόσια, αυτόματα φυσερά για το εργαστήριό του, και το προσωπικό των χρυσών υπηρετριών που τον βοηθούν. Σε έναν ενδιαφέροντα μύθο περιγράφεται ένα χάλκινο λιοντάρι που έχει φτιαχτεί από τον Ήφαιστο για να προστατεύει τις ακτές της Λέσβου. Αξιοσημείωτο είναι πως αυτό το «αυτόματον» λειτουργούσε χάρη σε «φάρμακα» που λέγεται πως ήταν ωφέλιμα για όλη την ανθρωπότητα. Επίσης, ο θρύλος του Δαίδαλου, που κατασκεύασε συνθετικά φτερά για τον ίδιο και τον γιο του, Ίκαρο, συχνά εκλαμβάνεται ως μια μορφή ύβρεως, επειδή ο Ίκαρος πέταξε πολύ κοντά στον Ήλιο και μετά έπεσε στον θάνατό του. Αλλά τα φτερά του Δαίδαλου πέτυχαν τον σκοπό τους, παρά το μεγάλο προσωπικό κόστος- την απώλεια του γιου του. Ο Δαίδαλος όντως είχε προβλέψει τις αδυναμίες των τεχνητών φτερών, και είχε προειδοποιήσει εκ των προτέρων τον Ίκαρο- ο οποίος αγνόησε την προειδοποίηση. Και τα δύο ζεύγη φτερών τους επέτρεψαν να πετάξουν, και ο Δαίδαλος απέδρασε από την Κρήτη και πέταξε ως τη Σικελία, όπου συνέχισε να δημιουργεί θαύματα μηχανικής. Οπότε ο μύθος φαίνεται να έχει ένα μεικτό μήνυμα αντί για την απλή ύβρι: Δείχνει πως η δημιουργία τεχνητής ζωής προϋποθέτει προσοχή και προμελέτη.
Πιστεύετε ότι οι αρχαίοι Έλληνες φοβούνταν την προοπτική τεχνητών πλασμάτων/ νοημοσυνών, ή απλά σύστηναν προσοχή πάνω σε κάτι που φάνταζε αναπόφευκτο, αργά ή γρήγορα;
Νομίζω πως οι μύθοι καλούσαν τους αρχαίους να αφήσουν τις φαντασίες τους ελεύθερες, περιγράφοντας τα θαύματα που ο θεός Ήφαιστος ή ο μεγάλος εφευρέτης Δαίδαλος μπορούσαν να επιτύχουν- χρησιμοποιώντας τα ίδια, γνώριμα εργαλεία, υλικά και εφαρμογές που οι απλοί τεχνίτες χρησιμοποιούσαν στη Γη- αλλά με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Οπότε αυτές ήταν οι πρώτες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας- επέτρεπαν στους αρχαίους Έλληνες να οραματιστούν πώς κάποιος θα μπορούσε να κατασκευάσει αυτοκινούμενες συσκευές, ανδροειδή και αυτόματες μηχανές, εάν κατείχε υπερδυνάμεις και θεϊκή εφευρετικότητα. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν οι Έλληνες πίστευαν πως τέτοια πράγματα θα κατασκευάζονταν στο μέλλον, αν και κατά την Ελληνιστική Περίοδο σχεδιάστηκαν όντως και κατασκευάστηκαν πολλά αυτόματα και μηχανές. Οι μύθοι φαίνονται να υποστηρίζουν πως αυτά τα πράγματα είναι καλά όταν περιορίζονται στο ουράνιο βασίλειο των θεών. Αλλά στις περιπτώσεις του Τάλω, του χάλκινου φονικού ρομπότ, και της Πανδώρας, της τεχνητής γυναίκας που είχε σκόπιμα κατασκευαστεί για να βλάψει τους θνητούς, οι μύθοι υποδεικνύουν πως έρχεται καταστροφή όταν τέτοιες οντότητες αλληλεπιδρούν με ανθρώπους στην πραγματική ζωή, στη Γη.
Πέρα από τους αρχαίους ελληνικούς μύθους, ποιες άλλες μυθολογίες παρουσιάζουν παρόμοια παραδείγματα προηγμένων μορφών ζωής; Υπάρχουν θέματα που φαίνονται να είναι κοινά;
Και άλλες αρχαίες κοινωνίες φαντάστηκαν και κατασκεύασαν αυτόματα. Κινεζικά χρονικά κάνουν λόγο για αυτοκράτορες που παραπλανήθηκαν από αληθοφανή ανδροειδή, που μπορούσαν να αλληλεπιδρούν με ανθρώπους και τεχνητούς υπηρέτες και ζώα, που κατασκεύαζε η θρυλική εφευρέτρια Χουάνγκ Γιουεϊγίνγκ. Τεχνολογικά θαύματα, όπως ιπτάμενα πολεμικά άρματα και τεχνητά όντα, επίσης εμφανίζονται σε ινδικά έπη. Ένας από τους πιο εκπληκτικούς θρύλους της Ινδίας μας λέει πώς κειμήλια του Βούδα φυλάσσονταν από πολεμιστές ρομπότ. Οι ομοιότητες των ιστοριών τεχνητής ζωής σε διαφορετικούς πολιτισμούς υποδεικνύει πως η τάση να φαντάζονται οι άνθρωποι τη δημιουργία αυτομάτων και να μιμούνται τη φύση είναι διαχρονική και παγκόσμια.
