Η πανδημία έφερε αβεβαιότητα˙ η αβεβαιότητα με τη σειρά της γέννησε θυμό, ανησυχία, άγχος, και φόβο. Η κλίμακα που αξιολογεί τον φόβο προκαλούμενο από τον κορωνοϊό, «The Fear of COVID-19 Scale», έδειξε ότι επηρεάζεται η σωματική και ψυχική ευδαιμονία, «well-being», ενισχύοντας την υποχονδρίαση και γενικά το άγχος σχετιζόμενο με την υγεία. Τι σημαίνει όμως άγχος ασθένειας;
Το άγχος ασθένειας θα το συναντήσουμε πολύ συχνά να αναφέρεται ως «αρρωστοφοβία» ή «υποχονδρίαση»˙αποτελεί μία πιθανώς ψυχιατρική κατάσταση κατά την οποία το άτομο ενασχολείται με την ιδέα ότι έχει ή θα αποκτήσει μία σοβαρή ασθένεια. Συνήθως δεν πάσχει από κάποια ασθένεια ούτε παρουσιάζει σωματικά συμπτώματα. Όταν εμφανιστεί η απειλή μίας σοβαρής ασθένειας τότε η ενασχόληση με την υγεία είναι δυσανάλογη και υπερβολική με την κατάσταση.
Συμπτώματα
Ένα από τα βασικότερα συμπτώματα είναι το αυξημένο άγχος υγείας που περιστρέφεται γύρω από την σκέψη «Μήπως είμαι άρρωστος/η»; Ακόμα και όταν κάποιος στο κοντινό μας περιβάλλον νοσεί, σκεφτόμαστε «Μήπως υπάρχει πιθανότητα να το έχω ή να το αποκτήσω και εγώ»; Συν το διαδίκτυο ως «σύγχρονος γιατρός» βγάζει διαγνώσεις που μπορούν ακόμα περισσότερο να πυροδοτήσουν τα συμπτώματα της «αρρωστοφοβίας». Ως απόρροια, βρισκόμαστε σε συνεχή εγρήγορση και το σώμα είναι μονίμως στρεσαρισμένο.
Τα άτομα που έχουν «αρρωστοφοβία» διακρίνονται σε δύο τύπους: α) τα άτομα που υποβάλλονται σε πολυάριθμες εξετάσεις, οι οποίες πολλές φορές είναι επικίνδυνες αποσκοπώντας στην εύρεση κάποιας διάγνωσης, όπως μεγάλος αριθμός ακτινογραφιών ή αξονικών σε ένα μικρό χρονικό διάστημα και β) εκείνοι που αποφεύγουν να επισκεφτούν τον γιατρό ή να κάνουν εξετάσεις φοβούμενοι ότι θα τους επιβεβαιώσει τον φόβο τους ή ότι θα νοσήσουν κατά την διάρκεια της επίσκεψης.
Την πλειονότητα των φορών τα σωματικά συμπτώματα απουσιάζουν. Ωστόσο το άγχος επιδρά στο σώμα «στρεσάροντάς» το και δημιουργώντας πλασματικά συμπτώματα στα οποία πέφτει ο προβολέας, ενισχύοντας αρνητικές αγχωτικές σκέψεις, όπως «Τι μου συμβαίνει; Γιατί έχω αυτή την ενόχληση; Μήπως έχω κάτι σοβαρό; Και τι θα κάνω τώρα;» Σιγά σιγά οι σκέψεις κλιμακώνονται, γίνονται βαθύτερες δίχως να υπάρχει η δυνατότητα του εφησυχασμού.
Το άγχος σχετιζόμενο με την υγεία επηρεάζει τη συμπεριφορά και τις διαπροσωπικές σχέσεις˙ δηλαδή οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από θέματα υγείας, ασθενειών και ένα ερέθισμα μπορεί να οδηγήσει μία έξοδο ή μία συζήτηση να πάρει διαφορετική τροπή πχ. «Αυτός δίπλα μου έβηξε. Λες να με κόλλησε κάτι;» Πολλές φορές αυτές οι συζητήσεις και συμπεριφορές μπορούν να κουράσουν τους φίλους, τον/την σύντροφο, την οικογένεια και να οδηγήσουν στην αγανάκτησή τους και, άρα, στην απομόνωση του ατόμου που πάσχει από άγχος υγείας. Ως απόρροια, πυροδοτούνται καταθλιπτικά συμπτώματα που πιθανόν να συνυπάρχουν με το άγχος ασθένειας και σκέψεις, όπως «Κουράζω τους γύρω μου. Κανείς δεν μπορεί να με καταλάβει. Κανείς δεν μπορεί να με βοηθήσει.» Τις σκέψεις αυτές διαδέχονται συναισθήματα απογοήτευσης, θλίψης και ενισχύονται τα σωματικά συμπτώματα.
Αίτια
Η διαταραχή άγχους ασθένειας τείνει να εμφανίζεται σε νεανική και σε μέση ηλικία. Ο επιπολασμός της διαταραχής κυμαίνεται στο 1.3% - 10% του πληθυσμού και παρουσιάζεται σε άνδρες και γυναίκες.
Είναι πιθανό να πυροδοτηθεί από κάποιο ψυχοπιεστικό ή απειλητικό γεγονός. Έρευνες έχουν δείξει ότι η κακοποίηση σε παιδική ηλικία αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης άγχος ασθένειας στην ενήλικο ζωή.
