Μετά από 24 πλέον χρόνια που διδάσκω διαχείριση κρίσεων εκτιμώ πως οι περισσότεροι φοιτητές μου θυμούνται τουλάχιστον τα βασικά της διαχείρισης μιας κρίσης: την αρχή της ευθύνης, την αξία της προετοιμασίας, την ανάγκη διαχείρισης και των παραγόμενων από την πρώτη κρίσεων, και φυσικά ότι εφαρμόζουμε στην επόμενη κρίση τα διδάγματα που πήραμε από τα λάθη που κάναμε κατά την διαχείριση της προηγούμενης. Διότι δεν υπάρχει διαχείριση κρίσης στην οποία, υπό την πίεση της κατάστασης, να μην γίνουν λάθη…
Αυτές τις γνώσεις, όπως αρκετοί με έχουν ενημερώσει, τις εφαρμόζουν στην επαγγελματική, αλλά και στην προσωπική τους ζωή. Τούτο βέβαια ισχύει για τους φοιτητές μου, νέους του προπτυχιακού, αλλά και πολίτες, που εργάζονται στον δημόσιο (κάποιοι σε κρίσιμες υπηρεσίες) ή στον ιδιωτικό τομέα και που, πολλές φορές, με δικό τους κόστος θέλουν μέσω των μεταπτυχιακών ή των σεμιναρίων του Πανεπιστημίου να μάθουν κάτι παραπάνω. Και αυτό ασφαλώς είναι παρήγορο!
Τί γίνεται όμως με τους υπόλοιπους που ασκούν διοίκηση; Απαντώ ευθέως: στα τόσα χρόνια εκείνοι που έχουν αναζητήσει την εκπαίδευση ή την έχουν παράσχει στα στελέχη τους είναι ελάχιστοι, μετριούνται στα δάχτυλα και θα μπορούσα να τους απαριθμήσω ονομαστικά.
Γιατί όμως αυτή η στάση;
Ίσως είναι θέμα νοοτροπίας, καθώς η καλή οργάνωση μάλλον δεν θα μπορούσε να συμπεριληφθεί στις αρετές μας ως λαού. Υπάρχει επίσης η δεισιδαίμων άποψη ότι καλύτερα να μην μιλάς για το κακό, μην τυχόν και έρθει να σε βρει. Ενίοτε, συναντά κανείς και την υπερφίαλη σκέψη, ότι κάποιος που εκλέγεται ή τοποθετείται σε μία θέση της διοίκησης, τα γνωρίζει λίγο πολύ όλα και μάλιστα είναι καλά προετοιμασμένος…
Κυρίως όμως υπάρχει και η άγνοια, ειδικότερα η άγνοια της πρώτης αρχής για τη διαχείριση κρίσεων, της αρχής της ευθύνης: ότι κάποιος που αναλαμβάνει επικεφαλής ενός φορέα, π.χ. ενός Δήμου, ενός Ιδρύματος, ενός Υπουργείου, ενός υποκαταστήματος μιας εταιρίας, έχει και την ευθύνη για το τι θα συμβεί στους πολίτες και στους εργαζόμενους. Και αυτήν την ευθύνη πρέπει να την αναλάβει και την φέρει σε πέρας!
Όταν βέβαια αγνοείται η πρώτη αρχή, αγνοείται και η δεύτερη, αυτή της προετοιμασίας. Καθένας από τη θέση του (πρέπει να) ετοιμάζεται, διότι καμιά πλημμύρα, καμιά πυρκαγιά, κανένας σεισμός, καμία χρηματοπιστωτική κρίση δεν συμβαίνει μία μόνο φορά. Αντίθετα είναι βέβαιο ότι θα ξανασυμβεί, ίσως και με παρόμοια χαρακτηριστικά. Και για να γίνω πιο σαφής ερωτώ: στην Ελλάδα, σε άλλες περιοχές, δεν έχουν χτιστεί νομίμως ή παρανόμως κατοικίες μέσα σε δασικές εκτάσεις; Και από την αποφράδα Δευτέρα μέχρι σήμερα, τώρα μάλιστα, υπό την πίεση των εντυπώσεων, τί μέτρα έχουν ληφθεί ώστε κάτι παρόμοιο να μην επαναληφθεί;
Θα χαιρόμουν πάρα πολύ να κάνω λάθος, αλλά μάλλον πολύ λίγα, για να μην πω ελάχιστα. Και τούτο διότι τώρα όλοι λειτουργούν υπό το κράτος του τρίτου φαινομένου: ότι μία κρίση γεννά και πολλές άλλες. Τώρα όλοι έχουν εστιάσει στην αναζήτηση των αγνοουμένων, στην μακάβρια ταυτοποίηση των σορών, στην παρηγορία και βοήθεια προς τους πληγέντες και, σιγά-σιγά, στην αναζήτηση ευθυνών.
Εγώ υποστηρίζω όμως ότι, πέρα από όλα αυτά, πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην τέταρτη αρχή, ότι μία κρίση δεν τελειώνει μέχρι να αρχίσει η επόμενη. Με αυτό εννοούμε ότι, καθώς ετοιμαζόμαστε για την επόμενη κρίση, η προηγούμενη συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης ώστε να μάθουμε κυρίως από τα λάθη μας, ιδιαίτερα όταν αυτά έχουν κοστίσει τόσο πολύ.
Από κάθε κρίση – όσο τραγική και αν είναι αυτή – μαθαίνεις. Και επιδιώκεις να μην επαναλάβεις τα λάθη του παρελθόντος. Άλλωστε όπως από την αρχαιότητα μας το έχει πει ο Θουκυδίδης «κράτιστον εἶναι ὅστις ἐν τοῖς ἀναγκαιοτάτοις παιδεύεται» (1.84.4), δηλαδή κράτιστος είναι όποιος μαθαίνει από τα πιο δύσκολα ή εκπαιδεύεται σε αυτά.