Αρχαίοι μύθοι και θρύλοι που εμφανίζουν «σύγχρονες» τεχνολογίες να χρησιμοποιούνται κατά την αρχαιότητα και την προϊστορία είναι πολύ δημοφιλείς μεταξύ των υποστηρικτών των θεωριών περί «αρχαίων αστροναυτών» (από τις θεωρίες του Έριχ φον Ντένικεν μέχρι σύγχρονες σειρές όπως το «Ancient Aliens» κ.ο.κ). Πέρα από «θεωρίες συνωμοσίας», πιστεύετε πως υπήρξαν όντως αρχαίες τεχνολογίες (όχι διαστημόπλοια, μα πράγματα που σήμερα θα θεωρούσαμε πολύ προηγμένα για την εποχή τους, όπως χημικές φόρμουλες, ιατρικές μεθόδους, αυτόματα, πιθανές ιπτάμενες συσκευές κ.α.) για τις οποίες δεν γνωρίζουμε σήμερα, ή τείνουμε να τις παραβλέπουμε;
Ο ισχυρισμός πως μόνο εξωγήινοι από το Διάστημα θα μπορούσαν να είχαν σχεδιάσει και κατασκευάσει τα θαυμαστά κτίσματα της αρχαιότητας δείχνει έλλειψη φαντασίας και ανικανότητα να αποδώσουμε στους προγόνους μας δυνατότητες λεπτομερούς παρατήρησης, λογικής σκέψης και δημιουργίας μηχανολογικών καινοτομιών. Οι αρχαιολόγοι συνεχίζουν να ανακαλύπτουν περισσότερα για τις ακριβείς μεθόδους ανέγερσης των μεγάλων πυραμίδων. Όταν επισκέφθηκα την Αίγυπτο φέτος, ήταν συναρπαστικό που βρήκα παραδείγματα αποτυχημένων παλαιότερων πυραμίδων, που είχαν καταρρεύσει, καθώς είχαν χτιστεί σε λάθος γωνίες και με λάθος θεμέλια- υποδεικνύοντας πως οι Αιγύπτιοι χτίστες πειραματίζονταν με πρωτότυπα και αναθεωρούσαν τα σχέδια για γενιές, μέχρι να πετύχουν. Αρχαίες βοτανικές μελέτες και αποτελεσματικές ιατρικές γνώσεις βασίζονταν σε παρατηρήσεις και πειράματα που επιτέλους αναγνωρίζονται για τα επίπεδα ακριβείας τους. Άλλα παραδείγματα απρόσμενα προηγμένων τεχνολογιών περιλαμβάνουν τη χρήση βράχων λάβας για τη δημιουργία τσιμέντου που ήταν ανθεκτικό σε σεισμούς και άλλων αρχιτεκτονικών και μηχανολογικών ανακαλύψεων για τέλειους θόλους, αψίδες, γέφυρες και πολεμικές μηχανές. Ένα από τα αγαπημένα μου παραδείγματα εκπληκτικής αρχαίας ανακάλυψης είναι η χρήση γλοιού μέδουσας που φωσφόριζε για τη δημιουργία μπαστουνιών βαδίσματος που έλαμπαν στο σκοτάδι.
Όσον αφορά στις πραγματικές συσκευές και εφευρέσεις (όχι θρύλοι, αλλά πράγματα όπως οι εφευρέσεις του Ήρωνα, του Φίλωνα, του Κτησίβιου και του Αρχιμήδη): Κάποιοι εκτιμούν πως αρχαίοι Έλληνες επιστήμονες και μηχανικοί ήταν πολύ κοντά στο να αρχίσουν τη Βιομηχανική Επανάσταση κατά την Ελληνιστική Περίοδο. Συμφωνείτε με αυτή τη θεωρία; Αν όχι, γιατί- αν ναι, γιατί πιστεύετε πως κάτι τέτοιο δεν συνέβη εν τέλει;
Κατά τον 4ο πΧ αιώνα, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου εξελισσόταν στη «Σίλικον Βάλεϊ» του αρχαίου κόσμου, με τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της, προσελκύοντας ευφυείς μηχανικούς οι οποίο σχεδίαζαν και κατασκεύαζαν αφθονία αυτομάτων και μηχανών. Δεν πιστεύω πως κανείς μπορεί να γνωρίζει την απάντηση στην ερώτησή σας. Πρόσφατα άκουσα μια χιουμοριστική υπόθεση: Ήταν επειδή κανείς δεν είχε ανακαλύψει ακόμα τις πατέντες (ευρεσιτεχνίες)! Τα περισσότερα από τα αυτόματα της αρχαιότητας ήταν για θεάματα, ψυχαγωγία ή πόλεμο, όχι ως μηχανήματα μείωσης της σωματικής εργασίας, πιθανότατα λόγω της ευρύτατης χρήσης δούλων. Αξίζει να σημειωθεί πως πολλά από τα ελληνιστικά σχέδια και πραγματείες διατηρήθηκαν και μελετήθηκαν από γενιές Βυζαντινών και Αράβων εφευρετών και λογίων- και έτσι μέρος αυτού του θαυμαστού όγκου αρχαίας γνώσης πέρασε στην Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα.