Επιπροσθέτως, ο κάθε άνθρωπος διαχειρίζεται με διαφορετικό τρόπο τις μεταβολές στην ζωή του. Παρατηρείται ότι συμπτώματα «αρρωστοφοβίας» εμφανίζονται σε μεταβατικές φάσεις, σε φάσεις αλλαγής όπως η συγκατοίκηση, ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, η απώλεια κάποιου αγαπημένου μας προσώπου, η πίεση στη δουλειά και - όπως σήμερα - σε περίοδο πανδημίας.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε και την επιρροή που μας ασκούν οι σημαντικοί άλλοι. Είναι πολύ πιθανό, εάν οι γονείς μας ή άτομα στο κοντινό μας περιβάλλον ανησυχούν για την υγεία τους σε υπερβολικό βαθμό, τότε να ανησυχούμε και εμείς.
Αντιμετώπιση
Το σώμα για να μπορέσει να επικοινωνήσει μαζί μας χρησιμοποιεί τις ενοχλήσεις, τον πόνο. Εάν δεν υπάρχουν διαγνωσμένα κλινικά συμπτώματα, είναι σημαντική η συνειδητοποίηση σε ποια φάση ζωής βρίσκεται το κάθε άτομο. Είναι λογικό σε ψυχοπιεστικές περιόδους να μας κατακλύζουν οι αρνητικές σκέψεις, υποσυνείδητες και μη, που πολλές φορές σωματοποιούνται. Προσπαθήστε να κατανοήσετε τι συμβαίνει σε αυτή την περίοδο της ζωής σας.
Έχετε σκεφτεί τι θα κάνατε, εάν δεν φοβόσασταν ότι πάσχετε από κάποια ασθένεια ή ότι θα αρρωστήσετε; Πολλές φορές υπάρχει ανάγκη για ξεκούραση ή για φροντίδα/ προσοχή από τους άλλους ή αντίδραση απέναντι στην αλλαγή. Ρωτήστε τον εαυτό σας «Πώς θα ήταν η ζωή μου;»
Είναι σημαντικός ο περιορισμός εύρεσης διαγνώσεων ή πληροφοριών μέσω διαδικτύου καθώς θα πυροδοτούν το άγχος γύρω από την υγεία και ίσως να ανακαλύψετε πληροφορίες που θα επιδεινώσουν την ψυχική σας κατάσταση. Αναρωτηθείτε πόσες φορές σας έχει ανακουφίσει αυτή η διαδικασία;
Βρείτε τι συνήθως σας «παρηγορεί» όταν βρίσκεστε σε μία ψυχοπιεστική κατάσταση. Η αποτύπωση των σκέψεων σε χαρτί και η συζήτηση τείνουν να μας αποφορτίζουν καθώς οι σκέψεις αποκτούν άλλη «μορφή» και είναι πιο εύκολο να τις αξιολογήσουμε. Η γυμναστική, η ζωγραφική, οι ταινίες, το διάβασμα βοηθούν στην διακοπή των αρνητικών σκέψεων και ταυτοχρόνως προσφέρουν ευχαρίστηση. Παρατηρείστε ποια στιγμή της ημέρας ξεκινούν οι σκέψεις γύρω από την υγεία και προβείτε στη συμπεριφορά που μπορεί να σας ανακουφίσει περισσότερο.
Επιπροσθέτως, η εύρεση ενός γιατρού εμπιστοσύνης είναι ένα σημαντικό βήμα που μπορεί να προσφέρει αποφόρτιση και να σας περιορίσει από εξετάσεις που μπορούν να προβούν επικίνδυνες για την υγεία σας.
Η ψυχοθεραπεία αποτελεί αναμφίβολα έναν από τους καλύτερους τρόπους αντιμετώπισης της «αρρωστοφοβίας», καθώς ο ειδικός ενισχύει τις προαναφερθείσες συμπεριφορές διαχείρισης των συμπτωμάτων˙ συντελεί στην ενίσχυση της αυτοπαρατήρησης, αντίληψης και σύνδεσης των γεγονότων, σκέψεων , συμπτωμάτων και συμπεριφορών.
Η φαρμακευτική αγωγή καθίσταται αναγκαία όταν πληρούνται τα κριτήρια της διαταραχής άγχους ασθένειας και έχει επηρεαστεί η λειτουργικότητα του ατόμου και επιβαρύνεται η καθημερινότητα του. Η αξιολόγηση τελείται από ψυχίατρο.
Η «αρρωστοφοβία» σε περιόδους έντονου άγχους και «στρες» είναι λογικό να χειροτερεύει. Εάν παρατηρήσουμε ότι δεν μπορούμε να διαχειριστούμε αυτό που σκεφτόμαστε και βιώνουμε μόνοι μας, η έναρξη θεραπείας με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της καθημερινότητας και στη μείωση του άγχους. Όταν είμαστε ανοιχτοί στην αλλαγή, είμαστε ανοιχτοί στη λύση του προβλήματος.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Ahorsu, D. K., Lin, C. Y., Imani, V., Saffari, M., Griffiths, M. D., & Pakpour, A. H. (2020). The Fear of COVID-19 Scale: Development and Initial Validation. International journal of mental health and addiction, 1–9. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s11469-020-00270-8
Timothy M Scarella, Robert J Boland, Arthur J Barsky (2019). Illness Anxiety Disorder: Psychopathology, Epidemiology, Clinical Characteristics, and Treatment. Psychosom Med. 2019 Jun;81(5):398-407. doi: 10.1097/PSY.0000000000000691.
*Η Αλεξάνδρα Κουράκου είναι Ψυχολόγος Υγείας MSc Ιατρικής Αθηνών, Συστημική Σύμβουλος – Ψυχοθεραπεύτρια, Θεραπεύτρια Ζεύγους.