Στις έρευνές σας σχετικά με τον βιοχημικό πόλεμο και τα δηλητήρια στον αρχαίο κόσμο αναφέρεστε σε πράγματα όπως το υγρόν πυρ, ο χιτώνας του Νέσσου, οι γνώσεις του Μιθριδάτη ΣΤ′ του Πόντου αποτελούν παραδείγματα προηγμένων γνώσεων σε αυτούς τους τομείς. Ποια είναι τα καλύτερα και πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα περιπτώσεων που παραβλέπονται σήμερα;
Μεταξύ των παραδειγμάτων προηγμένων γνώσεων από την αρχαιότητα περιλαμβάνονται οι μάγοι- γιατροί που έσωσαν τη ζωή του Μιθριδάτη ΣΤ′ του Πόντου στο πεδίο της μάχης στον 1ο αιώνα πΧ. Είχαν ανακαλύψει πως το δηλητήριο της οχιάς μπορούσε να σταματήσει την έντονη αιμορραγία- μια ιδιότητα που μόλις τώρα αρχίζει να αξιοποιείται σε νοσοκομεία. Ο Μιθριδάτης ήταν ο πρώτος πειραματιστής τοξικολόγος στον κόσμο, που αναζητούσε φυσικά αντίδοτα για να προστασία απέναντι σε σχέδια δηλητηριασμού. Η ακριβής φόρμουλα για αυτό το γενικό αντίδοτο έχει χαθεί, αλλά πολλά από τα συστατικά μπορούσαν όντως να εξουδετερώνουν τοξίνες. Αντίστοιχα, η ακριβής φόρμουλα και το σύστημα χρήσης του υγρού πυρός έχουν χαθεί, μα ήταν ένα πολύ αποτελεσματικό όπλο, παρόμοιο με το σημερινό ναπάλμ, με βάση τη νάφθα, που αποτελούσε φόβητρο.
Μια τελευταία ερώτηση: Εάν ρωτήσετε κάποιον σήμερα πώς φαντάζεται τον κόσμο στο μέλλον, οι περισσότεροι θα μιλήσουν για διαστημόπλοια, ταξίδια και αποικίες σε άλλους πλανήτες, ρομπότ κτλ. Έχουμε γνώση για το τι πίστευαν οι αρχαίοι, πχ πώς φαντάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες ή Κινέζοι τον «κόσμο του αύριο»; Η εικόνα που έχω (μπορεί να κάνω λάθος) είναι πως οι περισσότερες αρχαίες κουλτούρες έτειναν να τοποθετούν την εποχή των τεχνολογικών θαυμάτων και των επιστημών όχι στο μέλλον, μα στο παρελθόν- ως επιτεύγματα των προκατόχων τους, πανίσχυρων πολιτισμών του μακρινού παρελθόντος. Θα μπορούσατε να κάνετε ένα σχόλιο επ’αυτού;
Αν και οι αρχαίοι Έλληνες σίγουρα αντιλαμβάνονταν την έννοια του μέλλοντος, και ο Πλάτωνας οραματιζόταν την ιδανική πολιτεία, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία που να υποδεικνύουν πως οι Έλληνες της Κλασικής Περιόδου προέβλεπαν τεχνολογίες του μέλλοντος. Αν και πολλοί μύθοι οραματίζονταν τεχνητά πλάσματα τύπου επιστημονικής φαντασίας, παρουσιάζονταν να έχουν υπάρξει στο παρελθόν. Σήμερα τείνουμε να επιζητούμε ή τουλάχιστον να ελπίζουμε για πρόοδο, οπότε το αντίθετο φαντάζει περίεργο. Ωστόσο, όπως σημειώνετε, οι Έλληνες της Κλασικής Περιόδου εξέφραζαν θαυμασμό για τα μεγάλα αρχιτεκτονικά και μηχανολογικά επιτεύγματα προηγούμενων πολιτισμών, εκπλησσόμενοι από τα επιτεύγματα του παρελθόντος. Φαντάζονταν μια προϊστορική Χρυσή Εποχή, που όλα ήταν μεγαλύτερα, καλύτερα και πιο μεγαλειώδη- και έβλεπαν τους θνητούς της εποχής τους ως συγκριτικά πιο αδύναμους και λιγότερο επιβλητικούς.